2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

сыныптан тыс жұмыс "Қызыл мия өсімдігінің емдік қасиеті"11 сынып

Материал туралы қысқаша түсінік

Ғылыми ізденушіге

Әбдрайымқызы Гүлзина

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

27 Желтоқсан 2017

655

0 рет жүктелген

Биология Сыныптан тыс жұмыс 11 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

МазмұныІ. КіріспеТабиғи дәрілік өсімдіктердің мекені - оңтүстік............................3бет

ІІ.Негізгі бөлім1. Қызыл мия өсімдігінің жалпы сипаты......................................4-6бет2. Қызыл мия- дертке дауа, жанға шипа.....................................6-10бет3. Дәрілік өсімдіктің өндіріс саласында қолданылуы..............10-11бет

ІІІ. Қорытынды Сырдың алтын тамыры қорғалуды қажет етеді....................11-13бет

Пайдаланған әдебиеттер тізімі....................................................14бет

І. Кіріспе.Біз табиғаттың иесіміз.Ол біз үшін қажетті мол байлықтың көзі.Балыққа-су,құсқа- ауа,аңға- орман және тау.Ал адамға отан деген сөз!(Михаил Причивес)Табиғатты бабамыз ала берген секілді,Дархандықты қазаққа дала берген секілді.Еркелікті,ерікті желден алған секілді,Мөлдірлікті көгілдір көлден алған секілді - деп ата бабамыз айтып өткендей «Дәрі шөптен шығады, дана көптен шығады». Табиғат-тұнған байлық. Емдік қасиеті бар шөптердің сипаты, пайдасы, қасиеті, қолданылуы жайлы білу, зерттеу табиғат сырына деген құмарлық. Адамзат қоғамының дамуының ең алғашқы дәуірлері кезінде адам баласының негізгі қорегі өсімдік болған. Алуан түрлі жемістерді, өсімдік тамырларын, түрлі-түрлі гүлдерді, шөптерді жинай жүріп, адам тамағын тойғызып қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі аурулар азабынын құтылу жолдарын іздестіре бастаған. Сөйтіп, өсімдіктің шипалық қасиетін зерттеп білуге адамды өмірдің өзі жетектейді. Оның алғашқы аптекасы орман мен дала болды. Біздің Қазақстанда дәрілік өсімдік түрі өте көп. Олар: Қызыл мия, адыраспан , арша, қалақай, жолжелкен, шайқурай, асқабақ, сәбіз, пияз, т.б. осыларды адам аруларына тиімді пайдалану кажет. Солардың көп пайдаланылатыны қызыл мия Оңтүстік өлке жерлерінде өседі, оның құрамында адам ағзасына қажетті көптеген заттар бар. Дәрі мақсатында тамырлары пайдаланылады. Қасиетті қызыл мия қоғам мен табиғат байлығы. Оны көздің қарашығындай сақтау келешек ұрпақ үшін және онсыз да экологиялық ахуалы күрделі өңіріміз үшін ауадай қажет. Мың бір дертке дауа қасиетті қызыл мияны ел игілігіне орнымен пайдаланып, оның алынған жерлерін жас өскінмен жаңалап отырса, табиғаттың тепе-теңдігі сақталары анық. Өзен бойын жағалай қоныстанған халық жыл басынан бері қос-қос жүк көліктерімен келген соқталдай жігіттердің өзі құрдымның аз-ақ алдында тұрған қызыл мия өсімдігін тамырымен қопарып әкетіп жатқанын айтып дабыл қағуда. Өңір жұртшылығының сөзіне құлақ түрсек, бұл өсімдік медицина ғылымы жоғары қарқында дамыған көршілес Қытай сынды шет мемлекеттерде зор сұранысқа ие екен. Бағасы да аспандап тұрғанға ұқсайды. Сондықтан да оңай табысқа кенелуді көздеген кейбіреулер туған жеріміздің табиғатын аяусыз тонап, бар байлығымызды сыртқа тасумен әлек. Мақсатым: «қызыл мия өсімдігінің қасиетті шөп екенін дәлелдеу.Табиғат байлықтарын сақтап келер ұрпаққа аманат ету». Жер бетінде өсіп тұрған өсімдіктердің барлығын өсімдік жамылғысы немесе флора дейміз. Қазіргі таңда жер бетінде шамамен 0.5 млн. өсімдік түрлері бар. Қазақстанда 6000 өсімдік түрі кездеседі. Олар бір -бірінен пішіні, құрлысы, өмір сүру ұзақтығы, көбею ерекшелігімен ажыратылады. Өсімдіктердің жалпы ұқсастығы, олардың түсінің жасыл болуында. Ол жасыл түс хлорофилл ұлпасына байланысты. Өсімдіктердің ең үлкен маңызының бірі барлық тіршілікке қажетті оттегін бөліп шығаруы. Мыңдаған жылдардан бері адамдар өсімдіктерді өздерінің қажеттілігіне жаратып келеді.

