Су ресурстарының маңызы

1. Су ресурстары.

2. Ластанудың көздері.

3. Ағын суды тазалаудың әдістері.

4. Қазақстанның су ресурстары.

Су ресурстары. Ластанудың көздері. Ағын суды тазалаудың әдістері. Қазақстанның су ресурстары.

Қазіргі кезеңде адам мен оны қоршаған ртаның қарым-қатынасы күрделіне түскені мәлім. Жер шарындағы халық санының жедел өсуі мен өндіргіш күшдердің құрт дамуы адамның табиғатқа ықпалын күшейтті. Әсіресе ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап, адам мен табиғат арасында жаңа жағдай қалыптасты. Адамзат қажетіне керек шикізатқа сұраныс материалдық өндірістің көлемін арттырады, жерқойнауы мен мұхит байлығы жедел игеріле бастады. «Табиғатқа бағымбаймыз, оны өз игілігімізге айналдырып, бермесін тартып аламыз»деген көзқарас қалыптасты. Мұның барлығының жер бетіндегі тіршілікке тигізетін әсері табиғаттың өзіне тән құбылыстардан –табиғи өзгеріс пен жел, су тасқыны, жер сілкінісі әсірінен әлдеқайда асып түсті.

Жер бетіндегі экологиялық жағдайдың өзгеруі, әсіресе, ғылыми-техникалық өрлеумен тікелей байланысты. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін әлем елдерінің көбі өнеркәсібіндамыту жолына түсті. Егер соғысқа дейін дамыған елдер қатары оннан аспайтын болса, соғыс аяқталысымен индустрияландыру науқаны жаппай етек алды.

Өнеркәсіптің дамуы жер қойындаудағы қазбаларды игеруді ұлғайтты. өз кезіндегі бұл ауаның ластауының күшейтті. Екіншіден, бұл жылдарда дүние жүзіндегі демографиялық жағдай да үлкен өзгіріске ұшырады. Жер шары бойынша халық саны тез өсіп кетті. Халықтардың өсуі туралы әлемдік демографиялық сараптаманы қарап отырсаңыз, бұған көзіңіз анық жетеді. 1700 жылы әлемде 620 миллион халық болса, 1850 жылы ол екі есе өсіпті (1200 млн), яғни халықтың екі есе көбеюіне бұл таста 150 жыл керек болған екен№ ал бұл сан содан кейінгі 100 жылдақта-ақ екі есеге көбейген (2500 млн). ендігі кезекте екі есе өсу үшін не бәрі 40 жыл керек болды. Халықтың жылдам өсуі табиғаттқа деген «тұтыну қысымын» өсірді. Табиғат өзінен шыққан шығынды қайта қалпына келтіріп отыратын уақытының мерзіміне жаңылды. Үшіншіден , қалалар көбейіполарда тұратын халық саны артты. ХХ ғасырдың басында жалпы халықтың 10 % ғана қалада тұрса, ғасыр аяғында бұл 50% жуықтады. 2001 жылы Қазақстандағы қала халқының 54 % жетті. Осынша көп адамның шағын территорияға жиналуы жерге түсетін салмақты күшейті, қала мен қала маңының ластануы ұлғайды. Бір сөзбен айтқанда, адам өзінің өнеркәсіптік шығармашылығымен қоршаған ортаның процестеріне кеңінен араласып, оларға кері әсерін тигізді. Қала мыңында шоғырланған өндірістік орындардың қалдықтарының тікелей су бассейіне тасталуы – су ресурстарының шектен тыс ластауына әкеліп соқты. Ал судың ластануы дегеніміз ол адма ағзасының ластануы, денсаулық мәселесінің шиеленісуімен тікей байланысты. Денсаулығы нашар адамның жұмыс істеу қабілеттінің төмендеуі денсаулығын көтеруге қажет қаражат, дәрі-дәрмек сатып алумен байланысты болса, ол - әлеументтік жағынан әсерін тигізеді . бұл әркімнің отбасылық өміріне де нұқсанкелтіретіні түсінікті .

