Реферат Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбие теориясы мен әдістемесі

Реферат
Тақырып: Бастауыш сынап оқушыларыдың дене тәрбие
ттеориясы мен әдістемесі

Студент: Токсанбаева Алина А.
Куратор:
Группа: НО-33

Мазмұны
1. Дене тәрбиесі теориясы және әдістемесі мектеп жасына дейінгі балалардың денесін
жетілдіру процесін басқарудың жалпы
заңдылықтары туралы ғылым
2. Дене тәрбиесінің негізгі ұғымдары (дене дамуы,
дене әзірлігі, дене жетілуі, дене тәрбиесі, дене
машықтығы, дене жаттығулары, спорт, дене
тәрбиесі мәдениеті т.б.)
3. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі пәні,
мақсаты, міндеттері, мазмұны
4. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесінің
дамуы

1. Дене тәрбиесі теориясы және әдістемесі-мектеп
жасына дейінгі балалардың денесін жетілдіру

процесін басқарудың жалпы заңдылықтары
туралы ғылым Мектеп жасына дейінгі балалар дене
тәрбиесінің теориясы қоғамның болашақ
құрлысшысы – баланың дене тәрбиесінің жалпы
заңдылықтары жайындағы ғылым. Балалар дене
тәрбиесінің теориясы дене тәрбиесі жүйесінің жалпы
идеологиялық және методологиялық негіздерінен
шығады және оның бір бөлігі болып табылады. Дене
тәрбиесі теориясының жалпы идеологиялық және
методологиялық негізі – дене тәрбиесі
заңдылықтарын нағыз ғылыми түрде танып-білу, жанжақты жарасымды жетілген жеке адамды
қалыптастыру үшін кең мүмкіндіктер ашу. Дене
тәрбиесі үшін жеке адамды қалыптастырудағы өмірдің
әлеуметтік жағдайлары мен тәрбиенің шешуші рөлі
туралы қағидаларының зор мәні бар. Үкіметтің дене
тәрбиесі мен спорт мәселелері жӛніндегі тарихи
шешімдері адамдардың денсаулықтарын нығайтуға,
дүниетанымды, жоғары ӛнімді еңбекке қабілеттілікті
және өз Отанын қорғауға дайындықты
қалыптастыруға бағытталған. Балалар дене
тәрбиесінің жалпы теориясы дене тәрбиесінің жалпы
теориясымен мазмұндас және оқып үйрену пәні бір
болуымен қатар баланың барлық жас кезеңдеріндегі
(туғаннан 6 жасқа дейін) дене тәрбиесінің
заңдылықтарын арнайы зерттейді. Мектеп жасына
дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы осыған
сәйкес тәрбиелеу және оқыту процесінде баланың

дамуын басқарудың жалпы заңдылықтарын танып
біледі. Балалар дене тәрбиесінің теориясы әр жас
шамалық кезеңнің ерекшеліктерін зерттей, ғылыми
мәліметтер мен практикалық тәжірибені қорытып
талдай отырып, дене тәрбиесі міндеттерін анықтайды,
олардың мәнін, неғұрлым тиімді құралдары мен
әдістерін, дене тәрбиесінің бүкіл процесін
ұйымдастырудың мақсатқа сай формаларын ашып
көрсетеді. Ӛз қимыл-қозғалысын жақсы меңгеретін
дене жаттықтыруды сүйетін, айнала қоршаған ортадан
өз бетімен бағдар таба білетін, мектепте оқуға және
одан кейінгі жылдардағы белсенді шығармашылық
қызметке қабілетті, дені сау, шымыр шыныққан, шатшадыман баланы қалыптастыру – жан-жақты даму
негізі ретіндегі дене тәрбиелеудің 5 айрықша мәнін
айқындайтын маңызды міндеті болып табылады.
Балалар дене тәрбиесінің теориясы ғылыми
зерттеулердің негізінде сәби жастағы және мектеп
жасына дейінгі балалардың психикалық–
физиологиялық ерекшеліктерін: организмнің
жұмысқа қабілеттілік мүмкіндіктерін, жүре пайда
болатын қажеттіліктерін, көрнекілік-әрекеттік,
көрнекілік-бейнелік және логикалық ойлау
формаларын, іс-әрекеттің басым түрінің өзіндік
еркешелігін ескеріп отырады. Осыған сәйкес балалар
дене тәрбиесінің теориясы дене тәрбиесін
ұйымдастырудың барлық формаларының мазмұнын

