Сынып сағаты: «Суицидтің алдын алу және студенттердің өмірге құштарлықтарын арттыру»

Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің Білім басқармасы

«Көлік колледжі» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны

СЫНЫП САҒАТЫНЫҢ БАҒЫТЫ

«Суицидтің алдын алу және студенттердің өмірге құштарлықтарын арттыру»

Орындаған: Дюсембаев Ж.Б.

Топ:12 СМ-к

Семей қаласы, 2021

Мақсаты: Сиуцид және оған тән ерекшеліктері мен белгілері туралы жалпы түсініктеме бере отырып, сиуцидтің студенттердің бойындағы ерекшелігін түсіндіру, сиуцидтік факторлардың себептерін айқындау.

Міндеттері:

1.Сиуцид және оның алдын алу жолдары, сиуцидтік мінез құлық түрлерімен таныстыру.

2. Сиуцидтті болдырмау жолдарымен таныстыру.

3. Өзін-өзі тәрбиелеуге үйрету.

4. Өмірді сүюге және өз өмірін қызықты да, өкінбейтіндей өткізуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: лозунгілер, суреттер.

Техникалық құралдар: слайд проектор, видеоролик.

Тәрбиелік іс шараның түрі:пікір-талас сағаты.

ӨТІЛУ БАРЫСЫ:

І. ҰЙЫМДАСТЫРУ.

1. Тәрбиелік іс шараның тақырыбы, мақсаты және міндеттерімен таныстыру.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ.

2. Кіріспе әңгіме.

Тіршіліктегі басты құндылық – адамның өмірі екені белгілі. Бір күннің ішінде сан мыңдаған адам өмірге келіп жатса, сол секілді сан мыңдаған адам бақилық болады. Оның ішінде, талқаны таусылып Жаратушы қалауымен өмірден озатындарын айтпағанда, өз өміріне өздері балта шауып, ажалынан бұрын өмірімен қоштасатындары қаншама. Бүкіл әлемді алаңдатып отырған осынау мәселе соңғы жылдары өршіп келеді.

Бүгінгі күні соғыс пен қанды қылмыстарға қарағанда, әлемде өз-өзіне қол жұмсау салдарынан өмірден өтетіндер көп екен. Бұл қауіпті құбылыстың біздің еліміздегі көрінісі де көңіл қуантарлықтай емес.

Десек те, дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымдарының зерттеулері нәтижесіне сүйенсек, өзін-өзі өлтіру жөнінен Қазақстан үшінші орынға, Орталық Азия елдері бойынша бірінші орында тұр екен. Осыған сәйкес, жалпы әлемде әрбір 40 секунд сайын, елімізде әр сағат бір адам өз-өзіне қол жұмсайды екен.

Латын тілінен аударғанда «суицид» мағынасы – өзін-өзі өлтіру, яғни өз өміріне балта шабу, саналы түрде өмір сүруді тоқтату дегенге саяды.

Суицид термині итальян психологы Г. Дэзен 1947 жылы енгізіп, оны “өзін-өзі өлтіруге әрекет ету” - деп түсіндіреді.

Қазіргі кезде «Суицидалогия» деп аталатын үлкен бір ғылыми бағытты бар, ол социология, психология, медицина, демография, психиатрия тоғысында пайда болып осындай әрекетке баратын тұлғалардың ерекшелігін, әрекетін, себептерін зерттеуге тырысты.

Суицидалды мінез-құлық – адамның саналы түрде өзін-өзі өлтіргісі келетін тұлғаның мінез-құлқының бір түрі деп есептеді.

Адамзат тарихында өзін-өзі өлтіру әрекеті әртүрлі бағаланады. Европа халқында өзін-өзі өлтіретін адамдар - вампирға айналады деген. Ал көне Греция, Спарта, Афинада өзін-өзі өлтірген адамдардың мәйітін өртеп жіберген.

Орта ғасырда Австрия, Пруссия, Францияда өзін- өзі өлтіруші адамдарды діни көзқарас бойынша – қылмыскерлер деп санаған.

Суицидальді мінез құлықтың белгілі бір формасы, тәсілі, даму стадиясы, тәуекел факторлары болады.

Суицидальді мінез-құлыққа адамның жас ерекшелігі, жынысы, кәсіби ерекшелігі, өмірлік жолының ерекшелігі де әсер етеді.

Әр бір жас кезеңдеріне сай суицидальді белсенділік тән болады.

