Рухани жанғыру

Болашаққа бағдар рухани жаңғыру

Қадыров Е.Қ.

Мен бүгін сіздерге Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтің 2017,жылы 12 сәуірде шыққан «Болашаққа бағдар:рухани жаңғыру»-атты мақала бойынша жер жерде,мектептерде колледжі,университеттерде институттарда талқыланып,қолдау тауып жатқан мақалаға,сіздерге түсініктеме талдау ұсынғым келеді.

Мемлект басшысы:Еліміз жаңа тарихи кезеңге аяқ басқанын,қазақстанның үшінші жаңғыруы басталғанын құлағдар етті.

Маңызды екі процесі саяси реформа мен экономикалық жаңғыруды қолға алғанын атап өтті.

Екі жаңғырудың нақты мақсат,меіндеттері оған жеттетін жолдарын мақсатқа жету үшін біздің санамыз,ісімізден озыпжүруі одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс.

Рухани жаңғыру жолында бірнеше жұмыстар ауқымды іс атқарқанын атап көрсетті.

1.Мәдени мұра бағдарламасы арқылы Қазақстан аумағында тарихи мәдени ескерткіштер мен нысандарды жаңғырттық.

2. 2013 жылы халық-тарих жолында бағдарламасы арқылы әлемнің ең белді архивтерінен төл тарихымызға қатысты құжаттарды,жүйелі түрде жинап зертелді.

Еліміздің мықты жауапкершілігі жоғары бір тұтас ұлт болу үшін,болашаққа қалай қадам басатынымыз және бұқаралық сананы қалай өзгртетініміз туралы бірнеше көзқарасты ортаға салуды жөн көргенін айтты.

ХХІ ғасырдағы ұлттық сана туралы

Мұнда жаңа тұрпатты жаңғырудың басты шарты:сол ұлттық қадамды сақтай білу.

Бұл жақсы мен жаманның бәрін болашаққа сенімді нығайтып,аяққа шалатын әдеттерді де,ұлттық сананың аясында қарап қоймайтыны айдан анық.

Замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғы шарттарына айналдыра білу қажет.

Рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыстырып,жарастыра алатын құдіретімен маңызды екенін атап айтты.

3. Ел басшысы халқымның тағылымы мол тарихы ерте заманнанарқауы үзілмеген ұлттық салт дәстүрлерін,алдағы өркендеудің берік діңе ете отырып,әрбір қадамын нық басқан болашаққа сеніммен бет алуын қалаймын-деді.

Бұл ретте тұтас қоғамның әрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртудың бірнеше бағытын атап көрсетті:

1.Бәсекелестік қабілет

2.Прогматизм

3.Ұлттық бірегейлікті сақтау

4.Білімнің салтанат құруы

5.Қазақстаның революциялық емес эволбциялық дамуы

6.Сананың ашықтығы

1.Қазіргі таңда жеке адам ғана емес тұтас халықтың өзі бәсекелестік қабілетін арттырса ғана табысқа жетуге мүмкіндік алады.

Бәсекелестік қабәлет дегеніміз-ұлттық аймақтың немесе жахандық нарықта бағасы я болмаса сапасы жөнінен өзглерден ұтымды дүние ұсына алуы,бұл материалдық өнім ғана емес білім,қызмет,зияткерлік өнім,сапалы еңбек ресурстары болуы мүмкін.

Ұлттық табысты болуы,оның табиғи байлығынан емес,адамдардың бәсекелестік қабілетімен айқындалады.

4.Ұлт ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болуы керек.

Мысалы:Компютерлік сауаттылық шет тілдерін игеру,мәдени ашықтық факторлар алға болуында сөзсіз қажетті алғы шарттар.

Цифірлі Қазақстан,үш тілде білім беру,«Мәдени және конфессия аралық келісім»-сияқты бағдарламалар-ұлтымызды яғни барша қазақстандықтарды ХХІ ғасырдың талаптарына даярлаудың қамы.

2.Прогматизм

Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан,ұлььық прогматизм санаулы жылдарда адам танымастай өзгерді.