құруға және оны іске асырудың тиімді педагогикалық
жағдайларын жасауға бағыт береді. Балалар дене
тәрбиесі теориясы баланың әр жас кезеңінің ықтимал
мүмкіндіктерінің заңдылықтарын танып-біле және
ескере отырып дене тәрбиесінің бүкіл тәрбиелік-білім
беру кешені (қимыл–қозғалыс жасай білу және
дағдылар, дене қасиеттері, кейбір қарапайым білім)
ғылыми негізделген бағдарламаның талаптарын
перспективалы қарастырады. Мұны игеру балалардың
дене әзірлігін мектепке баруға қажетті деңгейде
қамтамасыз етеді. Дене тәрбиесі жан-жақты тәрбие
берудің маңызды бөлігі болуымен бірге өз процесінде
ақыл–ой, адамгершілік, эстетикалық және еңбек
т.б.тәрбиенің міндеттерін кешенді түрде жүзеге
асырады. Балалардың дене тәрбиесін
ұйымдастырудың барлық формаларында (сабақ,
қозғалыс ойындары, балалардың өзіндік әрекеттері
және т.б) тәрбиешінің назары ақылға сала ойлайтын,
эмоциялы, өз жас шамасының мүмкіндігіне қарай
саналы әрекет ететін, қозғалыс дағдыларын меңгеріп
отыратын, айналаны бағдарлай білетін, өзіне берілген
тапсырмалардың мәнін түсінетін, кездескен
қиыншылықтарды жеңуді үйреніп отыратын,
тәрбиешінің ыждағатты, тілектесті басшылығымен өз
іс–әрекетінде шығармашылық ізденіске деген
талпыныс кӛрсетіп отыратын бала тәрбиелеп шығуға
бағытталады. Балалар дене тәрбиесінің теориясы бала

денесін тәрбиелеудің сан алуан жақтарын, әсіресе,
оның қозғалыс дағдыларын қалыптастыруды
қамтитын зерттеулер арқылы алынған жаңа
білімдермен дамылсыз дамып, байып отырады.
Балалар мекемелерінің жаппай практикасында
тексеруден ӛткен зерттеу мәліметтері бүкіл тәрбиелік–
білім беру процесінің алға басуына үлес қоса отырып,
сыннан ӛтеді, бағдарламаларға, оқу құралдарына,
оқулықтарға және балалармен жүргізетін
практикалық жұмысқа ендіріледі. Сӛйтіп мектеп
жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы
баланың даму заңдылықтарын танып біле, ең елеулі,
прогресті нәрселердің бәрін бліп көрсете, негіздей
отырып, дене тәрбиесінің бүкіл жүйесін жетілдіруге
көмегін тигізеді, кедергі келтіретін, жаттанды болған,
қазіргі кездегі тәрбиелеу – білім беру міндеттеріне
сәйкес емес нәрселердің бәрін бұлжытпай ауыстырып
отырады және жоққа шығарады.
2. Дене тәрбиесінің негізгі ұғымдары
Дене тәрбиесі теориясында әртүрлі ұғымдар
(түсініктер): дене дамуы, дене әзірлігі, дене жетілуі,
дене тәрбиесі, дене машықтығы, дене тәрбиесі білімі,
дене жаттығулары, спорт, дене тәрбиесі мәдениеті
және т. б. Қолданылады әртүрлі құбылыстарды
кӛрсете отырып, олар бір-бірімен тығыз байланыста
болады. 6 Қазіргі кезде қолданылып жүрген ұғымдар