ІІ.1.Қызыл мия өсімдігінің жалпы сипаты.Қызыл мияны жинау және кептіру. 3-4 Жылдық өсімдікті жинау керек. Жинау кезеңі күздің соңғы күндері немесе ерте көктем мезгілі.Тамырдың топырағын қазып, салқын сумен жуады, бір екі күнтағы сумен шаяды. Тамыр тазарған соң 30-35 см. ұзындықта бөліктерге бөліп, 30+40 с. температурада арнайы кептіргіште кептіреді немесе күн сәулесі қызуымен де кептіруге болады. Кептірілген тамырды 10 жыл сақтауға болады.Қытай елінде қызыл мия өсімдігін жоғарғы орынға қойды. Оның тамырын сапалы дәрі дәрмек және дәрілік препараттар дайындауға пайдаланған. Тибетте «ұзақ өмір сүрудің сиқырлы тамыры» деп бағаланды. Жастық рең мен әдемілікті сақтау үшін бұл елде қызыл мия тамырынан жасалған қайнатпа ішілген. Ежелгі Египетте де осындай қайнатпа ішілген. Азанда рең сақтаушы қайнатпаны ішкен, ал кешке моншада мия тамыр тұнбасы қосылған сумен жуынған. Сол уақытта қызыл мия тамырының әсерінен адам өмірі 15 жылға дейін ұзарған.Оны Европа, Солтүстік Африка және Азия да Ресейдің оңтүстік бөліктерінде, Солтүстік Кавказда кездестестіруге болады.

Қызыл мия

Ғылыми

Glycyrrhіza glabra

ІІ.2.Қызыл мия – дертке дауа, жанға шипа

Ерте заманнан бері адамдар аурудың алдын алу және емдеу үшін табиғаттың байлығын пайдаланып келеді. Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиетін Ежелгі Египетте, Үндістанда, Қытайда, Грекияда т.б. елдердің емшілері білген. Айналамызда өсіп тұрған өсімдіктердің негізгі бөліктерінің емдік қасиеті бар. Дәрілік өсімдіктерді дайындаған кезде арнайы ережелерді білу қажетМысалы: Қай кезде өсімдіктің қай бөлігін жинау керек, себебі өсімдіктің әр бөліктерінде дәрілік қасиетіінің мөлшері бірдей бола бермейді.Өсімдіктің дәрілік қасиеті мерзімге байланысты. Біреуін таң ата, екіншісін кешке, кейбірін гүлдегенге дейін,кейбірін гүлдеп тұрған кезде алу керек. Сол уақытта олардың емдік қасиеті мол болады. Дайындау негізінен құрғақ, жылы күндері түстен кейін жүргізіледі.Қызыл мияның тамырында гликозид,сахароза, эфир майы,минерал тұздар, қызыл мия қышқылы,күрделі қанттар және крахмал сияқты көптеген дәрумендер болады. Осы қасиеттеріне байланысты олар медицинада, тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Жапырағы мен сабағы ертеден мал азығы ретінде пайдаланылып келеді. Қызыл мия жүрек сырқатына, асқазан мен он екі ішек жарасына, дәрілерден, қорғасыннан уланғанда таптырмас шипа болады.Қызыл мияның тамырынан дәрі жасалады. Тамыры бағалы шикізат. Тамырының жағымды тәтті дәмі бар. Тәттілігі жағынан қанттан 50 есе жоғары, тәтті дәмі 1:20000 есе сұйытылғанда да байқаладыҚызыл мия тамырында 23% глицирризин (кальий және кальций тұздар), 27% флаванойдтар, органикалық қышқылдар, эфир майы, дәрумендер(10-30мг) болады.Ғалымдар қызыл мия тамырының химиялық құрамына талдау жүргізгенОнда не жоқ десеңші? Онда крахмал -34%, целлюлоза 30%, біраз мөлшерде фруктоза мен глюкоза барын анықтаған. Мия тамырды «органикалық заттар қоймасы» деп те айтуға болатынын анықтаған. Қызыл мия тамырында жағымды иіс болғандықтан оны тамақ өнеркәсібінде де қолданылады. Мысалы конфеттер,сироп, алкогольсіз сусындар,квасс әзірлегенде.Қызыл мия тамырында флафаноидтар көп. Ол бауыр ауруына көмектеседі. Жүрек қан тамырлары қызметін жақсартады, қан құрамындағы холестеринді азайтады. Салқын тигенде,жөтелгенде, тыныс алу,асқазан ауырғанда мия тамырды қайнатпа, сироп түрінде ем ретінде қолданылады. Ем ұзақ уақыт жүргізіледі. Дұрыс ем қабылдау денсаулыққа жақсы әсер береді.

