Сабақ жоспар "Сүтқоректілер эволюциясы"

Сабақтың тақырыбы: Тірі организмдердің көптүрлілігі.
Сүтқоректілердің эволюциясы.
Сабақтың мақсаты:
А) Оқушыларға Тірі организмдердің көптүрлілігі. Сүтқоректілердің эволюциясы тақырыбы бойынша түсініктер беріп өту. Шығармашылық қабілеттерін дамыту, теориялық білімдерін тереңдету.
Ә) Оқушылардың ой-өрісін, ойлау қабілеттері мен сөйлеу мәдениеттерін, есте сақтау қабілеттерін дамыту, сөздік қорын молайту. Іс-дағдыларын дұрыс қалыптастыру.
Б) Оқушыларды адамгершілік ізгі қасиеттерге, әдептілікке, тазалыққа, еңбексүйгіштікке, тірі табиғат дүниесін қорғауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: Түсіндіру, сұрақ-жауап, ойын.
Көрнекілігі: Электрондық оқулық, тірек-сызбалар, суреттер,оқулықтар,бүктемелер, тест жинағы.
Сабақ барысы.
Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, сынып тазалығын тексеру, журнал бойынша жоқтама жасау.Оқушылардың оқу құралдарын түгелдеп, назарларын сабаққа қарату.
Үй тапсырмасын сұрау. Менен сұрақ, сізден жылдам жауап ойыны арқылы сұрау.
Ғажайып бестік
Архей Протерозой Палеозой

Мезозой Кайнозой
Жаңа сабақ
Жоспар:
Тіршіліктің жасушалық емес формасы.
Жасушалық құрлымды организм.
Прокариоттар
Эукариоттар
Саңырауқұлақтар дүниесі.
Өсімдіктер дүниесі.
Жануарлар дүниесі.
Сүтқоректілердің эволюциясы.

Ағзалар


Анциттер Прокариоттар Эукароиттар
(жасушасыз) (ядросыздар) (ядролылар)



Вирустар Бактериялар Цианобактериялар Өсімдіктер Жануарлар
(көк-жасыл балдыр) Саңырауқұлақтар

Вирустар дүниесі
Вирустар жасушасыз тіршілік иелері. Тірі ағза жасушасынан тысқары өмір сүре алмайды. Мөлшері өте ұсақ, өлшемі 0, 0000002см.
Пішіні: шар, таяқша, жіп, сопақша болады.
Туғызатын аурулары: тұмау, қызылша, гепатит (сары ауру), шешек, ұшық, сал ауруы (палиомелит), ЖИТС т.б.
Зияны: адам, жануар, өсімдік ағзасына еніп ауру туғызады.
Ашылуы: 1892 жылы орыс микробиологі Дмитрий Иосифович Ивановский темекі өсімдігінің теңбілін зерттеп ашқан.
Терминді ғылымға енгізген: 1899 жылы Нидерланд ботанигі және микробиологі Мартин Виллем Бейерник.
Бытыранықтар (бактериялар) дүниесі
Ашылуы: 1683 жылы Антон Левенгук (голландиялық ғалым) ашқан.
Ерекшелігі: Бір жасушалы, ядросыз ағза.
Пішіні: таяқша, шар, үтір, оралма тәріздес. Жасуша қабықшасынан, цитоплазмадан, ядро затынан (шашырап жатқан) тұрады. Көбіне түссіз. Қолайсыз жағдай туғанда спора (тығыз қабық) түзеді. Топырақта 20-30 жыл тіршілік етеді.
Таралуы: ауада, суда, топырақта, өлі денелер мен тірі ағзаларда.
Қоректенуі: сыртқы ортадан қоректік заттарды сіңіру:
оның бір бөлігі цитоплазма құрамына, екінші бөлігі
энергия, қор заттарын құру үшін жұмсалады.

Қоректенуіне қарай

Сапрофиттер Паразиттер
Шіріту бактериялары 1. Оба
Ашыту бактериялары 2. Көкжөтел
Азот түйнек бактериялары 3. Туберкулез таяқшасы
Сүт қышқылы бактериялары 4. Іш сүзегі
Пішен таяқшасы 5. Дизентерия
Ыдырау бактериялары 6. Құздама (ревматизм)
Темір бактериялар 7. Қызамық
Күкірт бактериялар 8. Сүзек
Топырақ бактериялары 9. Сальмонелла
10.Сарып (бруцеллез)
11.Клостериум ботулинус
12.Топалаң
13.Баспа
14. Сіреспе
Цианобактериялар (көк-жасыл балдырлар)
Пішіні: цилиндр, шар тәрізді.
Құрылысы: сырты сілемейлі қабықтан, боялған бөлік хроматоплазмадан, ішкі орталық плазмадан тұрады. Хроматоплпзма, хлорофилл, көк, қызыл пигменттер.
Көбеюі: қарапайым екіге бөліну арқылы.
Өкілдері: хлорококк (жер асты суларында кездеседі), Хамесифон (теңіз ұлу бақалшағы, ағаш діңінде), гормогониялылар, носток, глеокапса, осциллятория, спирулина, т.б.
Ерекшелігі: бос азотты синтездеп, нәруызға айналдырады. Қалдықтары шіріп, топырақ түзеді.
Саңырауқұлақтар бөлімі

