«Тәуелсіздік – Мәңгілік Ел негізі» ғылыми жоба

І Кіріспе

Биыл біздің Тәуелсіздігімізге 30 жыл толады. Бұл ата-бабаларымыздың көптеген ұрпақтары армандаған қазақ мемлекеттілігінің жандануы мен бостандыққа қол жеткізудің маңызды кезеңі. Тарих өлшемі бойынша 30 жыл – бұл бір сәт қана. Алайда, көптеген халықтар үшін бұл кезең қиындықтар мен жеңістерге, дағдарыстар мен жетістіктерге толы бүкіл дәуірді қамтыды. Біз де сол арқылы өтудеміз.

Біз бастан кешіп жатқан маңызды сәт әр саналы азаматты негізгі мәселелер туралы ойлануға міндеттейді: «осы 30 жыл ішінде біз не нәрсеге қол жеткіздік?", "Біз қай елді болашақ ұрпаққа қалдырамыз?", "Біздің мемлекеттілігімізді нығайту үшін тағы не істеу керек?" Ол үшін біз артқа қарап, жолымызды сыни тұрғыдан қайта ойластыруымыз керек, жетістіктеріміз бен проблемаларымызды түзетіп, алға қарай сенімді қадамдар жасау үшін мақсаттар мен міндеттерді анықтауымыз керек дейді президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің «Тәуелсіздік бәрінен артық» атты мақаласында.

«Мәңгілік Ел» идеясы Ұлттық идея ретінде Қазақстан халқын біріктіруге, қоғамның орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуына, мемлекеттің қауіпсіздігі мен тәуелсіздігін нығайтуға бағытталған мақсаттар, құндылықтар мен идеалдар кешенін білдіреді.

Осы зерттеудің өзектілігі жалпыұлттық идея алдыңғы ұрпақтардың болашағы туралы армандарды бейнелейтіндігімен, қазіргі ұрпақтардың жүйе құраушы бастауы болып табылатындығымен және болашақ ұрпақтардың мүдделері үшін өмір құрылымын өзгерту мүмкіндіктерін ашатындығымен анықталады.

Болжам: «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясының тарихи алғышарттары бар және ол қазіргі жастардың санасында тұжырымдамалық тұрғыдан көрініс табады.

Зерттеудің мақсаты – Қазақ халқының бостандығы мен егемендігі жолындағы күресіне, Тәуелсіздік алған 30 жыл ішіндегі көркейген еліміздің алған асуларына сипаттама бере отырып, ел мұратына айналған Мәңгілік Ел идеясын жүзеге асыру жолындағы жасалынып жатқан істермен таныса отырып, оған жан-жақты зерттеу жасау.

Зерттеу міндеттері:

• елдің тарихи және мәдени мұрасын ұғыну;

• қазақ халқының ұлттық идеясының қалыптасуы мен дамуының тарихи алғышарттарын зерделеу;

• Халық мұраты – «Мәңгілік Ел» идеясын жүзеге асыру барысындағы жасалынып жатқан жұмыстарға зерттеу жасау.

Қазақ халқының «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясының тарихи құжаттарда бекітілген тарихи алғышарттары бар.

Қазақстан дамуының барлық тарихи дәуірлерінде ел мен халықтың қауіпсіздігі, Дүниежүзілік экономикалық, саяси, мәдени және діни интеграцияға жаһандық қатысу, сондай-ақ елдің білімі, еңбегі мен экономикалық дамуы түйінді ұғымдар болып табылды.

Тәуелсіз Қазақстанның ұлттық идеясы мен ХХ ғасырдың басындағы ұлттық идея тұжырымдамалық негіздер бойынша барынша ұқсастыққа ие.

Тәуелсіз Қазақстанның ұлттық идеясының барлық негізгі негіздері жастар санасында нақты іске асырылған, бұл оның өзектілігін, өміршеңдігін, ұлылығын көрсетеді.

Тәжірибе нәтижелерін талдау қорытындылары бойынша "Мәңгілік Елде" іске асырылмайтын, бірақ қазіргі жасөспірімдердің дүниетанымының ерекшелігін, болашағын көзқарасын көрсететін тұжырымдамалар анықталды.