жұтқыншақ ауруларына қарсы пайдаланылады. Балалар ауруына да жиі қолданылады.Қызыл мия тұнбасын әзірлеуАсқазан ауырғанда: 1ас қасық мия тамырға 0.5 л.су құйып, 10 минут от табында қайнатады. Дайын тұнбаны жарты стаканнан күніне 4 рет , тамақтан соң ішеді.Емделу уақыты 3-4 апта. 1-1,5ай дем алып,емді жалғастыруға болады.Жөтелді емдеу. 1 Ас қасық қызыл мия тамыры, 1 ас қасық өгейшөпті араластырып, қайнаған су құйып, 30 минут қою керек.Алынған тұнбаның 4/1 бөлігін әр30 минут сайын ішу керек.Қызыл мия тамыры қосылған шәрбәт, Алма пьюресі -300 гр.Лимон шырыны -300 гр. Өрік дәні -50 гр. Жұмыртқа уызы -2 . Мия тамыр ұнтағы -2 ас қасық.Алма пьюресі мен лимон шырынын қосып араластырады. Жұмыртқаның уызын алып,пьюреге қосып,дайын қоспаны 2-3 сағат тоңазытқышқа қояды.Пайдаланарында ұнтақ қосылған дәнді қоспаның бетіне жағады. Сонымен бірге мия тамырының ұнтағын қамыр илегенде ұнға және ыстық тағамдарға да қосуға болады.Қызыл мия тамыры халық медицинасында.Қызыл мия тамыры ғылыми және халықтық медицинада да қолданыла береді. Халықтық медицинада көптеген ауруларды емдеуге қолданған.

Стресс алғанда және күрделі операциялардан кейін

Жазылуы қиын және іріңді жараларды емдеуге

Ұмытшақтық, қант диабеті, қалқанша без ауруларын емдеуде жиі қолданылған.

Ауруларды емдегенде мия тамырын тұнба, қайнатпа, ұнтақ түрінде пайдаланған. Астан уланғанда мия тамырының тұнбасын ішкізіп,адамдардың денсаулығын жақсартып отырған.