Ас та тек ысырапшылдыққа ұласты Қаншама миялы жерлер экологиялық апат аймағына,арал теңізі,семей полигоны т.б. айналуда.

Прогматизм-өзінің және жеке байлығыңды нақты білу,оны үнемі пайдалану,болашағыңды жоспарлап алу,ысырапшылдық пен астамшылыққа даңғойлық пен кердеңдікке жол бермеу,Реализм мен прогматизм ғана жаяу онжылдықтың ұраны болуға жарайды-делінген.

4.Ұлттық бірегейлікті сақтау

Ұлттық жаңғыру деген-ұлттық сананың кемелденуін білдіреді.

Оның 2 қыры бар

1.Ұлттық сана сезімнің көкжиегін кеңейту

2.Ұлттық болмыстың өзегін сақтау бірқатар сипаттарын өзгерту

Ұлттық салт-дәстүріміз тіліміз бен музыкамыз,әдибетіміз,ұлттық рух бойымызда мәңгі қалуға тиіс.

Мысалы:Абайданалығы,Жамбыл жырлары Құрманғазы күйлері т.б.

1.Ұлттық код,ұлттық мәдениет сақталмаса,ешқандай жаңғыру болмайды.

2.Ұлттың дамуына кедергі болатын өткеннің кертартпа тұстарынан бас тарту керек.

5.Білімнің салтанат құруы

Табысты болудың ең іргелі басты факторы білім екенін әркім түсіну керек.Құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді.

Осы орайда,Болашақ бағдарламасы,университеттер зияткерлік мектептер жүйесі қалыптасты.

Білім салтанаты жалпыға ортақ болуға тиіс,оның айқын да бұлтартпас себептері бар.Технологияның революцияның беталысына қарасақ,таяу онжылдық уақытта кәзіргі кәсіптердің жартысы жойылып кетеді.

6.Экономикалық кәсіптік сипаты бұрын соңды ешбір дәуірде мұншама жедел өзгермеген.

Біз бүгінгі жаңа атаулы ертең ақ ескіге айналатын жүрісі жылдам дәуірге аяқ бастық.Бұл жағдайда кәсібін қиналмай жеңіл өзгеруге қабілетті аса білімді адамдар ғана табысқа жетеді.Табыс іргелі болу үшін басты фактор білім.

6.Қазақстанның революциялық емес,эволюциялық дамуы

Биыл қазан революциясына 1917 жылғы 100 жыл толады.Осы революция ұлттарға мейлінше әсер етіп,бүкіл болмысты өзгертті.Өткен ХХ ғасыр халқымыз үшін қасіретке толы,зобалаң да зұлмат жылдар болды,демографиялқ соққы жасалды,жарасы әлі жазылмай келеді,қазақ тілі,мәдениеті құрдымға кете жаздады,еліміз Экол/қ апатқа айналды осыған қарамастан бірқатар жетістіктерге де жеттік.Атап айтсақ,индустрияландыру,әлеуметтік және өндірістік инфрақұрлымдардың құрылуы,интелегенцияның қалыптасуы.

Біздің кешегі тарихымыз бұлтартпас бір ақиқатқа,эволюциялық даму ұлттың өркендеуіне мүмкіндік беретініне көзіміз жетті.Сол себепті тарихтың ащы сабағын түсініп қана қоймай,күнде көріп жүрген.

7.Құбылыстардан ой түйіп,болашақтың беталысына қарап,пайым жасау,айрықша маңызды.

Әлемдегі оқиғаларды ой елегінен өткізіп,қорытынды жасау.

6.Сананың ашықтығы

Жер жүзінде миляардтан астам адам өзінің туған тілімен қатар кәсіби байланыс құрал ретінде ағылшын тілі жедел үйренуіміз керектігі еш дәлелдеуді қажет етпейді.

Сананың ашықтығы зерденің 3 ерекшелігін білдіреді.

1.Ол дүйім дүниеде жер шарының өзіне қатысты аумағында өз елінің айналасында не болып жатқанын түсінуге мүмкіндік берді.

2.Жаңа технология ағыны-алып келетін өзгерістердің бәріне дайын болу керек.