қоғамның тарихи дамуының әр дәуірінде пайда
болған. Олардың мазмұны дене тәрбиесі жӛніндегі
ғылымның және оның практика жүзінде жүзеге
асырылуының дамуына қарай тереңдеп, нақтыланып
келеді. Ұғым-заттар мен құбылыстардың мәнді
ерекшеліктерін, байланыстарын және қатынастарын,
олардың қарама-қайшылығы мен дамуы процесінде
бейнелейтін ой формасы; белгілі бір топқа жататын
заттардың жалпы және тек соларға ғана тән
ерекшеліктерін жинақтап кӛрсететін ой немесе ой
жүйесі (Түсінік-заттар мен құбылыстардың санада
сақталып, сезім мүшелеріне тікелей әсер етуінсіз қайта
жаңғыртылатын кӛрнекі сезімдік бейнелері. Адамның
түсінігі тек қоғамдық практика негізінде ғана
қалыптасады). Адамзат тәжерибелерінең нәтижелері
тіл формасында бекіп, қоғамдық мәнге ие болады.
Ендеше, дене тәрбиесі теориясында жиі қолданылатын
ұғымдарға (түсініктерге) тоқталып ӛтейік.
Дене тәрбиесі - тәрбиенің құрамды бӛлігі. Ол денені
жетілдіруге, яғни денсаулықтың, дене дамуының және
дене әзірлігінің жоғары деңгейіне жетуіне
бағытталған. Бұл анықтама дене тәрбиесінің
салыстырмалы түрде даралық ерекшелігін кӛрсетеді.
Ол тәрбиенің басқа түрлері – адамгершілік,
эстетикалық, ақыл-ой, еңбек т.б. тәрбиелермен
байланысты. Сондықтан да біздің елімізде дене
тәрбиесінде қоғамдық тәрбие мақсатынан

туындайтын педагогикалық міндеттер де шешімін
табады. Дене тәрбиесі ұғымын жалпы тәрбие деген кең
ұғымның бір саласы деп ұққанымыз дұрыс. «Дене
тәрбиесі» атауы педагогикалық процесс. Ол тәрбиелік
және білімділік міндеттерді шешуге тиіс. Дене
тәрбиесінің басқа тәрбиелерден айырмашылығын
айтатын болсақ, біріншіден, бұл процесті дене
сапаларын дамытумен бірге тиімді дағды (әдет)
козғалыстарын қалыптастыру арқылы дене
жұмыскерлігін арттыру деп ұғынамыз. Қорытып
айтқанда, «дене тәрбиесі» дегеніміз ол адам бойындағы
морфофункционалдық қасиеттерді дамытатын,
білімін байытып, шеберлігін, қозғалыс дағдыларын
арттыру негізінде еңбек кӛрсеткіштерін жақсарту мен
бірге Отанымызды қорғауда жоғары жетістіктерге
жетуге бағытталған педагогикалық процесс. «Дене
тәрбиесі» ұғымының екі мағынасы болуы мүмкін.
Біріншісі – дене жӛніндегі білімділік, екіншісі – дене
қасиеттерінің тәрбиесі. Мектеп жасына дейінгі
балалардың дене тәрбиесі – бала денесін
жетілдірудің педагогикалық жүйесі.
Мектептегі дене тәрбиесі – жалпы педагогикалык
жүйенің басты бӛлшектерінің бірі. Бұл тек мектеп
қабырғасында жүргізілетін жұмыстармен, мысалы,
дене тәрбиесі сабақтарында, дәрістерде шектелетіндігі
айқын.

Оқушылар дене тәрбиесі – мектепте, мектептен тыс
жерлерде мектеп жасындағы балалармен жүргізілетін
әртүрлі жұмыстар.
Дене дамуы - адам организмі формалары мен
қызметінің индивидуалды ӛмір барысындағы ӛзгеру
процесі. «Дененің дамуы» термині организмнің дамуы
деңгейін білдіре отырып, тар мағынада қолданылады,
ол бой, салмақ, кеуденің ауқымы (демді ішке тартқанда,
дем шығарғанда, үзіліс жасағанда) ӛкпенің тіршіліктік
сыйымдылығы, омыртқа иілістерінің сипаты мен
кӛлемі, дене 7 тұрпатының жағдайы, жауырын
бұрыштары арасындағы қашықтық, табан күмбезін
ӛлшеу кӛрсеткіштері, оң және сол жақ қол басының
бұлшық еттерінің күші, тұла бой күші, бастың кӛлемі
т.б. антропометриялық және биометриялық
кӛрсеткіштермен анықталады. «Дене дамуы» терминін
кең түсінікте қолданғанда, оған дене қасиеттері де
(шапшаңдық, оңтайлылық, икемділік, кӛзбен
шамалағыштық, тепе-теңдік сақтағыштық, күш,
тӛзімділік) кіреді. Дене дамуы адам организмі –
функцияларының және тұлға кӛлемдерінің бір
қалыпта ӛзгеруінің, сонымен қатар бірге дамуының
(қалыптасуының) табиғи процесі. Жалпы адам
тұлғасының дамуының: 1) биіктеу деңгейі; 2) бір
деңгейде қалыптасуы; 3) адамның дене мүмкіншілігін
тӛмендету сияқты 3 сатысы болады.