Қазақстаның жері қаншалықты ұланғайыр болса, оның қойнауындағытабиғи байлық та соншылықты мол әрі алуан түрлі. Ұлан байтақ өлкенің қысы Сібірдің қақаған аязындай бет қарыса, жазы Орта Азияның аптап ыстығындай ми қайнатады. Жер бедері бірде тайгаға ұқсаса, бірде шөлге ауысады. Бірде жасыл желегі жайқалған ойпатарға кезексең, ізінше бұйрат-бұйрат, жал-жал құмды жоталарға жолығасың. Аспанмен таласқан асқар тауар алыстан көз тартады. Республика терреториясын емін –еркін төрт белдемге: орманды дала, дала, шөлейт және шөл белдемріне бөлуге болады.

Ежелден мал шаруашылығымен айналысқан ата-бабаларымыз жайылымдарды маусымның өзгеруіне қарай сауатты пайдаланған. өмірлік тәжірибе оларды табиғатты сақтауға ұйреткен. Жайлауды тақырлап көшкен ауыл келесі жазда жер қалпына келіп шөп жетілгенде ғана қайтып келген. Сондықтан да ұзақ ғасырлар бойы топырақ өсімдік жамылғыларының қалыптасуда үлкен өзгерістер болмаған. Қазірғі жағдай тіптен басқаша. Онда пайдалынған, тапталған, берілмейді. Шөп жетілмей қылтанақтап шығып келе жатқанда ақ оны қайта жаншып таптау етек алған. Бір кездері игерілметей болған Қазақстаның кең байтақ жері бұл күнде экономикалық қуатымызды арттырып отырғапн өндіргіш күштердің өсуінің арқасында қоршаған орта жағдайлары ескерілмей аз уақытың ішінде экологиялық дағдарыстар аймағына айналды. Бұрынғы Қеңестер одағы жүргізген солақай саясат та ьұған көп ықпал етіп, Қазақстандағы экологиялық проблемаларды көбейтіп жіберді. Табиғат байлығы ысырап болды. Табиғат байлығы ысырап болды. Табиғатқа деген тұтынушылық көзқарас қалыптасты. Қоғамдық қажеттілігі жалғыз ғана фактор санап техникалық-экономикалық есепті соған негіздеп құру орын алды.

Еліміздегі экологиялық дағдарысқа химия, мұнай, металлургия, оттын өнеркәсібінің жедел және көп мөлшерде дамуы да әсерін молайтып отыр. Жал сайын Қазақстандағы су қоймаларына химиялық қоспалармен ластаған 6 млрд. Текше метр ағын су құйылады, 3 млн. тонна зиянды заттар ауа қабытына сіңеді , 200 млн. тонна қатты қалдықтар қоқысқа тасталады. Басқа да шикі зат көздерін игеру ауаны ластаумен қатар жүргізілуде , олардың қатарына мыс, қорғасын, мырыш, күміс, хром, ванадий, фосфорит, барит, сурьма, тас көмір, мұнай, т.б. кен орындары жатады.

