Шеберлік сынып жоспары. Мұғалімдерге арналған

Уақыты

Спикердің әрекеті

Мұғалімдердің әрекеті

Ресурстар

Топтармен жұмыс

2-8 минут.

9-55 минут

Қорытынды

55-60 минут

Ұйымдастыру бөлімі:

1.Топқа бөлу «Биологиялық буклет» немесе “QR код” әдісі арқылы 5 топқа жасақталады.

Жұмыс

O nline Test Pad – платформасымен жұмыс. (onlinetestpad.com)

Socrativ - платформасымен жұмыс.

№1 тапсырма.Тыныс алу – бұл организм мен қоршаған орта арасындағы газ алмасуды және оттегінің қатысуымен биохимиялық реакциялардың күрделі тізбегін қамтитын физиологиялық процестердің жиынтығы. Ауа тыныс алу жолдары арқылы қозғалып, өкпенің ең кішкентай құрылымына – өкпе көпіршіктеріне немесе альвеолаға жетеді. Альвеола жұқа қабырғасы бар капиллярлардың тығыз желісімен өрілген, көмірқышқыл газын қаннан альвеолаға, ал оттегін альвеоладан қанға енуі арқылы газдардың таралуы жүреді. Қанда еріген оттегі қан тамырлары арқылы дененің ішкі мүшелері мен тіндеріне жетеді. Эритроциттерде гемоглобин нәруызымен қосылысып, оксигемо глобин, карбгемоглобин, карбоксигемоглобин газдарын түзеді, олар қан арқылы таралады.

№2 тапсырма. Сүйектер-тірек-қимыл жүйесінің негізі. Сүйек туралы ғылым-остеология (лат. os-сүйек). Қаңқа мен буындар – тірек-қимыл жүйесінің пассивті бөлігі, бұлшықеттер – активті бөлігі. Буын – екі сүйектің қозғалмалы байланысы. Буын туралы ғылым - артрология (грек. aithron-буын, logos-ілім). Әдетте сүйектер буындарда бір- біріне қатысты жылжуы мүмкін, алайда жарақат, тым өткір және күшті қозғалыс кезінде бұл ығысу тым күшті болуы мүмкін, нәтижесінде артикулярлы беттердің жанасуы бұзылады. Бұл жағдайда оларда дислокацияның пайда болуы мүмкін.

Арқаның тік қалпы әдеттегі жағдайы болып табылады. Көбінесе жасөспірімдерде арқа бұлшықеттерінің әлсіз дамуына байланысты қалыптың бұзылуы болады. Лордоздар мен кифоздар тым қатты көрінуі мүмкін, немесе керісінше, өте нашар, жалпақ арқа. Омыртқаның оңға немесе солға қисаюы мүмкін.

№3 тапсырма. Бауыр – адамның ең үлкен безі, диафрагманың астында, оң жақ гипохондрияда орналасқан. Өт қабы бауырға жақын және бауыр - өт секрециясының жиналуына қызмет етеді. Өт тек бауыр арқылы шығарылады, өт қабында тек оның жинақталуы болады. Егер ішекте химия болмаса, онда өт-өт қабына жіберіліп, сол жерде сақталады. Егер химус ішекте болса, онда өт каналдар арқылы ішектің өзегіне еніп, майларды эмульсиялайды.

№4 тапсырма. Фотосинтез барысында күн энергиясы химиялық энергияға түрленеді – органикалық заттар өсімдіктің басқа бөліктеріне жеткізіледі, олардың тіршілік әрекеттерінің үрдістеріне қажет органикалық заттармен қамтамасыз етеді немесе қорға жинайды. Өсімдіктерде фотосинтез үрдісі хлоропласта орын алады. Лептесіктің ашылып жабылуына әсер ететін күннің сәулеленуі басты фактор емес. Өсімдіктер өмір сүру үшін ауадан – көмірқышқыл газын, топырақтан – суды соруы қажет.

№4 тапсырма.Дәрумендер тағамда өте аз мөлшерде кездеседі, сондықтан микронутриенттерге жатады. Дәрумендер микроэлементтер мен маңызды амин қышқылдарын қамтымайды. Биохимия, тамақтану гигиенасы, фармакология және басқа да биомедициналық ғылымдардың қиылысында дәрумендердің құрылымы мен әсер ету механизмдерін, сондай-ақ оларды емдік және профилактикалық мақсаттарда қолдануды зерттейтін ғылым витаминология деп аталады.

Umaigra- платформасымен жұмыс.