3.Бұл өзгелердің тәжірбиесінен алып ең озық жетістіктерін бойға сіңіру мүмкіндігі.

Азиядағы ең ұлы екі держава Жапония Қытай мүмкіндіктерін пайдаланудың нағыз үлгісі.

Егер қазақстандықтар жер жүзінде үйден шықпай,терезеден телміре,әлемде құрлықта,тіпті іргедегі елдердің қандай дауыл соғып жатқанын да біле алмайды.

8.Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар-рухани жаңғыру»мақаласында:

Таяу жылдардағы міндеттер бөлімінде:

Қоғамдық сана жаңғырудың негізгі қағидаларын қалыптастыруды ғана емес,сонымен бірге біздің заман сынағына лайықты төтеп беруімізге қажетті нақты жобаларды жүзеге асыруымызды талап етеді.

1.Қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауымыз керек.

Қажеттігін терең түсініп байыппен қарап,тәуелсіздік алғаннан кейін мұқият дайындық.

Қазақ тілінің әліпбиі тарихы тым тереңнен тамыр тарататынын білесіздер.

VI-VII-ғасырларда орта ғасыр кезі.Бұл уақытта Еуразия құрлығында ғылымға«Орхон Енисей»жазулары деген атаумен тнылған көне түркі руникалық жазу пайда болып қолданылды.(ең көне әліпби)

V-XV-ғ да түркі тілі Еуразия құрлығының аса ауқымды бөлігінде ұлтаралық қатынас тілі болды.Алтын орда ресми құжатты түркі тілінде жазылып келді.

Х-ғ-ХХ ғ дейін 900 жыл бойы Қазақстан аумағында араб әліпбиі қолданылды

9.1929 жылы 7 тамызда КСРО орталық атқару комитеті мен КСРО халық комиссарлар кеңесінің президумы латындандырылған жаңа әліпби біртұтас түрік алфавитін енгізу туралы қаулы қабылдады.Осылайша қазақ тілінің әліпбиін өзгерту тарихы негізінен нақты саяси себептер мен айқындалып келді.

Қазақ тілін латын әліпбиіне көшірудің нақты кестесін жасау керек.Латынша көшудің терең логикасы бар.

1940 жылғы 13 қарашада,Қазақ жазуын латындандырылған әліпбиден орыс графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшіру туралы заң қабылданды.

Ел басы «2050-Қазақстан»стратегиясында«2025 жылдан бастап латын әліпбиіне көшуге кірісуге керектігін»мәлімдеді.

Яғни 2025 жылға қарай іс қағаздарын мерзімді баспасөзді оқулықтарды,бәріне де латын әліпбиін басып шығара бастауға тиіспіз.

Екіншіден қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бойынша,жаңа гуманитарлық білім Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық жобасын қолға аламыз.

Үшіншіден жергілікті билік «Туған жер» бағдарламасын жинақтылықпен және жүйелікпен қолға алуға тиіс.

«Туған жер» бағдарламасы жалпы ұлттық патриотизмнің нағыз өзегіне айналды туған жерін ұмытпай оған қамқорлық жасағысы келген кәсіпкерлерді,шенеуніктерді зиялы қауым өкілдері мен жастарды ұйымдастырып қолдау керек.

10.Төртіншіден жергілікті нысандар мен елді мекендерге бағытталған «Туған жер»бағдарламасынан бөлек,біз халықтың санасына одан да маңызырақ-жалпы ұлттық қасиетті орындар ұғымын сіңіруіміз керек.

Ол үшін Қазақстанның қасиетті рухани құндылықтары немесе «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы»жобасы керек әрбір халықтың әрбір өркениеттің баршаға ортақ қасиетті жерлері болады оны сол халықтың әрбір азаматы біледі.Бұл рухани дәстүрдің басты негіздерінің бірі.

«Туған жер» бағдарламасын қолға алып,туған жерге оның мәдениеті мен салт дәстүрлеріне айрықша іңкәрлікпен ат салысу-шынайы патриотизмнің маңызды көріністерінің бірі.