Өсімдіктерге тән белгілеріЖануарларға тән белгілері
Өсімдік сияқты бір 1. Хлоропластары болмайды,
орнынан қозғалмайды. сондықтан фотосинтез процесі
Қанша тіршілік етсе , жүрмейді.
сонша өсе береді. 2. Гетеротрофты қоректенеді.
Жасушасында қалың 3. Жасуша қабықшасы
қабықшасы болады. бунақденелілерге ұқсас
Қоректік заттарды нәруызды-хитинді.
жануарлар сияқты 4. Жасушасындағы қоректік
жұтпайды, өсімдіктер қор заты өсімдіктерден
сияқты бүкіл денесімен ерекше: өсімдіктерде- крахмал,
сорады. ал саңырауқұлақтарда
жануарлардікі сияқты гикоген.
Құрылысы: Жасушасында ядросы бар. 100 мыңнан астам түрі
белгілі.
Тіршілік мекені: Топырақта, суда ағаш діңінде, тірі және өлі
ағзалардың денесінде, басқада жерлерде.

Көбеюі: өсімді, жыныссыз, жынысты.

Пайдасы: табиғаттағы және адам өміріндегі пайдасы өте зор. Қалпақшалы саңырауқұлақтарды тағам ретінде, ашытқы саңырауқұлақтарын ашытқы алу мақсатында, зең саңырауқұлақтарын (пенецилл, аспергилл) дәрі жасауға пайдаланады. Табиғатта саңырауқұлақтар шіріту бактериялармен бірлесіп қарашірік түзеді.

Зияны: паразит және зең саңырауқұлақтары тағамдарды, кітап қорларын, жеміс-жидектерді және т.б заттарды бүлдірушілер болып табылады. Бұлардың үлкен ғимараттарды құлатуға да күші жетеді.

Өсімдіктер дүниесінің 500 мың түрі бар


Төменгі сатыдағы өсімдіктерЖоғарғы сатыдағы өсімдіктер

Балдырлар




БіржасушалыКөпжасушалы

___________________________________

Хломидомонада
(хроматофоры Көпжасушалы Қоңыр балдырлар Қызыл балдырлар
терең астау) жасыл балдырлар 1. Ламинария 1. Хондрус
Сирогира 2. Саргассум 2. Каралина
Улотрикс 3. Нереоцситис 3. Гринеллия
4.Агарум 4.Плюмария
Хлорелла
(хроматофоры
жазық астау)


__________Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер_________



Споралы өсімдіктер Тұқымды өсімдіктер


Мүктер Папоротниктер Ашық тұқымды Жабық тұқымды


Плаундар Қырықбуындар Қырықжапырақтектестер


Ашық тұқымдылар (600 түрі бар)




Қарағай Кәдімгі арша Балқараға Самырсын

Жатаған шырша Туя Зеравшан аршасы


Жабық тұқымдылар (250 мың түрі бар)

________________________________________


Қосжарнақтылар класыДаражарнақтылар класы
(180 мың түрі бар) (60 мың түрі бар)

Қосжарнақтылар класының сипаттамасы: тамыр жүйесі кіндік тамыр, жапырағы тор жүйкелі, тұқым жарнағы екеу болады.
Даражарнақтылар класының сипаттамасы: тамыр жүйесі шашақ тамыр, жапырақтарының жүйкеленуі қатар немесе доғалы, тұқымжарнағы біреу болады.
Тіршілік мекені: суда, құрлықта, топырақта, тастардың бетінде, т.б. жерлерде.

Өсімдіктердің қоректенуі: автотрофты.

Өсімдіктер жасушаларының ерекшелігі түс беретін пластидтердің болуында. Осы пластидтердің болуына байланысты өсімдіктерде фотосинтез процесі жүреді.

Пластидтер


Хлоропластар ЛейкопластарХромопластар

Өсімдіктер дүниесі жайлы мақалдар айтқызу.

