Қорытынды аттестаттау емтихан материалдары 11- сынып қазақ тілі

Мөрдің
орны

Қорытынды аттестаттау емтихан материалдары
Пән: «Қазақ тілі» пәні (оқыту қазақ тілінде)
Бағыты: жаңартылған білім мазмұны бойынша жаратылыстануматематикалық
Білім беру ұйымының атауы:___________________________
Сынып: 11 Литер:___
Білім алушылардың аты жөні___________________________

1-бөлім
1-тапсырма
Әр сұраққа төрт: A, B, C және D жауабы берілген. Дұрыс деген бір жауапты таңдап, тиісті
ұяшыққа қанатша () белгісін қойыңыз.
Мәтін үзіндісін оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
Ядролық энергетика қазіргі уақытта ең перспективті жоба деп қарастырылады.
Адамзаттың XXI ғасырдағы тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуде
және энергетикалық сұраныстарды қанағаттандыруда ядролық энергетика айтарлықтай
үлес қосуы тиіс. АЭС-ті салудың бір артықшылығы – олардың орнын ресурс алынатын
орынға қарай тәуелсіз таңдауға болады, себебі отын мөлшері аз болғандықтан,
тасымалдау көп шығынға әкелмейді. Мөлшері жағынан 0,55 кг ядролық отыннан алған
энергия 1000 тонна таскөмірді жаққандағы энергияны беретінін ескерсек те жеткілікті.
Көптеген елдердің көпжылдық тәжірибесі АЭС-ті қолдануда олардың қоршаған
ортаға кері әсері көп болмайтынын көрсетеді. 1998 жылдары АЭС-ті қолдану мерзімі
орташа жиырма жыл деп есептелген. Қалыпты жұмыс істейтін АЭС-тің қоршаған ортаға
бөлінетін радиоактивті элементтер қалдығы өте аз болады. Қуаты дәл сондай ЖЭС-пен
салыстырғанда, олардың мөлшері орта есеппен 2-4 есе аз. Чернобыль апатына дейін сол
кездегі Кеңес Одағында тек АЭС-те ғана өндірістік жарақат алу дәрежесі төмен болған.
Отыз жыл аралығында болған апаттарда 17 адам қаза тапқан, олардың қазасына радиация
себеп болмаған. Ал 1986 жылдан кейін ең басты экологиялық қауіп АЭС-те болатын апат
мүмкіндігімен байланыстырылды. Қазіргі АЭС-те мұндай қауіптің болу мүмкіндігі аз,
бірақ сонда да оны үзілді-кесілді болмайды деу қиын.
Чернобыль АЭС апатының салдары 20 мемлекеттің территориясын қамтыған,
радиусы 2 мың км-ден артық территория радиореактивті ластануға ұшырады. Бұрынғы
Кеңес Одағы шекарасындағы 17 млн адам өмір сүретін 11 аймақ зардап шекті. Осы
апаттан кейін көптеген мемлекеттерде жұртшылықтың талабы бойынша АЭС
құрылысының бағдарламасы уақытша тоқтатылды, бірақ атомдық энергетиканың дамуы
әлі де 32 елде жалғасуда.
Қазір ядролық энергетиканың тиімділігі мен тиімсіздігі туралы талас бәсеңдеді.
Көміртегінің қос тотығы мен басқа да органикалық отын секілді жану өнімдерінің
атмосфераны ластауына жол беруге болмайтынын әлем түсінді. Бұл қорытынды мына
фактілерге негізделген: АЭС-тен энергия алу жылу электр станцияларында органикалық
отын мөлшерін төмендетеді, соның нәтижесінде Жер атмосферасын 2300 млн тонна
көмірдің қос тотығының, 80 млн тонна күкірт диоксиді мен 35 млн тонна азот
оксидтерінің жылдық қалдықтарынан қорғайды. Бұндай қауіпті заттарды атмосферадан
бөлу және халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкін болмас еді. Оған нақты мысал
келтірсек, Швецияда Барсебек-1 атом станциясының жабылуынан Швеция соңғы 30
жылда электр энергиясын Даниядан тасымалдады. Оның экологиялық салдары мынадай:
Данияның көмір электр станцияларында Ресей мен Польшадан қосымша алынған 350 мың
тонна көмір жағылғандықтан, көмірдің қос тотығының жылына 4 млн тоннаға өсуіне
1