- Балалық шақ – 12 жасқа дейін;

- Жеткіншектік кезең – 12-17 жас;

- Жастар арасы - 17-29 жас;

- Ересектер арасы – 30-35 жас;

- Қарттық кезең – 55-70 жас.

5 жасқа дейінгі балаларда өзін-өзі өлтіру әрекетіне бару өте сирек кездеседі. Жанұялық қақтығыстарға байланысты 9 жасқа дейін 2,5%, ал 9 жастан кейін 80% өзін-өзі өлтіру әрекетіне барады екен.

Жеткіншек кезеңінде суицидалды әрекеттің себебі болып ата-анасымен мұғалімдерімен қақтығысқа бару салдары болып табылады. Жастар арасында әсіресе қыздар арасында әсіресе қыздарда өздерінің жігітеріне байланысты суицидальді әрекеттерге баратыны анықталды.

Суицидтың ең жиі кездесетін кезі 15-24 жас аралығы. Өзін-өзі өлтіруге бармас бұрын, суициденттердің көбі дайындық кезеңі – суицидалды кезеңінен өтеді, ол адамның бейімделу қабілетінің төмендеуімен сипатталады. Ол қызығушылық деңгейінің төмендеуі, қарым-қатынастың шектелуі, мазасызданғыш, эмоционалды тұрақсыз болуы т.б.

Бүгінгі таңдағы өте салмақты мәселеге айналған осынау аты жаман дертті әркім әрқалай қабылдап, өз алдына топшылайды. Бірі – заманның өзгеруі десе, екіншілері – әлеуметтік жағдайдың қиындығынан, не болмаса денсаулықтың салдарынан деп таниды. Ал кейбіреулер тұқым қуалаушылық жолымен келеді дейді.

Суицидальді мінез- құлықтың 5 типі бар:

1) Протест.

2) Жанашырлыққа шақыру.

3) Қайғыдан қашу.

4) Өзін-өзі жазалау.

5) Өмірден бас тарту.

3. Слайдпен жұмыс.

Суицидтік мінез-құлықты жоғарылайтын кезі

• “Суицидтік жастың үдеуі” кезеңі /17-24 жас аралығы/;

• Адамның өз ойларымен оңаша болатын таңертеңгілік және кешкі уақыт;

• Жанұядағы немесе айналадағы моралдық-психологиялық жағдайдың қиындығы.

Суицидке бағдарланған адамның негізгі психикалық жағдайлары:

• Стерске қарсыласа алмау, түңілгендік сезімі, шешімсіздік (шындықты жеткіліксіз қабылдау);

• Жағдайды өзгертуге қабілетсіздік (алдағы уақытта оң өзгерістерге үміт жоқ);

• Мәселені шеше білу дағдыларының болмауы (тұйыққа тірелу);

Тек “өзімді өлтіру бәрін шешеді”деген ойға сенімділік.Қиындықтан құтылудың жалғыз жолы – өз-өзіне қол жұмсап, ажал құшу болмаса керек. Оны «ойланбастан шешім қабылдаудың салдары» деп түсінген кезде оны шешудің жолдарын таба алмай, осы дертке шалдығып жатады.

Суицидтің алдын-алу мақсатында жүргізілетін негізгі психологиялық
қызмет бағыттары

• Психопрофилактикалық жұмысЖоғарыда аталған факторларды жоюда жасөспірімдерге көмек, қолдау көрсетуге бағытталады.

• -Психологиялық ағарту(“тек тәуекел тобымен ғана емес”) экстремальды

Күй, жағдайларда жасөспірімдерге

Психологиялық көмек көрсетуге бағытталады;

• Жеке кеңестер бұл мәселе бойынша

Үлкен такт және қатаң құпиялықпен

Жасөспірімдерге көмек көрсетіледі;

• Психодиагностикалық жұмыстар суицидтік әрекеттерді, көңіл-күй, ойды анықтау мақсатында жүргізіледі;

• ”Сенім телефоны” немесе “Сенім жәшігінің” жұмыс жасауы;

Психодиагностикалық – түзету әдістемелері

• Басс-Даркидің агрессивтілікті анықтау әдістемесі;

• С.Розенцвейгтің Фрустрацияны анықтау әдістемесі;

• В.Зунге, Т.Н.Балашовтың субдепрессия және түсіңкі көңіл-күй шкаласы;

• Үй, ағаш, адам;

• Дүниеде кездеспейтін жануар;

• Менің жанұям;

• Социометрия;

Егер,суицидке бағдарлы ой білінсе:

• “Суицид жөнінде не білесіз?” сауалнама;