Дене дайындығы - белгілі бір іс-әрекетке байланысты
мақсатты орындауға бағытталған дене тәрбиесінің
мамандандырылған процесі.
Дене тәрбиесінің жүйесі, бұл ұғым дене тәрбиесінің
әлеуметтік практикасындағы белгілі тарихи үлгіні
белгілейді.
Дене қуатының тынығуы - жаттығу жасау арқылы
белсенді демалыс ұйымдастыру. Ол дене тәрбиесі
жаттығуларының кӛмегімен адамның кӛңілін кӛтеріп,
бір әрекеттен екінші әрекетке кӛшіреді. Дене қуатын
қалпына келтіру - адам организмінің ауырған жеріне
массаж жасау, булау, су процедуралары арқылы емдеп,
қалпына келтіру, дене қуаты қасиетін үйлесімді
дамытып, жанжақты дайындығы жоғары деңгейге
жеткізу. Дене қуаты білімі - адамды қимыл ептілігі мен
дағдыға үйрету және теориялық біліммен
қаруландыру.
Дене әзірлігі - бұл дене шынықтыру кешенінің
талаптары мен нормалары және Біртұтас спорттық
жүйемен (спорттық разрядтар мен атақтар)
анықталатын қозғалыс дағдыларының, іскерліктің,
дене қасиеттерінің даму деңгейі. Мектеп жасына
дейінгі балалар үшін денені жаттықтырудың барлық
негізгі түрлері бойынша нормативтік кӛрсеткіштер
және оларды орындаудың сапасына қойылатын
талаптар («Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

бағдарламасында») талдап жасалған. Дене жетілуі дене дамуының тарихи шартты деңгейі.
Денсаулықтың, ӛмірге, еңбекке және Отанды қорғауға
жан-жақты дене дайындығының жоғары дәрежелігі.
«Дене жетілуі» ұғымының белгілері ӛскелең қоғамдық
қажеттіктер - ӛндіріс қажеттіктері, сондай-ақ адамның
ӛзінің ынта-ықыласы әсерінен ӛзгеріп отырады. Әр
тарихи дәуір үшін дене жетілуінің ӛзіндік деңгейі тән.
Құлдық пен қаналушылықтан азат етілген елдерде
дене жетілуінің мейлінше жоғары деңгейіне қоғамның
барлық мүшелерінің қолы жете алады. Біздің елімізде
және басқа да кӛптеген мемлекеттерде адамзаттың
интеллектуалдық, моральдық, дене жағынан
жарасымды дамуы жайындағы арманы жүзеге асуда.
Кәсібі, жынысы, жасы әртүрлі адамдар дене жетілуінің
ӛзіндік ерекшеліктері бар.
Дене тәрбиесі білімі - дене тәрбиесі салаларының бірі,
ол арнаулы білімді, қимыл-қозғалыс дағдылары мен
іскерліктерін меңгеріп қамтиды.
Дене машықтығы - дене тәрбиесінің дене әзірлігін
талап ететін еңбекке немесе басқа бір қызметке деген
қолданбалы бағыттылығы (мысалы, актердің,
ұшқыштың, ғарышкердің, спортшының т. б. дене
машықтығы). Дене 8 машықтығы нақты бір кәсіптің,
белгілі бір қызметтің ерекшеліктеріне байланысты
дене жаттығуларын жасаудың міндеттері, ӛзіндік