әкелді және Швецияның оңтүстік бөлігінде қышқыл жауын мөлшері біршама артып,
табиғатқа зиянын тигізді.
Қазір әлемдегі барлық жұмыс істейтін АЭС-ті ЖЭС-пен алмастырса, онда әлемдік
экономикаға, бүкіл планетамызға және әрбір жеке адамға орны толмас залал келтірер еді.
1.

Мәтін не туралы?

A

Атом электр станцияларының құрылысын салатын жерді таңдау туралы.

B

Чернобыль апаты салдарынан зардап шеккен мемлекеттердің саны туралы.

C

Жылу электр станциясынан бөлінетін қалдықтардың мөлшерінің аздығы туралы.

D

Атом электр станциясының жылу электр станциясынан пайдалы екендігі туралы.
A

2.

B

C

D

[1]

АЭС құрылысын салудың артықшылығы туралы баяндалған абзацты көрсетіңіз.
A бірінші
B екінші
C үшінші
D төртінші
A

3.

B

C

D

[1]

Экологиялық қауіптің ЖЭС-пен байланыстылығы туралы айтылған абзацты табыңыз.
A бірінші
B екінші
C үшінші
D төртінші
A

4.

B

C

D

[1]

Үшінші абзацтағы Чернобыль апатына қатысты ақпараттың мақсаты қандай?
A атом электр станциялары жұмысының қауіптілігін жариялау
B атом электр станцияларынан болатын апат салдарын көрсету
C жылу электр станцияларының салыстырмалы әсерін талдау
D ядролық қуат көзінің тиімділігіне сенімнің артуын анықтау
A
2

B

C

D

[1]

5.

Адамзаттың ядролық қуат көзін экологиялық қауіп ретінде қабылдай бастауына
қандай оқиға түрткі болды?
A Чернобыль АЭС апатының салдары
B ядролық энергетиканың қолайсыздығы
C 1990 жылдары 10 жаңа АЭС-тің салынуы
D АЭС-тегі өндірістік жарақат алу оқиғалары
A

6.

B

C

D

[1]

Ядролық энергетиканы жабудың тиімсіздігіне дәлел болатын қатарды көрсетіңіз.
A мемлекеттердің атом электр станциясын салуын талап етуі
B химиялық түзілулер мен қалдықтардың аз мөлшерде бөлінуі
C Швецияның Дания мемлекетінен энергия көзін тасымалдауы
D АЭС құрылысы маңында халықтың орналасуына тыйым салынуы
A

7.

B

C

D

[1]

Ойды аяқтайтын нұсқаны көрсетіңіз.
«Егер қазір әлемдегі барлық жұмыс істейтін атом электр станцияларын жылу
станцияларымен алмастырса,...»
A ... экологиялық қауіп азаяр еді.
B ... табиғи орта қалыпқа келер еді.
C ... баламалы қуат көздері дамитын еді.
D ... планетаға, экономикаға зиян келер еді.
A

8.

B

C

D

[1]

D

[1]

Берілген тұжырымдардың қайсысы мәтін мазмұнына сәйкес келеді?
1.
2.

Чернобыль апатына дейін АЭС-тің адамзатқа зияны аз болды.
Чернобыль оқиғасынан кейін әлемдегі АЭС-тер жұмысын тоқтатты.

A екеуі де дұрыс
B екеуі де бұрыс
C біріншісі дұрыс
D екіншісі дұрыс
A
3

B

C

9.