ІІ Негізгі бөлім

2. 1 Тәуелсіздік – «Мәңгілік Ел» негізі

Қазақстан 1465 жылы құрылған сақтар мен ғұндардың көптеген мемлекеттік құрылымдары, Түркі қағанаты, Алтын Орда және Қазақ хандығы шыққан Ұлы даланың ұлы көшпенді өркениетінің мұрагері болып табылады. Патша империясы мен Кеңес Одағының құрамында болған 260 жылдан кейін ел тәуелсіздігін 1991 жылы 16 желтоқсанда қалпына келтірді, ал Нұрсұлтан Назарбаев бүкіл халық болып Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті болып сайланды.

Тәуелсіздік таңында Қазақстан орталықтандырылған жоспарлы экономикадан қазіргі заманғы еркін нарықтық жүйеге, басқарудың тоталитарлық моделінен көппартиялы демократияға трансформациялауға бағытталған реформаларды іске асыруға кірісті. Соңғы 30 жыл ішінде Қазақстан 186 елмен дипломатиялық қатынастар орнатты, Еуразияның қарқынды дамып келе жатқан экономикаларының біріне және халықаралық аренадағы беделді дауысқа айналды.

Қазақстан өзінің көпғасырлық тарихымен және көпқырлы мәдени мұрасымен мақтана алады. Қазіргі адам өмірінің маңызды бөлігі болып табылатын көптеген жайттар Қазақстан аумағынан орын алды. Мұндай құбылыстардың қатарына мыналар жатады:

Атқа міну мәдениеті. Жылқыны қолға үйрету қазіргі Қазақстан аумағында алғаш рет қолға үйретілді. Қазақтардың ата-бабалары атқа арналған қорғаныс сауыт-саймандарын және салт атты үшін сауыт-саймандарды бірінші болып жасаған.

«Алтын адам»: 1969 жылы Есік қаласынан алыс емес жерде қазақ Тутанхамоны» - «Алтын адам» табылды. V ғасыр жауынгерінің алтын киімдерін жасаудың керемет шеберлігі. Біздің дәуіріміз дала өркениетінің қуаты мен эстетикасын көрсететін бай мифологияны көрсетті.

Жібек жолы: Қазақстанның Еуразия жүрегінде бірегей орналасуы ежелден әртүрлі аймақтар мен өркениеттер арасында транзиттік «дәліздердің» пайда болуына ықпал етті. Бұл бағыттар Жібек жолы жүйесі – Еуразия құрлығының шығысы мен батысы, солтүстігі мен оңтүстігі арасындағы сауда және мәдени байланыстардың трансконтинентальдық желісі болып қайта құрылды.

Алма мен Қызғалдақ: Тянь-Шань тау жотасының етегі – алма мен қызғалдақтың тарихи отаны. Алма ағашының ең көне түрі – Сиверс алма ағашы Қазақстаннан шыққан. Бүгінгі таңда бүкіл әлемде қызғалдақтың 3000-нан астам түрі бар, олардың көпшілігі Қазақстаннан шыққан.

Экономика және инвестициялық климат. Қазақстанның ЖІӨ 180 млрд, АҚШ долларынан асады (Дүниежүзілік банк). Тәуелсіздік жылдарында ол 16 есе өсті. Бұл Орталық Азиядағы ЖІӨ-нің жартысынан астамын құрайтын ірі экономика. Жұмыссыздықтың төмен деңгейі (4.9 жылы 2020% - e.gov.kz).

2015 жылы Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына кірді. Экономика жергілікті кәсіпкерлер үшін үлкен мүмкіндіктер ұсынады-үкімет 2025 жылға қарай ШОБ-та жұмыс істейтін адамдардың санын 4 млн. - ға дейін (2020 жылғы 3,3 млн. - мен салыстырғанда) ұлғайтуды жоспарлап отыр, осылайша ЖІӨ-дегі ШОБ үлесін 31% - дан 35% - ға дейін (www.primeminister.kz).

Қазақстан Дүниежүзілік банк тобының "бизнесті жүргізу" (2019) баяндамасына сәйкес 25-ші орын алып, өңірдегі үздік инвестициялық ахуалы бар ел болып саналады. Тәуелсіздік алған сәттен бастап еліміз 330 млрд.доллардан астам тікелей шетелдік инвестиция тартты.