Ірі өнеркәсіп орындары шоғарланған, ірі транспорттік торабын бар облыс орталықтарының көбінде экологиялық жағадйы нашар. 2000 жылы республиканың 19 қаласында жүргізілген атмосфераның ластану мөлшерін анықтайтын мониторинг лас қалалардың қатарында Өскемен (атмосфераның ластиану индексі -17,8), Риддер, Шымкент, Ақтобе (10,0), Алматы (9,9) қалаларын атады. Республика қалалары бойынша атмосферадағы шаңдардың жиынтығы зиянды заттардың шектелуі мөлшерінен орта есеппен 1,2 есе көп. Ауаның шаңдауының ең көп мөлшері 3-5 ШМК (шекті мөлшердегі концентрация), Жезғазғанда, Шымкентте, Ақатуда байқалған, Атырау, Алматы, Балқаш, Семей, Теміртау қалаларында бұл көрсеткіш 1,3-2 ШМК-ні құрайды. Ауадағы адам организіміне аса қауіпті улы газдардың мөлшері 1328,2 тонна күкіртсутегінен, 7732,7 тонна амиактан, 4321,4 тонна қорғасынан, 1606,6 тонна мышьяктан, 335,6 тонна күкірт қышқылынан құралады, бір ғана Қарағанды облысының өндіріс орындары 1108,1 тонна улы газды ауаға таратады екен. Өнеркәсіптің дамуымен ең алдымен су ресурстарының ластану қауіпі ұлғаюда. Ең үлкен қауіпті мұнай құйылатын ыдыстарыжуғанда сол ыдыстардың су бетінде жарылуынан, теңіз түбінен мұнай көлемінің көп мөлшерде табылуынан дүние жүзілік мұхиттің мұнай өнімдерінмен ластану қаупін ұлғайтады. Сондай-ақ ішкі су қоймаларын мұнай өнімімен ластануы елімізде автокөліктің моторлы су транспортының көбейіп кетуіне де болады. Су ресуртарының ластануы егістік алқабына себілген минералды тынайтқыштармен, улы химикаттардың қар, жаңбыр сулармен ағып қосылуы арқылы жүреді. Атмосфералық құбылыстармен бірге кір сулармен жуғанда осы элементер контененталдық және теңіз суларына енеді. Олардың айналымы бұзылады және олардың құрамы қоршаған ортада көқбейіп кетеді. Осынынң нәтежесінде контенинталдық суларда коректік элементтердің шектен тыс көбеюі пайда болады. Бұл эвтрофикация деп аталады. Эвтрофикация су және батпақ өсімдіктерінің , су құрамындағы органикалық заттардың шектен тыс көбейіп, біртіндеп өзен және көлшектердің арнасын толтырумен байқалады. Нәтижесінде балықтар жаппай қырыладыжәне су қоймаларының өздігінен тазалануына кері әсерін тигізеді. Соңғы кезде жасанды су қоймаларының жылу құбырларынан келетін сумен ластануы көбейіп кетті. Осынынң әсерінен су құрамындағы оттегінің мөлшеріазайып, суда тіршілік ететін организмдердің өмір сүруі бұзылып, су өсімдіктері яғни оттегі қажет ететін өсімдіктеріндің дамуын төқмендетеді. өндірістік және өнеркәсіптік қолдалынған сулардан теңіз, мұхит өзен суларына радиоактивті заттар және энергиялық ядро қалдықтары енеді. Олардың бір бөлшектері балықтарда және су жануарларына жиналып, одан кейін тамақпен бірге адам ағзасына түседі.

Шығыс Қазақстан облысы республикамыздағы су ресурстарына бай аймаққа жатады, бұл оның табиғи климаттық жағадйымен байланысты.

Дәріс жоспары:

1.   Судың табиғаттағы және қоғам өміріндегі мәні;

2.   Қазақстанның су ресурстары;

3.   Су ресурстарын қорғау проблемалары;

4.   Су ресурстарын экономикалық бағалау.

1 Судың табиғаттағы және қоғам өміріндегі мәні

Су біздің планетамыздың табиғи ресурстарының арасында ерекше орын алады. Жер бетінің 30 %-тен кем көлемін  - құрлық, ал қалғанын Әлемдік мұхит құрайды. Су Жердің елдері мен аудандары бойында бірқалыпсыз  үлестірілген. Сонымен бірге  тұщы су қорларының өте аз екендігін атап кету керек – біздің планетамыздың су ресурстарына қатысты Арктика, Гренландия және Антарктида мұздарымен бірге 3%-ке жуық. Ал тұщы сусыз өмір сүру мүмкін емес қой.