№1 тапсырма. Эволюция процесінде бөліп шығарудың өнімдері және оларды денеден шығару механизмдері өзгерді. Қарапайымдылар артық суды кетіру үшін жиырылғыш вакуольдерін пайдаланады. Қарапайым құрылымның алғашқы бөліп шығаратын мүшелері жалпақ құрттар мен немертиндерде пайда болады. Олар протонефридтер деп аталады. Аннелидтерде дененің әр сегментінде мамандандырылған экскреторлық органдар – метанефридиялар бар. Шаян тәрізділердің бөліну мүшелері – антенналардың түбінде орналасқан жасыл бездер. Жәндіктерде ас қорыту жүйесіне енетін мальпигия түтіктері бар. Барлық омыртқалылардағы экскреторлық жүйе бірдей: ол бүйрек денелерінен тұрады – нефрондар. Эволюция процесінде құстар мен сүтқоректілерде үшінші типтегі бүйрек пайда болды – метанефрос, оның түтікшелері екі қатты бұралған және ұзын Генле ілмегі бар. Бүйрек түтігінің ұзын бөліктерінде судың кері сіңуі жүреді, бұл жануарларға құрлықтағы тіршілікке оңтайлы бейімделуге және суды үнемді пайдалануға мүмкіндік береді.

№2 тапсырма. Организмдер ұрпақтан-ұрпаққа көбейген кезде белгілі бір түрге тән белгілер мен қасиеттер кешені беріледі, ал ұрпақтары ата-аналарына ұқсас. Ағзалардың бұл қасиеті ұрпақтар арасында ата-бабаларында бар сыртқы құрылымның, физиологияның, жеке дамудың ерекшеліктерін қайталайды.

Educaplay-gлатформасымен жұмыс. (https://www.educaplay.com/learning-resources/18437875-learning_resource.html)

№1 тапсырма. Фотосинтез барысында күн энергиясы химиялық энергияға түрленеді – органикалық заттар өсімдіктің басқа бөліктеріне жеткізіледі, олардың тіршілік әрекеттерінің үрдістеріне қажет органикалық заттармен қамтамасыз етеді немесе қорға жинайды. Өсімдіктерде фотосинтез үрдісі хлоропласта орын алады. Лептесіктің ашылып жабылуына әсер ететін күннің сәулеленуі басты фактор емес. Өсімдіктер өмір сүру үшін ауадан – көмірқышқыл газын, топырақтан – суды соруы қажет.

Кері байланыс «Тик-ток» әдісі арқылы жүргізеді.

«Биологиялық буклет» әдісі арқылы таңдаған қағаздар бойынша өз тобына отырады.

1.Былқылдақденелілер үккісінің қызметі

А. Тұлғасын қаптайды.

В. Қорегін қырып жейді

С. Судағы түрлері тыныс алады.

Д. Құрлықтағы түрлері тыныс алады.

Е. Қорғайды.

2.Орамжапырақ тұқымдастарында тостағанша саны

А. 3

В.2

С. 6

Д. 5

Е. 4

3.Әр түрлі жұпқа жататын пішініне қарай ажыратылатын хромосомалар

А. Гаплоидты

В. Гомологты

С. Соматикалық

Д. Гомологты емес

Е. Аллельді

4.Жер асты жер үсті мүшелері тегіс үсіп немесе қурап қалатын бір жылдық өсімдіктер тіршіліктің мына формасына жатады

А. Эпифиттер

В. Терофиттер

С. Фанерофиттер

Д. Хамефиттер

Е.Гемикриптофиттер

5.Күріш гүлінің формуласы

А. Гс2 А3+3 Ж(3)

В. Гс5 А5 Ж6

С. Гс5 А2 Ж4

Д. Т4 К2 А 5Ж5

Е. Т0 К5 А3 Ж2

Сұрақ 1. Гемоглобиннің улы газбен байланысы басқа газдарға қарағанда тұрақтылығы жоғары. Бұл қосылыстың қалай аталатынын анықтаңыз.

А)Карбгемоглобин

Ә)Карбоксигемоглобин - Ж

Б)Оксигемоглобин

Сұрақ 2. Тыныс алу кезінде адамның тыныс алу жүйесінде болатын процестердің реттілігін белгілеңіз. Тиісті сандар тізбегін жазыңыз.

1)жасушалардың оттегін тұтынуы және олардың көмірқышқыл газын шығаруы

2)газдарды қанмен тасымалдау 3)ұлпалық капиллярлардағы қан мен тіндер арасындағы газдардың алмасуы 4)альвеолярлы ауа мен өкпе капиллярлары арқылы өтетін қан арасындағы газдардың алмасуы. 5)сыртқы орта мен өкпе альвеолалары арасындағы ауа алмасуы

Жауабы: 5-4-2-3-1

Сұрақ 3. Суретте омыртқа қисаюының әртүрлі түрлері берілген. Сколиоздың қандай санмен көрсетілгенін анықтаңыз.

Жауабы:4 суретте сколиоз-бұл омыртқаның оңға немесе солға қисаюы.

Сұрақ 4. Жәндіктердің бөліп шығару мүшелерін анықтаңыз.

А) Протонефридия

В) Метанефридия

С) Мальпигий түтігі - Ж

D) Жасыл без

Сұрақ 5. Лептесіктің ашылып-жабылуына әсер етуші факторларды анықтаңыз.