Қазақстан электрондық үкіметтің даму деңгейі бойынша БҰҰ рейтингінде 193 елдің ішінде 29-шы орында (2019 жылғы 39-шы орынмен салыстырғанда). Бұл ТМД елдері арасындағы ең жоғары көрсеткіш.

Қазақстан 2021 жылғы экономикалық еркіндік индексі бойынша елдер рейтингінде 180 мемлекет арасында 34-орынды иеленді (2019 жылғы 59-орынмен салыстырғанда) (www.heritage.org).

Қазақстанның үлесіне Орталық Азияға тартылған тікелей шетелдік инвестициялардың 70%-ы тиесілі. Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың шамамен 50% - ы ЕО-дан тартылды, оның ішінде 96,6 млрд. Нидерландыдан, 16,7 млрд. Франциядан, 8,7 млрд. Бельгиядан 6,8 млрд. Италиядан және 5 млрд. Германиядан (2020). Басқа ірі инвесторлар-Ресей, Қытай, АҚШ, Түркия, Жапония және Оңтүстік Корея.

Қазақстан экономикалық реформалар, халықаралық сауда, инвестициялар және саяси тұрақтылық үшін ашықтық тұрғысынан өңірде көшбасшы болып табылады.

Соңғы жылдары Қазақстан инвесторларды қорғауды күшейту, бюрократияны қысқарту, салық салудың ашықтығын арттыру және кәсіпкерлікті қолдау үшін ауқымды реформалар жүргізуде.

Қазақстан «Белдеу және жол» бастамасын іске асыруда негізгі рөл атқарады. Елге Қытайдан Еуропаға және керісінше транзиттік трафиктің 70% келеді.

2018 жылы «Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) – Нұр-сұлтанды өңірдегі қаржы орталығына айналдыруға бағытталған жоба құрылды. Қазақстанның негізгі экспорттық тауарларына: шикі мұнай, мыс, табиғи газ, уран, ферроқорытпалар, бидай, өнеркәсіп өнімдері жатады.

Сыртқы саясат және халықаралық ынтымақтастық. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан барлық көршілерімен мемлекеттік шекараны бейбіт жолмен реттеді. Ел әлемде тең құқықты серіктестік қатынастарды қолдауға бағытталған көпвекторлы сыртқы саясатты жүргізеді.

Қазақстан-ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қозғалысының жаһандық көшбасшысы:

1991 жылғы 29 тамызда Қазақстан Семей ядролық полигонын жауып, әлемдегі көлемі бойынша төртінші ядролық арсеналдан бас тартты;

2009 жылы Қазақстан Орталық Азияда ядролық қарудан азат аймақ құруға қатысты;

Ел 5+1 тобы мен Иран арасындағы Иранның ядролық бағдарламасы туралы келіссөздердің екі раундын қабылдады;

Қазақстан аумағында атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (АЭХА) бастамасымен төмен байытылған уран банкі құрылды.

Қазақстан жаһандық және өңірлік қауіпсіздікті нығайту, дағдарыстарды реттеу, мәдениетаралық диалог пен Тұрақты даму бойынша халықаралық күш-жігерге белсенді түрде ықпал етеді.

Қазақстан Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті шақырды, бүгін оған 27 ел мүше болып табылады.

Қазақстан өңірлік ынтымақтастық жобаларына, оның ішінде Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының (ШЫҰ) және Түркітілдес мемлекеттердің Ынтымақтастық Кеңесінің (ТМЫК) тең құрылтайшысы ретінде белсенді қатысады.

Қазақстан посткеңестік кеңістіктегі алғашқы мемлекет және халықтың көпшілігін мұсылмандар құрайтын, 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына (ЕҚЫҰ) төрағалық еткен және 11 жыл ішінде алғашқы ЕҚЫҰ Саммитін өткізген алғашқы ел болды, онда «Астана естелік декларациясы: қауіпсіздік қоғамдастығына қарай» қабылданды.

Қазақстан 2011-2012 жылдары Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына (ИЫҰ) табысты төрағалық етті.