ерекшеліктері, құралдары, әдістемесімен сипатталады.
«Жалпы дене дайындығы»-дене тәрбиесінің әр алуан
қызметте табысқа жетудің жалпы алғы шартын жасау
үшін бағытталған процесін білдіреді. Арнаулы дене
машықтығы кәсіптік, спорттық қызметке арнайы
дайындалуға бағытталған.
Дене жаттығулары - бұл дене тәрбиесі міндеттерін
шешу құралдары ретінде іріктеліп алынған
қозғалыстар, қимыл-қозғалыс әрекеттері, сондай-ақ
қозғалыстық әрекеттердің күрделі түрлері
(қозғалысты ойындар). Қозғалыстық әрекет деп
адамның қозғалыс аппаратының белсенділігі ӛзіне тән
компонент болып табылатын әрекеттің бәрін айтады.
«Жаттығу» термині қозғалысты бірнеше рет қайталау
процесін белгілу үшін де қолданылады.
Спорт - әртүрлі жаттығулардың кӛмегімен жоғары
жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған ӛнер түрі.
Спорт - (ағылшын тілінде-«ойын», «кӛңіл кӛтеру»)
шынықтыру жаттығуларын қолдануға негізделген,
әлеуметтік мәні бар тәрбиелік, ойындық, жарыстық
әрекет. Спорт, бұқаралық спорт (барлық адамдар
қатыса алады) және жоғары кӛрсеткіштер спорты
(чемпионаттар, олимпиадалар т.б.) деп бӛлінеді.
Спорттық дайындық-спортшының машықтануы, оның
жарысқа қатысуын қамтитын, машықтану және жарыс
жүйесін ғылыми әдістемелік және материалдық

тәсілдік жағынан қамтамасыз ететін, оқу мен спортты,
жарыс пен демалысты үйлестіру үшін қажетті
жағдайлар жасайтын кӛп жақты жүйе. Спорттық
машықтану - спорттық дайындықтың негізгі бӛлігі
және спортшының ӛзі таңдаған спортында барынша
жоғары кӛрсеткіштерге жетуге ықпал ететін қасиеттер
мен қабілеттерді дамыту әрі жетілдіру мақсатында
дене жаттығуларын қолдануға негізделген дене
тәрбиесі мамандығының арнайы жүйесі (дене
машықтығы ұғымымен бірге алып қарауға болады).
Спорттық нәтиже - спорттағы кӛрсеткіштердің сандық
және сапалық деңгейі. Спорттық жарыс - спорттық
жетістіктер кӛрсету, салыстыру және бағалау, спорт
саласындағы бәсекені белгілі бір түрде реттеп отыру.
Спорттық жарыстардың мақсаты үздік спортшылар
мен топтарды анықтау, жалпы спорттық шеберлікті
жетілдіру, дене шынықтыру мен спортты насихаттау.
Спорттық қозғалыс - әлеуметтік қозғалыстың ерекше
бір түрі - спорт түрлерін құру, дамыту, сақтау, алмасу
және тұтыну жүйелерінің тарихи қозғалысы, жеке
адамды қалыптастыру құралдарының бірі. Тарихи
спорттық қозғалыстар спорттың тӛмендегідей
кӛпшілік (халықтық), резервтегі (негізгі), жоғары
жетістіктер (үлкен), әуесқой және кәсіпқой түрлерін
дүниеге әкелді. Спорттық қызмет - адам әрекетінің кӛп
қырлы белсенді жүйесі ретіндегі қимыл-қозғалыс
дамуының ең жоғары түрі. Спорттың функциялары,

біріншіден - спорт ӛз алдында тәрбиелік жағынан
дұрыс ықпалын тигізумен қатар, қоғам ӛміріне
дайындаушылық міндеттерді шеше отырып, қызмет
етеді. Екіншіден, спорт ӛндірістік қызметке жатпайды,
материалдық игіліктерді тікелей ӛндіруге байланысы
жоқ. Спортқа тән барлық белгілер балалар спортында
да сақталады.
«Балалар спорты» дегеніміз арнайы дайындық
негізінде, алдынала үйренген қозғалыс кимыл
мүмкіншіліктерін толығынан пайдалану арқылы ӛз 9
қатарлары арасында ӛткізілетін жарыстарда ӛнер
кӛрсету деп білеміз. «Жасӛспірімдер спорты» деген
түсінікке талдау беретін болсақ, оның шекарасы тек
бір жас тобымен, яғни жасӛспірімдер тобымен
анықталады. Бұл түсінік шартты, оның себебі спортқа
қыз балалардың катысуына байланысты. «
Mектептегі спорт» деген түсінік қатысушылардың
белгілеріне қарағанда, «балалар спортына» сәйкес. Бұл
түсініктің айырмашылығы «балалар спортын»
мектепке дейінгі ұйымдар, мектептер, мектептен тыс
мекемелер ұйымдастырса, «мектеп спортын» мектеп
ұйымдастырады. «Физикалық рекреация» белсенді
демалысты қамтамасыз ету, адам бойындағы
физикалық қасиеттерді қалпына келтіру үшін басқа
бір іспен айналыса отырып, дене тәрбиесінің бір
міндетін шешу.