Ядролық қуат көзін қауіпсіз өндіру үшін қандай шарт орындалуы тиіс?
A

АЭС құрылысы бағдарламасын уақытша тоқтату

B

АЭС маңында тұрғындардың мекендеуін шектеу

C

өндірістік жарақат алу оқиғаларын болдырмау

D

АЭС-ті қолданудың орташа мерзімін белгілеу
A

B

C

D

[1]

B

C

D

[1]

10. Соңғы абзацта автор пікірі нені білдіреді?
A

мәселенің маңыздылығын сынайды

B

мәселенің шығу жолдарын көрсетеді

C

мәселенің шешілуіне күмән келтіреді

D

мәселенің экономикаға зиянын түсіндіреді
A

[Барлығы: 10 балл]

4

2-тапсырма
Мәтіндегі мәліметтерді қолданып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
Мүмкіндігінше өз сөзіңізбен жауап беруге тырысыңыз.
Әр сұрақтың балы [ ] тік жақшада берілген. Тіл сапасына қосымша 5 балл беріледі.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»
мақаласымен таныстым. Саяси, экономикалық реформаларда еліміз бірқатар жақсы
нәтижелерге қол жеткізді. Ол адамның құндылығы, рухани байлығы, жастарды
тәрбиелеу, олардың бойына патриоттық рухты сіңіре білу секілді тәрбие мәселесіне мән
бермесек, мұнымыз үлкен қателік болатынын айтып отыр. Құндылыққа қатысты
маңызды ойлар бір арнаға тоғысып, мәні зор бағдарламаға айналған. Елбасының
руханиятқа, білімге, ғылымға мән беруі – үлкен көрегендік. Еліміздің болашағы үшін
жасалып жатқан жұмысты халыққа дер кезінде жеткізе білу керек.
Болашақта Қазақстанның бет-пердесін не анықтайды? Ұлтымыздың болашақтағы
келбетін анықтайтын бәсекеге қабілеттілігі саясатта, экономикада, руханиятта айқын
көрінуі тиіс. Бәсеке болмаса, даму болмайды, ал бәсеке болған жерде жақсылықты
үйреніп, жамандықтан жиреніп, санамызды кеңейтеміз. Бәрі санадан басталады, оны
рухани жағынан үнемі жетілдіріп, дамытып отыруымыз керек. Абай атамыздың «Адам
бол» деген сөзі қазақтың ұраны іспеттес, ал Елбасымыздың мақаласы осы ғақлия сөзін
жүзеге асыруға бағытталған.
Халқымыз: «Білімді мыңды жығады, білекті бірді жығады», – дейді. Білімі мықты
болуы үшін еліміздің білім беру саласын реформалап, тағы да бәсекеге қабілетті ұрпақ
дайындау ісі жолға қойылғаны жөн. Білім әлемдік, ал тәрбие ұлттық болуы керек. Атабабаларымыздың баяғыдан келе жатқан үлкен құндылықтар жүйесі жастарымыздың да
санасына еніп, олар әр нәрсеге сын көзбен қарап, жақсы үрдістеріміздің бәрін бойына
сіңіріп өссе, нұр үстіне нұр болар еді.
Әбдімәлік Нысанбаев

1.

Қазақстанның жарқын болашағы үшін елімізде қандай жұмыстар орындалып жатыр?
Ең басты екеуін атап көрсетіңіз.
1)

2)

[2]

5

2.

Автордың ойынша, бәсекеге қабілетті елдің жастары қандай болуы керек? Екі шартты
атаңыз.
1)

2)

[2]

3.

Мақалада көтерілген мәселеге байланысты автор қандай шешу жолдарын ұсынады?

[1]
[Барлығы: 5+5 =10 балл]

6

2-бөлім
Тапсырма
«Ұлт саулығы – мемлекет болашағының негізі» тақырыбында аргументтерді
сараптап, талқылай отырып, эссе жазыңыз. Сөз саны 200-250 болуы қажет.
[20]

7

8

[ 20 балл]

9