Қазақстан 2014 жылы құрылған Еуразиялық экономикалық одақтың негізін қалаушылардың бірі болып табылады.

Қазақстан 2017-2018 жылдарға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланған Орталық Азиядағы алғашқы ел болды.

Қазақстан Сирия үкіметі, қарулы оппозиция және кепілгер мемлекеттер (Ресей, Түркия және Иран) арасындағы келіссөздер үшін платформа ұсынған Астана процесі арқылы Сирия дағдарысын реттеуге өз үлесін қосуда.

Ауғанстанды қалпына келтіруге үлес қосу Қазақстан үшін негізгі басымдықтардың бірі болып табылады. Еліміз даму мақсатындағы гуманитарлық көмек пен көмек, жас әйелдерге ерекше назар аударатын студенттік стипендиялар, сондай-ақ полиция қызметкерлерін даярлау бағдарламаларын ұсынды.

Қазақстан Нұрсұлтанда «Болашақ энергиясы» тақырыбында «ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізді.

Қазақстанның саяси жүйесі және азаматтық қоғамы. 1991 жылы тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан демократиялық және еркін қоғам құру жөніндегі күш-жігерді дәйекті түрде қолдайды.

Қазақстанның президенттік басқару нысаны бар. Атқарушы билік үкіметке тиесілі, ал заң шығарушы билікті Сенат пен Мәжілістен тұратын парламент жүзеге асырады.

2019 жылдан бастап Президент Қасым-Жомарт Тоқаев саяси жүйені жаңғыртуға және адам құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған реформаларды одан әрі іске асыруға кірісті. Оларға мыналар жатады:

- ұлттық қоғамдық сенім кеңесін-жұртшылық өкілдерімен Ашық диалог жүргізу үшін Президент жанынан консультативтік орган құру;

- парламенттік оппозиция институтын құқықтық орнықтыру;

- Саяси партиялар кандидаттарының тізіміне әйелдер мен жастар үшін 30 пайыздық квота енгізу;

- бейбіт жиналыстарды ырықтандыру және саяси партияларды тіркеуді жеңілдету;

- Парламентке саяси партиялардың өту шегін 7%-дан 5%-ға дейін төмендету%;

- өлім жазасын жоюға бағытталған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің екінші Факультативтік хаттамасына қосылу;

- Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің рөлін күшейту.

2021 жылғы 10 қаңтарда Мәжіліс депутаттарының және жергілікті өкілді органдардың сайлауы болып өтті. Бұл сайлау Қазақстан сайлау жүйесінің ашықтығын, әділдігін және айқындығын одан әрі арттыруға бағытталған жаңа Қағидалар қолданысқа енгізілгеннен кейін бірінші болды. 5 саяси партияның 3-і Парламенттің төменгі палатасына өту үшін жеткілікті дауыс жинады.

Қазақстан этникалық және діни жағынан алуан түрлі. Елде 140 түрлі этникалық топтардың өкілдері тұрады және 18 діни конфессияны білдіретін 4000-ға жуық діни ұйымдар еркін жұмыс істейді. Ірі этникалық топты қазақтар құрайды (68,5%). Басқа ұлттар арасында: орыстар (18,9%), өзбектер (3,3%), ұйғырлар (1,5%), украиндар (1,4%), немістер (1,0%), кәрістер (0,6%). Халықтың көпшілігі мұсылман (шамамен 70%). Тағы 26% - христиандар. (Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі, 2020).

1995 жылы елімізде ұлтаралық қатынастарды үйлестіру мақсатында Қазақстан халқы Ассамблеясы құрылды. Ол түрлі этномәдени бірлестіктерден тұрады және ел парламентіне тоғыз мүшені сайлайды.

Нұр-Сұлтанда әр үш жыл сайын әлем мәдениетаралық және өркениетаралық үнқатысудың жаһандық мәселелерін талқылау үшін әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі өтеді.