«Физикалық реабилитация» – денені қайта қалпына
келтіру. Дене шынықтырумен немесе спортпен
шұғылдану барысында жарақат алып немесе басқа
аурулармен ауырып мүмкіндіктерін уақытша
жоғалткан адам ағзасын қалпына келтіру үшін дене
жаттығуларын арнайы түрде пайдалану. Дене
мәдениеті - адамдардың дене қуатының жетілуі үшін
пайдаланылатын қоғамдық-материалдық (спорт
ғимараттары, құрал-жабдықтар) және рухани (арнаулы
білім, ғылыми тәжірибе) байлығын құрайтын жалпы
мәдениетінің бір саласы. Ол негізгі дене мәдениеті,
спорт, сауықтыру, қолданбалы дене мәдениеті болып
табылады. Негізгі дене мәдениеті - адамдардың ӛз
шамашарқына қарай тандап алған кәсіби және спорт
мамандығын жетілдіруінің негізі. Ол жалпы білім беру
мекемелерінде қолданылады әрі егде кісілерге
денсаулығын нығайтуға, жұмысқа ынтасын,
тӛзімділігін арттыруға кӛмектесе отырып, адам
психологиясының орнықтылығын, дене қуатының
жетілуін қамтамасыз етеді.
3.Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі пәні,
мақсаты, міндеттері, мазмұны.
Дене тәрбиесі теориясы - адам денесін жетілдіру
процесін басқарудың жалпы заңдары туралы ғылым.
Дене тәрбиесі теориясы дене тәрбиесі жүйесінің
мақсатын, міндеттерін, қағидаларын зерттейді,

тәрбиенің басқа түрлерімен – ақыл-ой, адамгершілік,
эстетикалық, еңбек тәрбиесі мен дене тәрбиесінің
заңды байланысын ашып кӛрсетеді. Дене тәрбиесі
құралдарын оқып-білуге, дене жаттығуларын үйрету
қағидалары мен әдістерін ашып кӛрсетуге, қозғалыс
дағдыларын қалыптастыруға және дене қасиеттерін
дамытуға, спорттық жаттығулардың жалпы негіздерін,
денені жаттықтыру сабақтарының әртүрлі
формаларын (дене тәрбиесі сабақтары, ертеңгілік
гимнастика, қимыл-қозғалыстық ойындар т. б.), сондайақ дене тәрбиесі жӛніндегі жұмысты жоспарлауға және
есепке алуға кӛп кӛңіл бӛлінеді. Сонымен бірге, мектеп
жасына дейінгі, мектеп жасындағы балалардың,
жастардың, ересек және жасы ұлғайған адамдардың
дене тәрбиесінің ӛзіндік ерекшеліктері анықталады.
Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі үнемі қоғамдық
практикамен бірлікте дамып келеді. Ол ғылыми
зерттеулерді пайдаланады, озат практика
жетістіктерін таратады, ӛткеннің алдыңғы қатарлы
тәжірибесін және қазіргі дүниежүзілік ғылымдағы
игіліктің бәрін қолдап отырады. Дене тәрбиесі
теориясы мен әдістемесі практиканы ғылыми
негіздермен қаруландырады, сӛйтіп оның одан әрі
дамуына кӛмектеседі. Ол сондай-ақ практикаға жол
ашуға, адамның күш-қуатын кемелдендіруде қандай
құралдар және әдістер арқылы жақсы нәтижелерге
жетуге болатындығын болжауға тиіс. Дене тәрбиесі