 Судың шөлді қандыру үшін ғана емес, оның кез келген өндіріске  қажет екенін атап кету керек. Қазіргі технологиялар суды өте көп қажет етеді. Мысалы, 1 т болатты балқытып қаптастыру үшін - 250  су, 1 т қағазды– 900 , 1 т капронды өндіру үшін – 5600  талап етіледі. 1 т суарылатын  бидайды өсіру үшін - 800  су, 1 т мақтаны өсіру үшін 10 есе көп су керек. Ғалымдар Жердің 1 тұрғынына келетін судың шығынын есептеді – олар   жылына 1,2 т артық.

Су барлық биосферада бар. Өмірінің бойында әрбір адам 25 т жуық суды жұтады.

Орта есеппен алғанда планетаның бір тұрғынына күніне 3 мың литрге дейін су келеді, бірақ Жер бетінде өмір сүретін  6,5 млрд.-тан  1 млрд. өзін  күніне минимум 2-3 л. тұщы сумен қамтамасыз ете алады (2000 г М.С.Тонкопий. Экология и эконом. природа. Алматы, 2003 с ИЗО). Миллиондаған тұрғындар алқаптар мен малды суару үшін судың жетіспеуі салдарынан  аштыққа ұшырайды.

Суды пайдалану  жалпы және арнайы болып бөлінеді.

Суды жалпы пайдалануға халықтың судағы қажеттіліктерін қанағаттандыру, малды суару, шомылу, су туризмі және т.с.с. кіреді. Ол су заңдылығының белгіленген негіздеріне сәйкес,  ақысыз жүзеге асырылады.

Халық шаруашылығының әр түрлі объектілерінің арнайы су пайдалануы мемлекеттік органдардың рұқсатымен ғана жүзеге асырылады және көптеген жағдайларда ресурстарды  пайдалану үшін  төлемді талап етеді.

Суды ірі тұтынушы суарылатын егіншілік болып табылады, ол  кепілден-дірілген  азық-түлік  қорын  құрайды.

2 Қазақстанның су ресурстары

ҚР Мемсуком деректері бойынша ҚР беттік өзен суларының ресурстары орта есеппен сулылығы бойынша жылына 100,9  бағаланады, олардың 56,5%-і – Қазақстан территориясында құрылады, 44,4%-і - шектес территория-лардан (КХР, Өзбекстан Республикасы, Қырғызстан Республикасы, Ресей) түседі.

Беттік су ресурстары территория бойынша өте бірқалыпсыз орналасқан және жылдар бойынша және бір жыл ішінде ауытқиды, республика облыстары сумен бірқалыпсыз қамтамасыз етілген. Шығыс-Қазақстан облысы сумен аса жақсы қамтамасыз етілген – 1 -қа 290 мың , Атырау, Қызылорда облыстары сумен аз қамтамасыз етілген. Ертіс, Тобол және Есіл өзендерінің суларын пайдалануды реттеу және қорғау Ресеймен келісім бойынша жүзеге асырылады. Бұл бассейндер, ірі және орташа су қоймалары гидроэнергетика, ирригация, кеме шаруашылығы, балық шаруашылығы және т.б. қажеттілік-терін  ұанағаттандыру үшін  тиімді пайдаланылады.

Республикада суды тұтынудың негізгі үлесі ауыл шаруашылық өндірісіне келеді – жалпы көлемнен 77-80%, бір гектарға суды меншікті қолдану 10350 /га-дан 9100 /га дейін ауытқиды.

Коммуналдық-тұрмыстық қажеттіліктер көлемі 1,1 -тан 1,49  дейін  өсті, 1998 ж. бір тұрғынға судың меншікті шығыны соңғы он жылда 1989 ж. 210л/тәул. 1998 ж. 245 л/тәул. дейін  өсті.

Қазақстан территориясында ауданы 2  артық 4 мыңға жуық көл және ауданы 100  асатын 17 көл бар. Көлдердегі  судың жалпы көлемі 190 млрд.  жетеді, олардың  10%-і тұщы көлдердің үлесіне келеді.