Қазақстан Тәуелсіздігінің отыз жылдығын қорытындылауды жалғастыра отырып, осы қысқа мерзім ішінде Қазақстан әлемнің неғұрлым дамыған және бәсекеге қабілетті 50 елінің арасында өз орнын иеленіп қана қоймай, сонымен қатар экономикасы, цифрландыру процесі, әлеуметтік саласы мен білімі, бұрынғы КСРО-ның көптеген республикаларын қоса алғанда, көптеген көрсеткіштер бойынша асып түсті деп нық сеніммен айтуға болады. Әрине, мұндай нәтижелерге қол жеткізу оңай болған жоқ.

Көптеген сарапшылар Қазақстан Тәуелсіздігінің отыз жылын қорытындылай келе, халықаралық аренадағы жетістіктерден басқа, Қазақстан экономикасы дамуының оң үрдістерін көрсетіп, Қазақстанды Орталық Азияның экономикалық көшбасшысы деп атады.

2. 2 Цифрлық Қазақстан - халықтың әл-ауқатын көтеру бағдарламасы

«Қазақстан-2030» Стратегиясын аса өршіл деп санауға болады, өйткені оның нәтижелері бойынша 2030 жылға қарай Қазақстан неғұрлым бәсекеге қабілетті және экономикалық дамыған 50 мемлекеттің қатарына кіруге тиіс еді. Сондай-ақ оны әлеуметтік бағдарланған ретінде қабылдады, өйткені оның бірінші кезектегі міндеттерінде Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мақсаттары тұрды.

2010 жылдан бастап Қазақстан билігі технологиялық прогреске сенімді қадамдар жасай бастады. Қазақстанда тек өңірде ғана емес, бүкіл посткеңестік кеңістікте халыққа электрондық қызмет көрсету жүйесі іске қосылды. Қазіргі уақытта мемлекеттік қызметтердің барлық түрлері онлайн-форматқа көшірілді.

Бүгін Қазақстанда қандай да бір анықтаманы алу немесе тіркелген жері бойынша тіркелу, цифрлық қолтаңбаға немесе қандай да бір ресми құжатқа тапсырыс беру үшін көп сағаттық кезекте тұрудың қажеті жоқ, смартфонның болуы жеткілікті. Қазақстанда паспорт, жеке куәлік, түрлі куәліктер мен жүргізуші куәлігін алып жүру қажеттігінен арылтатын электрондық құжаттар да енгізілген. Мұның барлығы электрондық үкімет қосымшасында бар.

Қазақстан Республикасының цифрлық даму, инновациялар және ғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин ел халқы алдындағы есептік кездесу барысында мәлімдегендей, Цифрлық даму министрлігінде цифрландыру, ғарыш, коммуникация мен байланыстың жаңа түрлері, ауқымды деректер, бұлтты технологиялар және IT-саласы сияқты болашақ экономикасының бағыттары шоғырланған.

2020 жыл қиын болды. Пандемия цифрландыру қарқынын жеделдетті. Барлығы онлайн режиміне өтеді. Байланыс пен Интернетке қол жетімділіктің маңыздылығы артты. Интернет пандемия кезінде әлемді құтқарды. Қазір Қазақстанның барлық елді мекендері интернетпен қамтамасыз етілген, алайда 1200 ауылда оның жылдамдығына қатысты мәселелер қалып отыр. Осыған байланысты енді интернет жылдамдығы реттелетін болады. Енді әдістеме бекітілді, ол бойынша байланыстың ең төменгі көрсеткіштері анықталды. Ал сапа параметрлерін сақтамағаны үшін операторлар жауапты болады, - деп атап өтті министр.

Оның айтуынша, көптеген жобаларды іске асырудың арқасында халық eGov азаматтары үшін электрондық үкімет порталдарында алған қызметтерді енді басқа платформалар базасында, мысалы, банктердің қосымшалары арқылы алуға болады. Мұның бәрі Қазақстанда әлі күнге дейін Интернетке қол жеткізу ТМД елдерінің стандарттары бойынша ең арзан болып саналады.