Көк жөтелмен ауырғанда. 1 ас қасық майда қызыл мия тамыры, оған 200 гр. қайнаған су құяды.20-30 мин қойып,1 сағат салқындатады. Дайын тұнбаны 1 ас қасықтан күніне 3 рет ішу керек.1 шәй қасық тамыр ұнтағын алып, 05 л. спиртке салады. Сөйтіп,10-12 күн қараңғы жерге қояды. Күнде шайқап тұру қажет.Дайын тұнбаны 30 тамшыдан ас қасықпен, қайнаған сумен күніне 3 рет ішеді. Бұл тұнбаны аллергия, асқазан, өкпе ауруларына қолданған.Қызыл мия тамырынан сироп әзірлеу. 1 шәй қасық мия тамыр ұнтағы 10 мл.қант сиробы, 15тамшы спирт тамызып, жақсылап араластыру қажет. Сироп күніне 4 рет,1 қасықтан ішіледі.Ауыздан жағымсыз иіс шыққанда, қызыл мия тамырынан әзірленген тұнбамен тамақты азанда және кешке шаю қажет. (1 ас қасық мия тамырын стакан суға араластырып).Қызыл мия тамырын балаларға қалай пайдалануға болады?Ересек балаларға шай түрінде ішуге және мияның кішкене бөлігін сағыз түрінде шайнауға болады.Мия тамырдан жасалынған сиропты, шәйді, қайнатпаны балаларға олардың салмақтарына қарап қолдану қажет. Мысалы20-30 кг -1/3 бөлігі30-35 кг - ½ бөлігі35-45 кг - 2/3 бөлігіБалалар қызыл мияны күніне 1 рет қана пайдалану керек. Ал кіші жастағы балаларға мүлдем қолдануға болмайды.Қызыл мия тамырының кері әсерлері:Әйелдерге жүктілік кезінде Бауыры ауырған науқастарғаҚан қысымы жоғары болғандаКөз ауруларымен ауырғанда қолдануға болмайды.ЖЫЛТЫР ҚЫЗЫЛ МИЯ. Көпжылдық шөп тектес өсімдік. Оның өсу деңгейі топырақ құнарына қарай 30 см-ден бір метрге дейін көтеріледі. Бүкіл сабағы жұмсақ түкті келеді. Тамыры көген тәрізді жұмыр әрі жуан, сыртқы қабығы қызыл қоңыр болып, тереңге созылып өседі. Дәмі тәтті, сабағы тік, түп жағы бұта тектес, жоғарғы жағы көп бұтақты келеді. Жапырақтары қарама-қарсы кезектесіп орналасады. Жапырақ формасы жұмыртқа тәрізді, бүтін жиекті келеді. Гүл шоғыры сабақ қолтығында көбелек сияқты, көгілдір түсті келеді. Ұрығы имек қынаптың ішінде тұрады. Қынаптың сыртын жұмсақ түкшелер басып тұрады.Жылтыр қызыл мия шөл далада, таулардың құмдауытты бөктерлерінде, жарқабақтарда жайқалып өседі. Республикамыздың барлық жерінен кездестіруге болады.Аталған мияның тамыры дәрі, оны көктем мен күзде қазып алып, ұсақ, шашақ тамырларын қиып алып тастап, жуып-тазалап кептіреді. Шикідей немесе бал қосып жасалатын дәрілердің құрамына қосады. Қолқа демікпесін емдеуде бұл тамырдың алатын орны өте үлкен.Қасиеті тәтті, дәмді, жағымды райлы, уытсыз келеді. Дененің ыстығын басып, уытын қайтарады. Көкбауырды күшейтіп, әлдендіреді. Өкпені дымқылдандырып, жөтелді басады. Кеудені босатып, қақырық түсіруге көмектеседі, дәрілерді теңестіреді. Денедегі ыстықты басуға шикідей істетіледі. Қуаттандыруға өңделіп істетіледі.1. Қолқа демікпесіне берілетін глициам дәрісі осы қызыл миядан жасалады. Түрлі тері ауруларына, аллергияға, асқазан жараларына, ішектердің созылмалы сырқаттарына тиімді дәрі ретінде белгілі. Нақтылап айтқанда, қолқаны тазалап, қақырық түсіруге, жөтелді бастыруға 30 г мия тамыры, 15 г қылша, 15 г өгейшөп гүлі, 15 г қарағай бүршігі, барлығын қосып, жарты литр суға қайнатып, 40 минут бұқтырады. Астан бұрын күніне үш рет ішеді. Бір қайнатқанды екі күннен асырмау керек. Бір емделу мерзімі 15-20 күн.2. Асқазан және он екі ішек жарасына 31 г ақ жүрек, 30 г балмен өңделген қызыл мия, 16 г тырнақ гүлді қосып араластырып, әр жолы 3,5 грамнан қайнаған сумен ішеді.3. Жұтқыншақ қабынып, өкпенің ыстығы көтерілсе, жөтел қысса шикі қызылмия, қоңырау гүл, ошағанның әрқайсынан 9 грамнан қосып, суға қайнатып ішеді.4. Адам көтеріліп, есі ауысып ауырғанда 31 г тамырдан, солыңқы бидай (дәні толық піспей бүрісіп қалған) 9 г, өңделген мия тамырынан 9 г, шылан ағашының 6 дана жемісі, сарана гүлінен 18 г, қарабас шөбінен 12 г, ерте заманда өлген жануарлардың тасқа айналған сүйегінен 9 г қосып, суға қайнатып, ішеді.5. Бұзылған тағамдардан уланған кезде: шикі қызыл мия мен бұршақтың әрқайсынан 31 грамды суға қайнатып, ішу керек.6. Қызыл мияны көз мөлшермен өлшеп, қалыптан асырып алуға болмайды. Ол шамадан асып кеткен жағдайда дене ісінеді. Ет пен терінің арасында натрий қышқылы жиналады. Жоғарыда аталған өсімдіктерден басқамен қосуға да болмайды. Демек, әр дәріні өз мөлшерімен ыңғайына қарап қабылдағанда ғана тиімді болатынын ұмытпаған жөн. Қызыл мия тамырын кофе, какао, компот,маринадтар, халва, карамель, шоколадтар және қара,көк шәйді әзірлегенде пайдаланады.Тоқыма өнеркәсібінде бояу үшін,косметика саласында теріні дақтардан, әр түрлі тері ауруларынан қорғау үшін де қолданылады.Бұл өсімдіктің адам ағзасына тигізер пайдасы зор.