1.Біз тарих,саясаттану,әлеуметтану,философия,психология,мәдениеттану және филология ғылымдары бойынша студенттерге толық қанды білім беруге қажетті барлық жағдайды жасауға тиіспіз.Жоғарғы оқу орындарындағы гуманитарлық кафедраларды қайта қалпына келтіру,мемлекет қолдауына ие болады болашақты терең түсінетін білімді адамдар уадай қажет.

2.Біз алдағы уақытта гуманитарлық білімнің барлық бағыттары бойынша әлемдегі ең жақсы 100 оқулықты әр түрлі тілдерден қазақ тіліне аударып жастарға дүние жүзіндегі таңдаулы үлгілердің негізінде білім алуға мүмкіндік жасаймыз.2018-2019 оқу жылында студенттерді осы оқулықтармен

оқыта бастауға тиіспіз.

3.Ол үшін қазіргі аудармамен айналысатын құрылымдар негізінде мемлекеттік емес ұлттық аударма бюросын құру керек.

Бұл бағдарламалар арқылы жүз мыңдаған студентке жаңа сапалық деңгейде білім бере бастаймыз.Жахандық бәсекеге мамандар тәрбиелеиміз.

1.Мәдени географиялық белдеудің рай оған енетін орындар,оқу ағарту дайындығы Ұлытау жеріндегі жәдігер,Қожа Ахмет Ясауи мавзолейі,Тараздың ежелгі ескерткіштері,Бекет ата,кесенесі алтайдың көне қорымдары,Жетісу киелі мекендері және т.б. жерлерді өзара сабақтастырып,ұлт жадында біртұтас кешен ретінде орнықтыруды меңзейді.

Ұлттық құндылықтар,мәдени символдары тұрғанын есте ұстауымыз керек.

Үкімет жұртшылықпен ақылдаса отырып,жобаны әзірлеуі керек.

Онда үш мәселе

1.Аталған «Мәдени географиялық белдеудің»рай оған енетін орындар туралы әрбір қазақстандық білу үшін оқу ағарту дайындығын жүргізу қажет.

2.Бақ осыдан туындайтын ұлттық ақпараттық жобалармен жүйелі түрде мықтап айналысуы керек.

3.Ішкі және сыртқы,мәдени туризм халқымыздың осы қастерлі мұраларын сүйену ге тиіс.Мәдени маңыздылығ тұрғысынан біздің оқиғаларды көрсету бұқаралық ақпарат құраланың басты нысанасына айналуға тиіс.

Бұл жоба үш мәселені шешуге бағытталғаны жөн.

1.Ақылымен,қалымен дарынымен,замандары Қазақстанды жасап жатқан нақты адамдарды қоғамға таныту.

2.Оларға ақпараттық қолдау жасап,танымал етудің жаңа мультимедиялық алаңын қалыптастыру.

3.«100 жаңа есім»жобасын өңірлік нұсқасын жасау ел жұрт ұлтымыздың алтын қорына енетін тұлғаларды білуге тиіс.

Қазақстандағы 100 жаңа есім-жобасы Тәуелсіздік жылдарда қол жетпеген жетістіктер әр түрлі жастағы.Сан алуан этнос өкілдері.«Жанында жүр жақсы адам» атты мадақтау.

Қорыта келгенде мемлекет басшымыз заманға сәйкес жаңғыру міндеті барлық мемлекеттердің алдында тұрған міндет,уақыт ешкімді күтіп тұрмайды,жаңғыру да тарихтың өзі сияқты жалғаса беретін процеес.

Екі дәуір түйіскен өшара шақта Қазақстанға түбегейлі жаңғыру және жаңа идеялар арқылы болашағын баянды ете түсудің теңдесіз тарихи мүмкіндігі келіп тұрғанын-атап айтты.

Жаңа жағдайда жаңғыруға деген ішкі ұмтылыс-біздің дамуымыздың ең басты қағидасы.Өмір сүру үшін өзгере білу керек.Оған көнбегендер тарихтың көміліп қала береді-деді.

Сөз соңында-ең бастысы жастарымыз,қазіргі адамдар заман талабына сай білімді,жаңа әдістемелері өмірге еніп,рухани жаңғыруды тілеймін.