Сонымен қатар, Қазақстанда жаңа ұлттық жоба әзірленді. Елдің ақпараттық жүйесіне аудит дайындалуда. Бизнес-үдерістерді оңтайландыру мақсатында цифрлық трансформация орталығы құрылды, онда халыққа мемлекеттік қызметтерді ұсыну кезінде мемлекеттік органдардың ағымдағы бизнес-үдерістері зерделенеді. Бүгінде мемлекеттік органдардың ұсыныстары негізінде процестерді жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Елде ресми түрде 17 тау-кен фермасы жұмыс істейді. Жалпы қуаты 2700 тұрақты орындық 12 дәстүрлі ДӨО (Нұр-сұлтан, Алматы, Ақтөбе, Ақтау, Жезқазған, Қарағанды, Қызылорда, Орал қалаларында) және жалпы жүктемесі 300 мегаватт электр энергиясын құрайтын 6 майнингтік ДӨО (Ақтөбе, Павлодар, Петропавл, Талдықорған, Түркістан, Екібастұз қалаларында) құрылысы жүргізілуде. Қазақстанда бүкіл әлемдік майнингтің 6% - ы орналастырылған, бұл ай сайын шамамен 18-25 млн доллар табысты құрайды. Болашақта бұл сандар тек өседі.

Сонымен қатар, жерді қашықтықтан зондтаудың үш спутнигі және KazSat байланысының екі спутнигі экономика салаларын ТЖ, ауыл шаруашылығы, орман және су ресурстарын мониторингтеу, қорғаныс және қауіпсіздік, сондай-ақ байланыс және телехабар тарату желілері бойынша жедел маңызды ақпаратпен қамтамасыз етеді. Жақын арада байланыс пен интернетті ғана емес, сонымен қатар деректерді берудің барлық процестерін жақсартатын жетілдірілген спутниктерді алу жоспарлануда.

Білім мен кадрлар бәрін шешеді.

Адами даму индексінің әлемдік рейтингіндегі позициялардың күрт төмендеуі аясында 90-жылдардың басында 98-ші орыннан 26-шы орынға Қазақстан бүкіл Тәуелсіздік кезеңінде оны түзетуге тырысты.

Бұл бірінші кезекте білім беру жүйесін қаржыландыруға қатысты болды. Мысалы, егер 2001 жылы Қазақстанда білім беруге 107,9 млрд теңге бөлінсе, 2021 жылы - 1,377 трлн теңге бөлінді.

«Білім беру» субфакторы бойынша IMD рейтингінде Қазақстан 2009 жылдан бастап 48-орыннан 26-орынға көтеріліп, өз позициясын 17 тармаққа жақсартты.

Мен мектепке дейінгі білім беру мәселесін шешуге тура келді, онда 2000 жылдың басында жағдай күрделі болды. Бірақ бұл жеңе білді.

ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы бойынша 2000-шы жылдардан бастап балабақшаларды салуды және қалпына келтіруді қамтамасыз ету бағыты алынды. Бұрын жалға алынған немесе жекешелендірілген мектепке дейінгі мекемелер ғимараттары қайтарылды. Жекеменшік балабақшалар, даму орталықтары мен балалар шағын орталықтарының саны артты. Қабылданған шаралардың нәтижесінде балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 9,6 есеге артты: 1999 жылғы 10,2%-дан 2020 жылы 98,7% - ға дейін.

Бүгінде елімізде 7440-тан астам жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 3,4 млн оқушы оқиды.

Тәуелсіздік жылдары кешенді тәсілдің арқасында 1800 жаңа мектеп салуға қол жеткізілді, бұл 4 - және 3-ауысымдық оқытуды қысқартуға, оқушы орындарының тапшылығын және апатты мектептер санын азайтуға мүмкіндік берді.

Сонымен қатар, жеке меншік мектептер, лицейлер, гимназиялар және дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер арқылы ұйымдар желісін толықтыру арқылы орта білім берудің бүкіл жүйесін жаңғыртуға мүмкіндік туды. Бүкіл Қазақстан бойынша жиырма Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ) құрылды, онда білім берудің жаңа әдістемелері қолданылады, олардың тәжірибесі орта білім беру мекемелерінің жалпы моделіне бірте-бірте интеграциялануда.

Тәуелсіздік алған сәттен бастап еліміз білікті кадрлардың тапшылығына тап болды. Мәселені қысқа мерзімде шешу қажет болды. Сондықтан Республиканың Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың осы бағыттағы алғашқы шешімдерінің бірі 1993 жылы «Болашақ» стипендиялық бағдарламасын енгізу болды. Оның көмегімен, бүгінгі күнгі жағдай бойынша, шетелде 14 269 маман даярлау мүмкін болды.