ІІ.3. Дәрілік өсімдіктің өндіріс саласында қолданылуы

Айта кетейік, Қызылорда облысы Жалағаш ауданында мия өңдеу зауыты ашылды. Жалағаш ауданында қызыл мия өсімдігінің тамырын терең өңдейтін зауыттың іргетасы қаланды. Емдік қасиеті мол өсімдік өз елімізде өңделіп,елдің кәдесіне жарайтын болды. Игілікті істі қолға алған. Жалпы құны 2 млрд 402 млн. теңгені құрайтын «БИС-Групп» ЖШС-нің «Қызыл мия өсіру және тамырын өңдеу» инвестициялық жобасы Қызыл мия тамырынан ерітінді дайындайтын кәсіпорынды іске қосу компанияның талайдан бергі мақсаты екен. Бұл жоба өнімдері 100% пайыз экспортқа бағытталады,алдағы уақытта 156 адамды тұрақты жұмыспен және 500 адамды маусымдық жұмыспен қамтитын болады.Жоба толық іске қосылған жағдайда жылына 6000 тонна мия тамыры өңделіп, мия өсімдігінің экстракты, мия өсімдігінің кремі, глициризин қышқылының ұнтағы, полисахарид, флавоноид секілді 5 түрлі компонент алынады- Бұл зауыт - республика көлеміндегі теңдесі жоқ өндіріс орны. Аймақ экономикасына айтарлықтай үлес қосып, әрі әртараптандыруға мүмкіндік береді, Шикізат өңірде жеткілікті. Қазірдің өзінде 27 шаруашылықпен келісім жасалған. Бұған қоса, «БИС-Групп» ЖШС 10 мың гектар жерге мия тамырын екті. Қызыл мия мен оның тамырында гликозид, сахароза, эфир майы, органикалық қышқылдар, минералды тұздар бар. Осы қасиеттеріне байланысты олар медицинада, тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Қызыл мияның тамыры бірнеше ауруға ем, дертке дауа екендігі әлдеқашан дәлелденген. Негізгі өнім қызылмия тамырының &nb

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!