Жануарлар патшалығы(1,5-2 млн түр)


Омыртқасыз жануарлар Омыртқалы жануарлар
(жәндіктер) (жануарлар)

Қарапайымдылар ІшекқуыстыларБалықтар Қосмекенділер

Құрттар Былқылдақденелілер Жорғалаушылар Құстар

Тікентерілер Буынаяқтылар Сүтқоректілер

Омыртқасыз жануарлар
(жәндіктер)

Қарапайымдылар Ішекқуыстылар

Құрттар Былқылдақденелілер

Тікентерілер Буынаяқтылар




Омыртқалы жануарлар
(жануарлар)


Балықтар Қосмекенділер

Жорғалаушылар Құстар


Сүтқоректілер

Тіршілік мекені: сулы орта, құрлық-ауа орта, топырақта және адам мен жануарлардың денесі тіршілік орта болып табылады.

Қоректенуі: Гетеротрофты жолмен қоректенеді. Жануарлар қоректенуіне байланысты өсімдік қоректі және ет қоректі болып жіктеледі.

Қозғалуы: жануарлардың өсімдіктерден негізгі айырмашылығы еркін қозғалғыштығында.Мәселен, қарапайымдылар жалған аяқтарымен, кірпікшелерімен, талшықтарымен қозғалады. Ал, ішекқуыстылар гидра адымдап, медуза жүзіп қозғалады, Құрлықтағы жануарлар жорғалап, жүгіріп, ұшып, жүріп қозғалыс жасайды.

Көбеюі: жынысты және жыныссыз көбею арқылы жүзеге асады.

Тыныс алуы: суда тіршілік ететіндері суда еріген оттегімен, құрлықтағы жануарлар ауадығы оттегімен тыныс алады.Тыныс алу мүшелері , бүкіл денесі арқылы, желбезек, тері, өкпе.







Сүтқоректілер эволюциясы

Сүтқоректілерді өте ерте мезозой заманында тіршілік еткен аңтісті жорғалаушылардан шыққан деп есептейді.

Сүтқоректілердің жер бетіне кең таралып тіршілік етуі дене құрлысының , жүйке жүйесінің күрделеніп, жылықандылыққа ие болуына байланысты жүрді. Ал жылықандылық түкті жамылғының болуы, жүректің төрт бөліктен тұруы, кіші және үлкен қанайналымының түзілуіне байланысты қалыптасқан. Сүтқоректілер үш класс тармағына бөлінеді: жұмыртқа салушылар, қалталылар және ұрықжолдастылар.
Мезозой заманының соңында пайда болған ұрықжолдастыларды жоғарғы сатыдағы сүтқоректілер деп атайды. Бертін келе кайнозой заманында тіршілік еткен жәндіктермен қоректенетінсүтқоректілерден приматтар отряды бөлініпшықты. Осы приматтар отрядына жататынадам тәрізді маймылдардан биологиялық және әлеуметтік факторлардың әсеріне байланысты адам пайда болды.
Жалпы жануарлар патшалығындағы 1,5-2 млн. түрдің сүтқоректілер үлесіне 4500-5000 түрі тиеді.

Сүтқоректілер класына шолуды ойын түрінде өткізу.

Мен туралы не білесіз?
Мұғалім үйректұмсық, түйе, кенгуру суреттерін көрсетіп, атын атауды сұрайды, атаған оқушы осы жануар туралы білгенін айтады.
Есіңде сақтап қал!
Кірпі, жолбарыс, қоян, ешкі сүтқоректілердің суреттерін тез көрсетіп жауып қалу. Дұрыс атаған оқушы оның тіршілік меніне сипаттама береді.
Жұмбақтарды шеш!
Екі жұмбақ оқылады, шешуін тапқан оқушы суреттердің ішінен сол сүтқоректіні айтып отрядын айтады.
Туысқанын тап
Кемірушілер мен қоян тектестерге жататын сүтқоректілердің суреттері беріледі, оларды ажырату арқылы отрядына сипаттама беріледі.



Сабақты қорытындылау.

Үйректұмсық пен ехидна мекендейді:
А) АфрикадаВ) Оңтүстік АмерикадаС) Азияда
Д) Еуропада Е) Австралияда

2. Адам, жануар, өсімдіктер ағзасында тіршілік етіп, ағзалық
заттарды сорып қоректенетін бактериялар тобы:
А) СапрофиттерВ) ИммунитетС) Паразиттер
Д) Бактериофаг Е) Індет

3. Тұмау, сары ауру, шешек, қызылша, ЖИТС ауруларының
қоздырғышы:
А) БактерияларВ) ВирустарС) Саңырауқұлақтар
Д) БактериофагтарЕ) Көк-жасыл балдырлар

4.Қына өсімдігі неше өсімдіктің селбесуінен пайда болған?
А) 1В)2С) 3Д) көпЕ) 5

5.Дайын органикалық заттармен қоректенетіндер:
А) ГетеротрофтыларВ) ЖануарларС) Адамдар
Д) СаңырауқұлақтарЕ) Автотрофтылар

Сабақта белсенділік танытқан оқышыларды бағалау.

Үй тапсырмасын беру: 28-оқуға.