• “Сіздің өлім туралы ойларыңыз” тесті;

• “Суицидке бейімділігіңіз” тесті;

• “Тәуекел картасы” әдістемесі

Жасөспірімдер депрессиясының алдын алудағы ата-ана міндеті

• Жағымды сипатта әңгімелесе отырып, баланың жағдайын сұрау;

• Түрлі сұрақтар қоя отырып, болашаққа жоспар құруға көмектесу;

• Балаңызды жаңа істерге жетелеу;

• Үйдегі міндеттерді орындаудың жаңа тәсілдерін ойлап табу

• Баланың күн тәртібін қадағалау

• Үнемі қозғалыстағы спорт түрлеріне қатыстыру

• Маманның –психологтың,психотерапевтің кеңесіне жүгіну

Балаларда суицид болмас үшін мұғалімдер жасайтын іс-әрекет

• Баланың өз күші мен мүмкіндігіне сендіру;

• Белсенділігін арттыру

• Түсіністік және жанашырлық таныту;

• Баланың тәртібін қадағалау,оның өз қатарындағылармен қарым-қатынасын сараптау

• Мектеп әкімшілігінің мұғалімдер мен оқушы арасындағы қарым-қатынас стилін қадағалап, мән беріп отыруы.

Шығыста «Бір күндігіңді ойласаң, күріш ек, он жылдығыңды ойласаң ағаш ек, жүз жылдығыңды ойласаң, ұрпағыңа жақсы тәлім – тәрбе бер», деген қағида бар. Егер әрбір балаға жастайынан жақсы тәрбие беріп стереотипке бой алдырмай, өмірді бағалай білуге үйретіп өсірсек, мұндай қайғылы жағдайларға тап болмасымыз кәміл. Бұл ретте баланың бойында патриоттық сезімді оятып, өмірге деген құлшынысын арттыру үшін нәтижелі әрі түзу бағыт-бағдар беруіміз керек.

Мектептегі тұлғаралық қарым-қатынасты жандандыру

• Мәдени іс-шаралар жоспарлау

• Спорт сайыстарын өткізу

• Өнер байқауларын ұйымдастыру

• Ғылыми – шығармашылық жұмыстарға тарту

Сынып жетекшілер сынып сағаттарында балалардың өмірге деген қызығушылығын, құлшынысын арттыратын «Мен өмірді таңдаймын», «Өмір құндылықтары», «Өмір неткен ғажап», «Өмірім менің таңдауым», «Өмір қымбат –сый», «Өмір сен маған қымбатсың» т.б. тәрбие сағаттарын өткізу қажет.

Қалай десек те, тілге тиек етіп отырған бұл проблеманың себебі өте көп. Дегенмен, мұсылман баласы үшін өзіңе-өзің қол жұмсау ауыр күнә. Өз өмірін қию – аманатқа жасалған қиянат. Әрбір қиындықтан кейін, жеңілдіктің келетініне рас. Ендеше өзін-өзі өлтірудің себептерін өмірдің қиындықтарынан іздеу дұрыс емес. Мұндағы басты себепті «сенім» деп білген жөн.

Суицидтің алдын алу үшін бірінші кезекте күнделікті қарым-қатынастағы жақын адамдарымызға жылы шырай танытып, ішкі жандүниесін түсінуміз қажет. Осы арқылы ғана жақсы жағынан ықпал етіп, үлкен нәтижеге жетеріміз хақ.

4. Тренинг

Ендене қазір алдарындағы ақ ағаздың ортасынан 2-ге бөліп бір жағына жағымды, екінші жағына жаман қасиеттеріңізді жазыңыздар. Болғаннан кейін мына бір шелекке жаман қасиеттерімізді лақтырып жаман қасиеттен арыламыз. Сіздерге 5 мин уақыт беріледі.

5. Пікір - талас әңгімелесу.

А) Балалар, сиуцид не үшін туындайды?

Ә) Дивандты мінез- құлықты адамдар деген кімдер?

Б) Сендердің ойларыша неге адамдар сиуцидтік жағдайға барады?

В) Суицидтің алдын алу үшін бірінші кезекте не істеуіміз қажет?

Г) Сендер қатты ашуланғанда немесе ренжігенде қандай күйде боласыңдар, сол күйден қалай шығасыңдар?

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫЛАУ.

Адам бойындағы жақсы қасиет арқылы өмірге деген құлшынысы арта түседі. Ең бастысы қандайда қиындық болсада өмірден түңілмеңіздер.