Қазақстан Республикасы  55-56 млрд.  көлемінде  алғашқы реттік табиғи ресурстарды иеленеді, олардың едәуір бөлігін шектес территориялардан  келетін сулар құрайды.

Сонымен, мысалы, Қытай Халық Республикасының территориясынан Қазақстанға 24  жуық, Іле өзенінің бойымен 12 , Ертіс бойымен– 10 су ағады. ҚХР шектес территорияларынан  келетін ағынды Қазақстанда  орналасатын барлық су ресурстарының  бесінші бөлігін  құрайды.

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасында трансшекаралық  су объектілерін бірлесіп пайдалану  және қорғау бойынша Қазақстан-ресейлік комиссия құрылған.

Қазақстан Республикасы РФ-мен бірлесіп республика аралық маңызды бес өзеннің: Ертістің, Есілдің, Тобылдың, Оралдың, Еділдің беттік ресурстарын пайдаланады. Аталған өзендердің су ресурстары  Казақстанның 11 облысында  пайдаланылады.

Комиссияның негізгі міндеті тараптардың әрқайсысы үшін негізгі трансшекаралық су ағындары бойынша суды тұтыну лимиттерін жыл сайын әзірлеу және бекіту болып табылады.

Осы принциптер Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан республикалары  арасындағы  келісім  жасалған кезде жасалды.

3 Су ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану проблемалары

Қазақстанда су ресурстарын, әсіресе тұщы суларды қорғаудың үлкен  халық шаруашылықтық маңызы бар.

Төменде беттік те, жер асты суларының да ластану көздерін қарастырамыз.

Республикадағы беттік су бассейндері ластануының негізгі көздері – су қоймаларына тазартылмаған немесе  жеткіліксіз тазартылған  ағынды сулардың төгінділері.

Балқаш көлі суының сапасы қанағаттанарлық болып қалуын жалғастыру-да. Мұнда  негізгі  ластаушы заттар ауыр металдар, мұнай өнімдері, фенолдар болып табылады. Мыстың құрамы рауалыдан 12,0-16,0 есе жоғары. Ластану көздері: «Балқашмыс, «Балқашрыбпром» ӨБ және т.б.  болып табылады.

Каспий теңізінің жағалауы аймағындағы экологиялық жағдай күрт шиеленді. Сонымен, Қазақстанның СЭС деректері бойынша теңіздің  жағалау аймағында мұнай өнімдерінің орташа шоғырлануы 11,4 дейін ШРШ құрайды.

Солтүстік-Қазақстан, Оңтүстік-Қазақстан, Семей облыстарының су қоймаларында микробтық ластанғандық ұлғайды. Мұның себебі тазарту  ғимараттарының асыра жүктелуі және тиімсіз жұмыс істеуі, ластанған  шаруашылықтық  тұрмыстық  ағынды сулардың төгіндісі  болып табылады.

Соңғы жылдары Өскемен, Қарағанды, Павлодар сияқты ірі облыс орталықтарында ағындарды тазартумен ауыр жағдай қалыптасты. Тазарту ғимараттарының қолданылып жүрген қуаттарының түсетін  ағынды суларды тазартумен  әлі келмейді.

4 Су ресурстарын экономикалық бағалау

Су көздерінің  ластануы  су тұтынушыларда  су қоймаларының ластануы  нәтижесінде жоғалатын өнімді ұдайы өсіру үшін қажетті шығындарды  ұлғайтуды тудырады.

Зиянның орнын толтыруға жұмсалған шығындар бір мезгілдік (күрделі) салымдардың да, ағымдағы шығындардың да сипатында болуы мүмкін болғандықтан, оларды  салыстырылған  түрге  келтіру  келтірілген  шығындар формуласы бойынша орындалады:

мұнда: К - i-ші нұсқа бойынша күрделі  салымдар;

            С - сол  нұсқа бойынша  ағымдағы  шығындар;

            Е - күрделі салымдар тиімділігінің салалық нормативтік коэффициенті.

