ҚИЫН БАЛА ҚАЙДАН ПАЙДА БОЛАДЫ?

МАДИЕВА ЛЯЗЗАТ

Балаға мінез үш алуан адамнан жұғады, біріншісі - ата - ана, екіншісі - ұстазы, үшіншісі – құрдасы.

Абай Құнанбаев

Қиын бала- дегеніміз кім? Ол қайдан, қалай пайда болады? Қиын бала болып туылмайтыны бәрімізге мәлім. Қиын бала жүре пайда болатын баланың қалыпты жағдайдан ауытқуы. Отбасындағы ана-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас, отбасындағы дүниетаным, адамгершілік қасиет, үлкенді сыйлау, мінез-құлқы, қоршаған орта- осы фактолардың барлығы баланың мінез-құлқының жақсы немесе жаман болып, жас ерекшелігіне сай психологиялық ауытқуларға әкеліп соғуы мүмкін жағдайлар. Отбасындағы бала тәрбиелеуде кеткен жағдайлар.

Қиын балалар қандай отбасында пайда болады? Қиын бала толық емес отбасында ата-ананың біеуінің жоқтығынан мейірімнің жетіспеуінен, жұмысбасты отбасыларда ата-аналарының екеуінің бірдей жұмыста бала тәрбиесімен айналысуға уақыттары жоқ, баланы шектен тыс еркелету,айтқан затын екі етпей сатып әперу, тек жыламаса болғаны деп айтқанын істеу, отбасында ата-аналарының ішімдікке салынуы, қазіргі таңдағы қоғамда болып жатқан жұмыссыздық, жоқшылық, баланың ерте есеюі, жұмыс жасауы осы сияқты факторлардың салдарынан баланың жас ерекшелігіне сай қалыпты жағдайдан ауытқып баланың мінез-құлқында психологиялық өзгерістер пайда бола бастайды. Бірақ, кейде тәрбиелі, өнегелі, дұрыс отбасында да осындайжағдайлар болып жататыны анық. Бала тәрбиесінде өте қырағылық танытпасақ бір кетекен қателікті уақытында берілген тәрбие мен білімді ешнәрсе алмастыра алмайтынын ұмытпау керек. Кейбір отбасыларда адамгершілік құлық нормалары мен ұстанымдарна сай келмейтін жағдайлар болып жатады. Осы себепті қиын баланың пайда болуының объективтілік және субъективтілік жағдайында мынадай себептерді қарастыруға болады. Біріншіден, білімі мен тәрбие өрісі төмен ата-аналар өздеріне уақытында жете алмаған, өздерінің қолдарынан келмеген нәрсені баланың жас ерекшелігіне, баланың жан дүниесіне қарамастан педагогикалық заңдылыққа қайшы талап -тілектері. Осының кесірінен бала отбасында өмір талабына сай, отбасында қадір қасиеті мен адамгершілік қасиеті жас ерекшелігіне сай дамымай, балада агрессия пайда болатыны сондықтан. Екіншіден, қазақта мақал бар «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» отбасындағы әрбір ата-ананың балалармен, туыстарымен, отбасы мүшелері арасындағы қарым –қатынас, кикілжің , айғай, ұрыс-керіс, өсек айту, былапыт сөйлеу баланың психолгиясына өте үлкен әсер етері анық. Ұл бала әкесіне, қыз бала анасына қарап өседі, соларға еліктейді, ұқсағылары келеді. Сіздің әрбір айтқан сөзіңізді бала менде осылай сөйлейтін боламын деп есінде сақтайды. Жекіп сөйлесеңіз, бұйрық беріп сөйлесңіз бала соған өзін психологиялық және моральды түрде беріледі. Баланың жасаған әр қылығына, ісіне баға беріп, қателігі болса түсіндіріп, баланың ар-ұжданына тимей, икемі бар жұмысқа итермелеп, дамытып, қоғамдық пайдалы істерге қарай тәрбиелеу керек.

Тынымсыз тәрбие мен білімнің арқасында ған біз «қиын бала» деген терминнен арыламыз. «Баланы жастан» -деп бекер айтпаса керек. Іргетасы мықты үй оңайшылықпен құламайды, сол сияқты дұрыс тәлім-тәрбие алған баланы қоршаған орта да өзгерте алмасы анық