"ҚАЗІРГІ ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУ КЕҢІСТІГІНДЕ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАР"

ҚАЗІРГІ ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУ КЕҢІСТІГІНДЕ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАР

А.Е. Өсерова Атырау қаласы, №36 мектеп-гимназиясы педагог-психолог

Білім беру жүйесіндегі психолог жұмысының ерекшеліктері мен маңызы жайлы Р.В.Овчарова, Т.Д.Марцинковская, А.Құдайбергенова, С.Оспанбаева, С.Наметқұлова, Ж.Т.Тасжүрекова, Э.Д.Әбішева т.б. еңбектерінде кеңінен қарастырылған.

Білім беру мекемелеріндегі практикалық психологияны дамыту, оқу-тәрбие жұмыстарын психологиялық қамтамасыз ету мекемелерді гуманизациялау қажеттілігімен тығыз байланысты. Бүгінгі таңдағы психологтар қажетті ақпаратты меңгере отырып, оны іс жүзінде іске асыруда. Психологиялық қызметке дұрыс әлеуметтік сұранысты қалыптастыру мақсатындағы міндет – педагогикалық ұжымды, білімгерлерді және ата-аналарды психологиялық ағарту арқылы, сұраныс иелерін психолог жұмысының түрлерімен, бағыттарымен құқықтары және міндеттерімен таныстыру арқылы, бүкіл педагогикалық ұжымды психологиялық қызметтің жұмыс стратегияларын жасауға қатыстыру болып табылады Қазіргі заманауи білім беру кеңістігінде педагогикалық үдерістердің екі 257 типі бар: инновациялық және дәстүрлі. Педагогикалық инновация – бұл теориялық негізделген, мақсатқа бағытталған және практикалық-бағдарлы үш деңгейдегі (макродеңгей, мезодеңгей және микродеңгейлі) жаңалықтар. Мезодеңгейдегі инновация белгілі өлкедегі білім беру мен нақты оқу орындарындағы өзгерістерге бағытталады. Психологиялық көмек адамдарға әрдайым қажет. Сондай-ақ, көптеген адамдар оны әруақытта алып отырды. Шамандар, тәуіптер, шіркеу, отбасы, достар, жеке дара психологиялық қабілетті тұлғалар қалайда психологиялық проблемаларды шешіп отыруға талпынды. Психолог-маманның тәжірибесі психологтық қызметіне деген әлеуметтің тапсырыстың туындауына ықпал етеді.

Білім – өркениетті қоғам дамуының негізгі факторы. Сонымен қатар, Қазақстанның қазіргі білім беру жүйесінде оның ұзақ уақыт бойы оқушы тұлғасына назар аудармай жұмыс істеуіне байланысты көптеген қарама-қайшылықтар бар. Қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі болып табылатын білім беру процесін ізгілендіру міндетін әрбір балаға жеке көзқарас қамтамасыз етпейінше ойдағыдай шешу мүмкін емес. Біздің ойымызша, психологиялық қызметтің дамыған жүйесінсіз бұған қол жеткізу мүмкін емес. Дегенмен, қазіргі уақытта өзара байланысты бірқатар күрделі проблемалардың болуы оқу үдерісін психологиялық қамтамасыз ету деңгейін қанағаттанарлық деп тануға мүмкіндік бермейді.

Бірқатар мектептер мен мектепке дейінгі мекемелердегі психологтардың жұмысын теориялық талдау және практикалық зерттеу осы мәселелердің негізгілерін тұжырымдауға мүмкіндік берді:

1. Психологтың білім беру жүйесіндегі функциялары туралы түсініктердің бұлдырлығы. Психологиялық қызмет не істеу керек деген білім беру үдерісіне қатысушылардың да, білім беру жүйесінің лауазымды тұлғаларының да көзқарастарының екіұштылығы көбінесе психологқа оқу-тәрбие процесінің факультативтік субъектісі ретінде қатынасты туғызады.