 Су көздерінің ластануынан  болған зиянды есептеу кезінде: нақты  және күтілетін зиянды ажыратады.

Нақты зиян деп берілген қалыптасқан жағдайларда (суды дайындау, су жинағышты тасымалдау, жоғалған өнімді ұдайы өсіру және т.с.с.) орын алған, еңбек шығындары мен  материалдық ресурстардың шығындарын түсінеді.

Су көздерінің ластануынан болатын нақты  зиянды бағалау кезінде  су көздерінің ластануынан туындаған, қосымша шығындар белгіленеді.

Күтілетін немесе мүмкін болатын зиян деп ластанған көздерді пайдалану нәтижесінде перспективада орын алуы мүмкін болатын, еңбек шығындары мен материалдық ресурстардың шығындарын  түсінеміз.

Су ресурстарын экономикалық бағалау салалар мен кәсіпорындардың дамуы мен орналасуын негіздеу үшін, су ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды экономикалық ынталандыру үшін қажет.

Су ресурстарын экономикалық бағалау негізінде тұйықтайтын шығындар  өзекті көрсеткіш болып табылады. Суға тұйықтайтын шығындар оңтайлы су шаруашылықтық баланс (СШБ) негізінде анықталуы мүмкін, бұл су қажеттілі-гін қанағаттандыру бойынша барлық балама нұсқаларды салыстыруды болжайды.

Суды бағалау өндірістің орналасуына елеулі әсер етеді. ТШ шамасы бойынша сол немесе өзге су сыйымдылықты өндірісті қай аймақта  орналастыру мақсатқа сәйкес  анықталады.

Соңғы жылдары республикамызда су ресурстарын пайдалану мен оларды қорғауға аса зор мән беріле бастады:негізгі заңдылықтары,құрылымдары, орналастырылуы, жер асты суларының химиялық құрылымы зерттелді. Табиғи және пайдаланылған ресурстардың болжамдық карталары жасалды.Халық шаруашылығының әртүрлі салаларында су ресурстарын пайдалану және оларды қорғауға байланысты ғылыми негізделген ұсыныстар дайындалды.

Алайда республикамыздағы қолда бар су ресурстары әліде болса өз дәрежесінде ұтымды пайдаланылмай келеді.Халық шаруашылығында жер үсті суларын пайдалану небәрі 34-40%пайыз құраса,ал жер асты суларын пайдалану 5-10 % пайыздан аспайды.Су мәселесі жөнінде өте қиын жағдай басқа республикалармен шегаралас Сырдария,Орал,Іле,Шу және Талас өзендерде орын алып отыр.Тек Солтүстік Қазақстанда ғана соңғы 10-15 жыл ішінде көлдердің көлемі 10-12%-ға қысқарған.

Су ресурстарын пайдалану ауыл шаруашылығы өндірісімен тығыз байланысты.Су шаруашылығы мен ауыл шаруашылығының бірлігі ғана суды ұтымды пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді,ал су шаруашылығы- бұл су қорын зерттеу,есепке алу,оларды кешенді түрде пайдалануды жоспарлау,болжамдау,жер беті мен жер асты суларын ластанудан сақтау,суды тұтынушыларға жеткізіп беру,т.б. мәселелермен айналысатын халық шаруашылығының бір саласы.

Су ресурстарын пайдаланудың экономикалық дәрежесіне көптеген факторлар әсер етеді.Мұнда, ең алдымен, ирригациялық жүйелердің техникалық деңгейін,суару техникасын,суару режимін,т.б. атауға болады.Республика бойынша суармалы жерлердің мелиорациялық жүйелерді жақсартатын кешенді шаралар дәйекті атқарылуы тиіс.Ол үшін ескі жүйелер қайта құрылып,жаңа жүйелер ішінара жақсартылуы және қосыпша жабдықтармен жарақтандырылуы қажет.