90-шы жылдардың басынан бастап жоғары оқу орындарының саны 61-ден 128-ге дейін өсті, олардың 10-ы QS нұсқасы бойынша әлемнің үздік университеттерінің рейтингіне кірді. Ал Қазақ ұлттық университеті. сол рейтингтің нұсқасы бойынша әл-Фараби әлемнің үздік 200 жоғары оқу орындарының қатарына енді.

2010 жылдан бастап Қазақстан Болон процесінің қатысушысы болды және мамандарды даярлаудың үш сатылы моделіне өтті: бакалавриат - магистратура - докторантура. Бұл факт, кейбір сарапшылардың пікірінше, қазақстандық жоғары оқу орындарының шетелдіктер арасында танымал болуына да әсер етті. 2019 жылы Қазақстанда шетелден 39 558 студент білім алды.

Өткенге көз жүгіртсек, Қазақстанның іс жүзінде мүмкін еместігін көруге болады. Барлық көрсеткіштер бойынша Қазақстан қазірдің өзінде Одақ бойынша өзінің бұрынғы көршілерінен сенімді түрде асып түседі және ең бастысы, қол жеткізген жетістіктерімен тоқтап қалуды жоспарламайды.

2. 3 «Мәңгілік Ел» - Қазақстанның тәуелсіздігі туралы көпғасырлық арман

«Мәңгілік Ел» идеясын Президент Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050 Стратегиясы» атты Қазақстан халқына Жолдауында жария етті.

«Мәңгілік Ел» идеясына оралу 2013 жылғы 14 желтоқсанда, Н. Ә.Назарбаевтың қатысуымен Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне арналған салтанатты жиналыс өтті. Жиынға қатысушыларға арнаған сөзінде ел Президенті 1991 жылғы 16 желтоқсанда әлем ұлттары шоқжұлдызында жаңа жұлдыз – Қазақстан Республикасы жанғанын атап өтіп, баға жетпес жеті қазынаны атады, олардың біріншісі – «біздің қасиетті және лайықты еліміз, «Мәңгілік Ел» атану.

Ұлттық мемлекеттілік идеясының іске асырылуы Тәуелсіз Қазақстанда лайықты шешім тапты. Жалпыадамзаттық тәжірибеден көрініп тұрғандай, әрбір халық өзінің құндылықтары мен табиғи байлығын ұлттық мемлекеттің арқасында ғана сақтай алады.

Цицерон: «тарихты білмеу әрқашан бала боп қалу дегенді білдіреді», – деді. Ал қазақтар – мыңдаған сынақтан өтіп қана қоймай, өзінің бірегейлігін, өзіндік ерекшелігін, тілін, дәстүрі мен мәдениетін сақтаған халық. Сондай-ақ әлемдегі ең ірі аумақтардың бірін қалдырып, мемлекеттілігін қалпына келтірді. Бүгінде қазақтар саны әлдеқайда көп болуы мүмкін едік және халық саны бойынша біз әлемнің көптеген халықтарымен бәсекелесе аламыз, бірақ бізде он жеті миллионнан сәл ғана асады. Біздің қасымызда жоқ адамдар – бұл ұлттың сақталуы үшін халқымыздың құрбаны екенін әрқайсымыз түсінуіміз керек. Бұл мыңдаған белгілі және миллиондаған белгісіз кейіпкерлер, біз оларды есте сақтауымыз керек, олардың естеліктерін құрметтеуіміз керек, олар бізге қалдырған баға жетпес мұраны сақтап, көбейтуіміз керек. Мен үшін бұл Қазақстанның өткенін білуге, зерделеуге және есте сақтауға тиіс негізгі себеп. Әлемнің мыңдаған басқа халықтары біздің заманымызға дейін өмір сүргенін және ғасырлар бойы жабайы табиғатта жоғалып кеткенін есте сақтаңыз. Біздің қайғылы және қатаң өткеніміз даңқты болашақ пен қатар «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясының негізіне айналды. Ол б