А.күннің сәулесі, тургордың өзгеруі, жабылу

В.күннің сәулесі, булану,газ алмасу - Ж

С.суды көп мөлшерде жинау, сору, газ алмасу

Д.газ алмасу, фотосинтез жүру, су жинау

Сұрақ 6. Хлорофилл орналасатын жапырақтың ұлпасы

А. өткізгіш ұлпасы

В. бағаналы ұлпасы

С. мезофилл ұлпасы - Ж

Д. жабын ұлпасы

Сұрақ 5. Баланың қан сарысуын зерттеу кезінде кальций фосфатының төмендеуі анықталды. Сондай-ақ, төменгі аяқтардың варустық орналасуы, тістердің баяу шығуы, бас еңбек бөлігінің кеш қатаюы, бастың асимметриясы байқалады. Бұл ауытқулар қандай ауруды көрсететінін анықтаңыз.

Жауабы: Д витаминінің жетіспеушілігімен ішектегі кальций тұздарының сіңірілуі бұзылады, бұл қандағы бейорганикалық фосфаттың азаюымен жүреді. Бұл кальций фосфатының сүйек тініне түсуін қиындатады. Сондықтан рахиттің негізгі белгілері остеогенездің қалыпты процесінің бұзылуымен байланысты, ол уақыт өте келе науқас балаларда сүйектің деминерализациясына, остеомаляцияға (сүйектердің жұмсаруы), олардың қисаюына және қалыптан тыс өсуіне әкеледі.

Сұрақ 6. 55 жастағы науқас түнгі уақытта көлік жүргізудегі қиындықтардың пайда болуына, жарық нашар жағдайда кенеттен көру қабілетінің бұзылуына шағымданып, көз дәрігеріне жүгінді. Сонымен қатар, күндізгі көру қалыпты болып қалады. Тамақтануы тұрақты емес, анамнезінде – панкреатит. Сипатталған белгілердің болжамды себебі анықтаңыз.

Жауабы: Болжалды себеп – гемералопия (түнгі соқырлық). А (ретинол) дәруменінің жетіспеушігі. Ретинол - торлы қабықтағы таяқшалары родопсин пигментінің бөлігі, ол ымырт және қараңғыға бейімделуді қамтамасыз етеді. Экзогендік себебі – сапасыз тамақ, эндогендік себебі - панкреатит.

1.Жәндіктердің бөліп шығару мүшелерін анықтаңыз.

А) Протонефридия

В) Метанефридия

С) Мальпигий түтігі - Ж

D) Жасыл без

2. Тұқымқуалаушылықты зертейтін ғылым саласы

А.селекция

В.физиология

С. Морфология

Д. Генетика

3. Шындық\Жалған

Тұқым қуалау ақпаратын сақтайтын ядроның аса маңызды бөлігі хромосома.

Шындық

4.Қара көзді жігіт (әкесі) көк көзді қызбен отбасын құрды. Дүниеге

келген сәбидің (қыздың) көзінің генотипі

A) АВ

B) аВ

C) АА

D) аа

E) Аа

5. Шаштың бұйрасы-А, тегістігі-а болса, бірінші ұрпағының генотипі

A) Аа

B) аа

C) АВ

D) АА

E) ав

6.Жаңа сорттар мен будандарды зерттейтін ғылым

A) генетика

B) гендік инженерия

C) эволюция

D) селекция

E) биотехнология

Сұрақ 2. Тұқым қуалаушылықтың абсолютті болмау себебін түсіндіріңіз.

Жауабы: Алайда, егер тұқым қуалаушылық абсолютті болса ұрпақтары ата-аналардың барлық белгілерін дәл қайталайтын еді, онда тірі организмдер өзгеріп, жаңа жағдайларға бейімделе алмайды, эволюция мүмкін болмас еді.

1. Лептесіктің ашылып-жабылуына әсер етуші факторларды анықтаңыз.

А.күннің сәулесі, тургордың өзгеруі, жабылу

В.күннің сәулесі, булану,газ алмасу - Ж

С.суды көп мөлшерде жинау, сору, газ алмасу

Д.газ алмасу, фотосинтез жүру, су жинау

2. Хлорофилл орналасатын жапырақтың ұлпасы

А. өткізгіш ұлпасы

В. бағаналы ұлпасы

С. мезофилл ұлпасы - Ж

Д. жабын ұлпасы

3.Өсімдікке жасыл түс беретін пластид

А. хлоропласт

В. лейкопласт

С. хромопласт

4. Хлоропластың гель тәрізді толтырып тұрған заты

A. тилакоид

В. строма

С. люмен

5. Кішігірім жалпақ қапшықтар тәрізді тилокоидтер түзетін органелла түрі

A. хромопласт

B. хлоропласт

C. тонопласт

Қатысушылар өткен талдау жұмысы бойынша өз ой-пікірлерін айтады.

Таратпа қағаздар.

Интербел сенді тақта.