Суару жүйелерінің пайдалы әсер коэффициенті оның жұмысының негізгі техникалық көрсеткіші болып табылады.

Жүйенің пайдалы есер коэффициентінің шамасын кемітетін негізгі себептерге мыналар:

1) Суару каналдарынан судың топыраққа сініп кетуі;

2) Судың гидротехникалық құрылыстар арқылы пайдалануға берілмеген каналдарға ағып кетуі.

3) Каналдардың су өткізу қабілетін кемітпеу үшін үйінділер мен шөптерді дер кезінде тазартып отыру т.б.

4) Тұрақты каналдардан жоспарда көрсетілмеген су мөлшерінің әкетілуі жатады.

Суаруға жұмсалатын суды ұтымды пайдалану-суармалы жерлердің тиімділігін арттырудың үлкен резерві болып табылады.Дегенмен су ресурстарының әлі де үнемділікпен пайдала нылмай келе жатқандығы белгілі Сондықтан жер суаруға пайдаланылатын судың тиімдігін арттыру үшін суару жұмыстарын барлық жерде де суды үнемдікпен пайдаланған мүмкіндік беретіндей етіп ұйымдастыру қажет.

Жерді суаруға жұмсалатын суды тиімді пайдалану үшін жаңбырлатқыш машиналардың жәрдемімен суаруды, суарудың басқа да озвқ әдістерін қолданып, суару жұмыстарын механикаландыруды жеделдеткен жөн. Сол сияқты суару жүйлерінің техникалық дәрежесін арттыру, суару әдістері мен техникасын жетілдіру жұмыстарыда су ресурстарын ұтымды пайдаланудың жолдарына жатады.

Жұмсалған су мен шаруашылық қызметінің нәтижесі салыстырғанда, су ресурстарының тиімді пайдаланылуын қортындылайтын көрсеткіш- бұл су сыйымдылығы.

Су сыйымдылығы ұлттық табыс бөлігін алу үшін қанша су ресурстарын жұмсау керек екендігн көрсетеді. Осы көрсеткіштің динамикасы су ресурстарын тиімді пайдаланудың индикторлық қызметін атқарады.

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексi 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Содержание

Действующий с изменениями и дополнениями. Проверено 18.09.2018

1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

2-бап. Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы

3-бап. Осы Кодексте реттелетiн қатынастар

4-бап. Қазақстан Республикасы орнықты дамуының экологиялық негiздерi

5-бап. Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының негiзгi принциптерi

6-бап. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттiк реттеудiң және табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы мемлекеттiк басқарудың негiзгiережелерi

7-бап. Қоршаған ортаны қорғау объектiлерi

8-бап. Мемлекеттiк табиғи-қорық қоры

9-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ

10-бап. Табиғат пайдалану ұғымы және оның түрлерi

11-бап. Табиғат пайдаланушылар

12-бап. Арнайы табиғат пайдалану құқығының туындау негiздерi және оны жүзеге асыру шарттары

13-бап. Жеке тұлғалардың қоршаған ортаны қорғау саласындағы құқықтары мен мiндеттерi

14-бап. Қоғамдық бiрлестiктердiң қоршаған ортаны қорғау саласындағы құқықтары мен мiндеттерi

15-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы өкiлеттiктерi

16-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi

17-бап. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттiорганның құзыретi

17-1-бап. Коммуналдық шаруашылық саласындағы уәкілетті органның құзыреті

18-бап. Арнайы уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың құзыретi

19-бап. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергiлiктi өкiлдi органдарының қоршаған ортаны қорғау саласындағы құзыретi

19-1-бап. Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті өкілді органдарының коммуналдық шаруашылық саласындағы құзыретi

20-бап. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергiлiктi атқарушы органдарының қоршаған ортаны қopғaу саласындағы құзыретi

20-1-бап