теориясы мен әдістемесі педагогика
институттарының мектепке дейінгі оқыту мен
тәрбиелеу мамандығындағы оқу пәні ретінде мектеп
жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі мәселелерін
терең оқып-білуге кӛмектесетін негізгі мәселелерді
ашып кӛрсетеді. Елімізде дене тәрбиесінің мақсаты
мен міндеттері Қазақстан Республикасының Ата
Заңынан ӛрбиді, онда адамның жан-жақты дамуы
жӛніндегі ілім ӛзінің нақты бейнесін тапқан. Жеке
адамның жарасымды дамуы қоғам құру шарттарының
бірі ретінде қаралады. Дене тәрбиесінің мақсаты ӛмірге, еңбекке, Отан қорғауға даярлау, дені сау, моралі
таза, шығармашылық еңбекке жарамды адамдарды
тәрбиелеп қалыптастыру
4, Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесінің дамуы.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің пайда
болуы мен даму кезеңдері тӛмендегі жайлардан
туындаған: 1.Қоғамдык ӛмір практикасы.
Қоғамымыздың жақсы дене дайындығы бар адамдарға
мұқтаждығы, дене тәрбиесінің заңдылыктарын тануға
деген ұмтылысты туғызады және соның негізінде адам
денесін жетілдіруді басқару жүйесін құруды қажет етті.
2.Дене тәрбиесінің практикасы. Тек кана практика
жағдайында барлық теориялық қағидалардың
ӛміршеңділігі тексеріледі. Осындай жағдайларда ғана
дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі жаңа

қағидаларды жасау кажеттілігі тың идеялар туындауы
мүмкін.
3.Әртүрлі кезеңдерде және әртүрлі елдерде
философтардың, педагогтардың, дәрігерлердің жанжақты дамыған жеке адамды тәрбиелеу жолдары және
мазмұны жӛніндегі айтқан прогрестік идеялары.
4.Ӛзінің дамуының жоғары деңгейінде дене
тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің жетекші
қайнар кӛзі еліміздің Конституциясы болып табылады;
5.Ел үкіметінің дене шынықтырудың жағдайы және
жетілдіру жолдары туралы каулылары;
6.Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
саласындағы ізденістер нәтижесі. Тарихи ӛзінің даму
жолында дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
бірнеше кезеңдерден ӛтті. Бірінші кезең - қозғалыс
дағдыларының организмге әсері жӛніндегі
эмпиризмдік (сезім қабылдауларын, тәжірибені дүние
танудың бірден-бір бұлағы деп тауып, теориялық
қорытындыларды бағаламайтын, сол себепті
құбылыстардың ӛзара байланысын және даму
заңдарын аша алмайтын (философиялық ілім) білім
кезеңі. Адам баласы оны күнделікті қозғалыс
қимылында алды. Эмпиризмдік білімнің жинақталуы
адамды «жаттығудың тиімділігін» түсінуге және
тәжірибені ӛзгелерге беру әдістерін танып білуге
әкелді. Бұның ӛзі дене жаттығуларының пайда

болуының алғышарттары болды, ал одан кейін дене
тәрбиесінің де пайда болуына әкелді. Екінші кезең дене тәрбиесінің ең алғаш әдістерінің жасалу кезеңі. Ол
ежелгі және орта ғасырлардағы құл иеленуші
мемлекеттердің кезеңін қамтиды. Бұл әдістер
тәжірибе жолымен жасалды. Педагогтар, философтар
және дәрігерлер адам организмі қызметінің
заңдылықтарын әлі біле қойған жоқ, дене
жаттығуларының әсер ету механизмін түсіндіре
алмады, сол себепті дене шынықтыру
жаттығуларымен айналысу тиімділігін тек «сыртқы»
ӛзгерістер (адам шыдамды, күшті, ӛзіне керекті
дағдыларды игерді) бойынша ғана анықтады. Дене
тәрбиесі әдістерінің ең белгілісі Ертедегі Грекияда
жасалынып пайдаланған әдіс. Ол әдіс бірыңғай жүйеге
белгілі бір іс-қимылдарды, сонымен қатар үйрету
әдістерін, адам бойындағы қасиеттерді арттыру
жолдарын біріктірді. Орта ғасырлар кезеңдерінде
әдістер саны үнемі артып отырды және
гимнастикадан, жүзуден, ойындардан, садақ атудан,
семсерлесуден, атпен жүруден алғашқы кӛмекші
құралдар пайда бола бастады. Yшінші кезең - дене
тәрбиесі туралы теориялық білімнің тасқынды түрде
жиналуы. Қайта ӛрлеу кезеңінен XIX ғасырдың аяғына
дейінгі аралықты қамтиды. Адам туралы, оны
тәрбиелеу және үйрету, оны емдеу туралы ғылымның
дамуы философтарды, педагогтарды, дәрігерлерді

