Қиалды дамыту

Қиалды
дамыту

Қиалды дамыту
Қиял дегеніміз — сыртқы дүние заттары мен
құбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан
жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға
ғана тән психикалық процесс: «...барлық жан
қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік
сақталатын өзіндік заттарды модельдендіре алады» ҒА

Қиялды дамыту
қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне,
табиғат, жер-су қоршауына байланысты да көрініп
отырады. «Жаратылыстың құшағында,—деп жазады М.
Жұмабаев, — меруерт себілген көк шатырдың астында,
хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен
бірге түнеп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен
бірге өріп, сары сайран далада тұрып өсетін қазақ
баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті.

Қиял

Адам миында бұрыннан бар

Бала қиялындағы фантастикалық

елестерді мәнерлеп жаңа бейне

образдардың өзі де оның танымын

жасау процесі –қиял деп

кеңейтетіндігі, қоғамдық тәжірибені

аталынады. Сонымен қиял-нақты

меңгеруге жағдай жасайтыны,

шынайылықты білдіретін және

мұның өзі баланың психологиясына

осының негізінде жаңа көріністі

қатты әсер ететіні байқалады

жасайтын, түсініктерді қайта жасау
процесі.

Жаңа туған нәрестеде қиял болмайды. Бала өмірінде қиялдың
алғаш көрінуі бір жастан асқан кезде байқалады. Екі жасар
бала ертегі не әңгіме тыңдап отырып жылап жібереді. Бұл
факті жас баланың басында ес елесінің және қиял елесінің
туа бастағанын көрсетеді. Бала қиялының мазмұны бастапқы
кезде жұтаң, әрі ырықсыз түрде болады. Өсе келе тәрбие мен
өз іс-әрекетінің тәжірибесі негізінде бала қиялы дамып,
сапасы артады. Дамудың бұл кезеңіндегі өзгешілік —
балалардың ойын әрекетінде шығармашылық қиялдың
элементтері туа бастайды. Мұндай қиял олардың сюжеттік
ойындарынан айқын аңғарылады. Балабақшадағы
бүлдіршіндер сюжеттік ойынын ойнағанда, әрқайсысы белгілі
рөлді орындайды. Осындай ойын әрекеттерінен олардың
қиялы толыға түседі, жаңа рөлдер тауып алады. Бұл
шығармашылық қиялдың белсенді қатынасынан туындайды.

Қиялдың алғашқы көріністері үш жасар бөбектерде байқалады. Мұны
бөбектердің қызық ертектерді шын ықыласымен тыңдауынан,
ертегідегі оқиғаны шын көріп, бар ынтасымен берілуінен көреміз. Бір
қарағанға жас бала қиялға өте бай сияқты болып көрінгенмен, ондағы
образдар шындықтан өте алыс жатады. Себебі бала санасында кезкелген нәрсенің бейнесі оңай тоғысады да, бұдан керемет қиял
көріністері құралады. Баланың өмір тәжірибесі өсе келе, қиялы да
шындыққа біртабан жақындап отырады. Мәселен, бала шимайлап
қағазға бір нәрсенің суретін салады, оны шындықта бар нәрсеге
ұқсайды деп ойлайды (тіпті ол ұқсамайтын болса да.

Қиялды дамыту
Оқушы қиялын дамытуға үлкендер үнемі жетекшілік
етуге тиіс. Мұғалім де, оқушының ата-анасы да бұл жерде
тек ақылға ғана әсер етпей, эмоциясына әсер етерліктей
әдістерді іздестіріп отырулары керек. Оқушылардың жас,
дара ерекшеліктерін ескеріп отыру, қиялы күшті дамыған
балалармен дербес жұмыс жүргізу, табиғатқа,өндіріс
орындарына экскурсиялар жасау, түрлі тапсырмаларды
оқушыларға дербес орындатып отырғызу, оқу барысында
кездескен қиыншылықтарды жеңе алуға баулу т. б.
осындай әдістер бала қиялын тәрбиелеудің түрлері
болып табылады.

Рахмет!