2. Педагог пен психолог жұмысындағы үйлесімділіктің болмауы. Көбінесе педагогтардың психологтың ұсыныстарын жеткіліксіз ескеруі, кейде бұл лауазымды атаанаға беру немесе психологқа педагогикалық функцияларды беру (бұл әсіресе мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне тән).

3. Психологқа баруды не әлсіздіктің көрінісі, не тек психикалық ауру кезінде ғана қажет деп есептейтін ата-аналар мен оқушылар арасында теріс пікірдің болуы.

4. Мектептегі оқу процесінде туындайтын мәселелерді шешуге ата-аналарды тартудағы қиындықтар. Сонымен қатар, бала дамуының көптеген мәселелері күрделі сипатта және тек отбасының қатысуымен ғана шешіледі.

5. Білім беру жүйесіндегі психологтардың кәсіби құзыреттілігінің жеткіліксіз деңгейі. Өздеріңіз білетіндей, психолог мамандығы жоғары интеллектуалдық деңгейдің де, белгілі бір жеке қасиеттердің де (эмпатия, этикалық нормаларды сақтауға дайын болу және т.б.) болуын болжайды.

Мектеп психологтарының біліктілігі туралы мәліметтер алу үшін олардың кәсіби дайындық дәрежесіне зерттеу жүргізу қажет деп санадық. Осы мақсатта біз мектеп психологтары арасында анонимді сауалнама жүргіздік, ол олардың бала психикасының даму заңдылықтары туралы білімінің, негізгі психологиялық терминдерді түсінуінің айтарлықтай төмен деңгейін анықтады. Мысалы, респонденттердің 12%-ы ғана «дамуының сезімтал кезеңі» терминінің мазмұнын дұрыс аша алды, «жетекші қызмет» термині – 33%; Мектепке дейінгі жастағы жетекші іс-әрекетті – 22%.

Көбінесе психологтардың өздері, әсіресе жұмыс тәжірибесі аз адамдар практикалық дағдылардың жетіспейтінін атап өтеді. Себебі, көп жағдайда жаңадан келген психологтарды тұрақты қадағалау ұйымы жоқ, ал жоғары оқу орындарында оқыту теориялық сипатта болады.

6. Шамадан тыс жұмыс жүктемесі. Зерттеуде қарастырылған жағдайлардың көпшілігінде психологтар саны бір мектепке 1 немесе 2 (яғни, шамамен 700 бала) құрайды. 258 Мұндай жағдайда әрбір баламен, ата-аналармен, сондай-ақ педагогикалық ұжыммен мұқият диагностикалық және түзету-дамыту жұмыстарын жүргізу – күрделі мәселе. Сондай-ақ есептердің көптігімен, кестеде психологтың балалармен жұмыс істеуіне бөлінетін уақыттың жетіспеушілігімен байланысты ұйымдастырушылық проблемаларды бөліп көрсету керек.

7. Қоғам дамуының қазіргі кезеңінің ерекшеліктерін және онтогенез процесіне енгізетін өзгерістерді оқу-тәрбие процесінің бүкіл жүйесінің (соның ішінде психологтардың) жеткіліксіз ескеруі.

Бұл мәселелер оқу үдерісін психологиялық қамтамасыз ету міндеттерінің шешілмеуіне ғана емес, сонымен бірге психологтың өзінің кәсіби тұлғасын біртіндеп жоғалтуына әкеледі. Бұл мәселелерді шешпей, біздің ойымызша, білікті мамандар қызметінің кәсіби саласы ретінде білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің одан әрі өнімді дамуы мүмкін емес.

Әдебиеттер тізімі:

1. Психологическая диагностика./ Под ред. М. К. Акимовой, К. М. Гуревича. – СПб.: Питер, 2008. – С. 43-45.

2. Психология: Адамзат ақыл-ой қазынасы. 10-томдық./ жетекшісі.: Г.Н. Нысанбаев. – А.: Таймас Т.2.: Психология ғылымындағы іс-әрекет теориясы. – 2005.-С. 264- 267.