дене тәрбиесі проблемаларына назар аударуға тартты.
Дене тәрбиесінің атқаратын қызметі жӛнінде
педагогикалық, философиялық, дәрігерлік ой-пікірлер
жинақтала бастады. Әрине, ой-пікірлер бұл кезде әлі
жүйелі түрде жинақталмағандығын байқауға болады,
себебі олар жекелеген ғылымдардың (педагогиканың,
философияның, медицинаның) ӛз ішінде ғана
туындаған. Жоғарыдағы аталған ғылымдардың
ӛкілдері кӛптеген «ӛзіндік» мәселелерді адам ӛмірінде
дене тәрбиесінің атқаратын қызметін есептемей шешу
мүмкін еместігін түсінді. Қайта ӛрлеу дәуірінің ӛзіндеақ педагог-гуманистер және социалист-утопистер дене
тәрбиесіне тұтастай тәрбиенің міндетті бӛлігі деп
караған. И.Г.Песталоцци (1746-1827) балалардың қозғалыс
мүмкіншілігін дамытуға арнап, «Буын гимнастикасы»
теориясын құрып дене жаттығуларының, жалпы
педагогикалық талаптарына сай құрыла бастағанын
атап кӛрсетеді. XVІІІ ғасырда анатомдар дене
шынықтыру жаттығуларының биомеханикалық
саласында ізденістер жасаған, ал XIX ғасырда дене
тәрбиесі туралы жұмыстар кӛріне бастады. Қоғам
ӛміріндегі дене тәрбиесінің атқаратын кызметіне
байланысты объективтік баға беру үшін К.Маркс пен
Ф.Энгельстің еңбектері маңызды орын алады. Бірінші
рет, олар, ғылыми түрде тәрбиенің тарихи және
таптық сипатын дәлелдеді. Тәрбиенің мазмұнын ашып
берумен қатар, дене тәрбиесінің орнын анықтады,

адамды жан-жақты тәрбиелеу кағидаларын жүзеге
асыру жолдары кӛрсетілді. Сӛйтіп, бұл кезеңде дене
тәрбиесі теориясының негізі қаланды. XIX ғасырдың
басынан бастап дене тәрбиесінің теориясы ғылыми
білімнің жеке саласы есебінде калыптаса бастады.
Тӛртінші кезең - біздің елімізде жеке ғылыми және оқу
пәні есебінде дене тәрбиесінің теориясы мен
әдістерінің құрылу кезеңі. Бұл кезең XIX ғасырдың аяғы
мен Қазан революциясына дейінгі аралықты қамтиды
және дене тәрбиесінің проблемалары жӛнінде арнаулы
ізденістердің тасқынды дамуымен сипатталынады.
Осы уақытта, қоғамдық ӛмірдің кӛптеген салаларына
дене тәрбиесі әсерінің ықпалы тигендігін аңғаруға
болады. Дене тәрбиесі саласындағы ғалымдар
арасында ең жарқын ӛкілдерінің бірі П.Ф.Лесгафт (18371909) болды. Оның тарихтан, анатомиядан, биологиядан,
педагогикадан, антропологиядан, дене тәрбиесінің
теориясы мен әдістемесінен еңбектерінің кӛпшілігі
прогрестік бағытта болды, сондықтан жеке ғылыми
және оқу пәні есебінде дене тәрбиесінің теориясы мен
әдісінің негізіне енді. Бесінші кезең - Қазан
революциясынан бастап қазіргі кезеңмен ӛлшенеді