Тіл дамытуға арналған жаттығулар. Жоспар.1-4 сынып

Тіл дамытуға арналған жаттығулар

Фонематикалық қабылдауын дамыту

1 - жаттығу«Сөздерді айт»

№1 тапсырма «А» дыбысынан басталатын сөздерді мүмкіндігіңше көбірек ата (Т, О, Р, К т.б.)

№2 тапсырма (есту дифференциясын дамыту үшін)
«П» дыбысына аяқталатын сөздерді мүмкіндігіңше көбірек ата (И, О, С, Л т.б.).

№3 тапсырма (есту дифференциясын дамыту үшін)

Ортасында «Л" (Н, Э, Г, Б, Ф т.б.) дыбысы бар сөздерді мүмкіндігіңше көбірек ата.

2-жаттығу"Шапалақұр"

(сөздің дыбысталуын талдауға үйрету)

Бұл жаттығудың бірнеше тапсырмалары бар.

№1 тапсырма

"Мен саған сөздер айтамын, сен С (В,О, Г, Д, Ш и т.б.) дыбыстарынан басталатын сөздерді естісімен шапалақ ұрасың.
Нұсқа: бала осы дыбысты сөздің ортасынан немесе аяғынан «табуы» керек.

Мысық, бас киім, түлкі, жол, қоңыз, терезе, тәрелке, нан, жаңбыр, шам, өзен, шаш

№2 тапсырма

"Мен саған сөздер айтамын, сен «К» дыбысынан басталатын сөздерді естісімен 1 рет шапалақ ұрасың. Аталған сөзден «Г» дыбысын естісең 2 рет шапалақ ұр.

Жаттығуды аздан орындап, бірте-бірте жылдамдық қосқан жақсы.
сиыр, кисель, тау, гитара, аяқ киім, қол, қуып жетті.

3- жаттығу"Сөзбен ойнау"

(сөздің дыбыстық бейнесін оқыту)

1-тапсырма

"бақа", "ту", "үстел" т.б." сияқты дыбыстан басталатын/ аяқталатын сөздер ойлап тап.

2-тапсырма
"нұр", "күш", "диван".т.б сөздеріндегі бірінші және соңғы дыбыстарды ата.

3-тапсырма

"аспан", "бұлт"шатыр" т.б".сөздеріндегі барлық дыбыстарды рет-ретімен ата"

"балық" сөзіндегі дыбыстар екінші, үшінші, төртінші, бірінші тұр (үстел, кілем, ракушка, бұлт).
4- жаттығу "Шатастыру"

1-тапсырма

«тақпақты Послушай внимательно стихотворение».

Кім теректе отыр? Кит. Мұхитта не жүзеді? Мысық. Бақшада не өседі? Рак. Су астында не өмір сүреді? Мак. сөздер шатасып кетті! Бір, екі, Мен сендерге сөздерді орындарына қоюды бұйырамын.

"Қай сөздер шатасып кеткен? Неге? Бұл сөздер нелерімен ұқсас? Несімен ерекшеленеді?"

Сіз балаға бір дыбыстың өзі сөздің мағанасын өзгертетінін түсіндіріңіз.

Сөздік қорын дамыту

1 - жаттығу«Сөздермен ойнау »

1. тапсырма
   (Т, О, Р, К) «», «» дыбыстарынан басталатын жемістердің аттарын(көкөністерді, ағаштар, гүлдер, үй және жабайы жануарлары мен құстарын, ойыншықтарды, инструменттерді, жиһаздарды, мамандықтарды және т.б) мүмкіндігіңше көбірек ата.
   2-тапсырма
   "Мен саған сөздер айтамын, сен бұл заттың не істейтінін әңгімелеп бересің.
   ұйытқу - ..., найзағай - ..., жел - ..., қар - ..., жаңбыр - ..., күн- ...".

Әрбір жауап сайын «Күн жарық беруден басқа тағы не істейді? »- деп сұрауға ұмытпа.

Бала іс- қимылды білдіретін сөздерді көбірек ойлап тапсын.
Содан кейін осы ойынды кері айналдырып қайталауға болады. «Кім ұшады? Кім жүзеді? Кім шегелейді? Кім тышқан аулайды?»

2-жаттығу"Белгі"

1. тапсырма
   "Егер зат темірден жасалса, атын ата, ол қандай екенін айт.

3
темір- …, қағаз - …, ағаш- …, қар - …, мамық- …, әйнек -

2-тапсырма
"Қар сияқты аппақ заттың атын ата".
(Таспа бау сияқты жіңішке; өзен сияқты тез; доп сияқты домалақ; қауын сияқты сары).

3-тапсырма
"Салыстыр:
дәмі бойынша - лимон мен бал, пияз бен алма;
түсі бойынша–қалампыр мен түймедақ, алмұрт пен алхоры;
ұзындығы бойынша–жол мен соқпақ, өзен мен жылға;
Биіктігі бойынша –бұта мен ағаш, тау мен төбешік".
3- жаттығу"Шеш"

1. Тапсырма

"Жұмбақты шеш:
-Летит, пищит,
Ножки длинные тащит,
Случай не упустит -
Сядет и укусит. (Комар)

-Круглый, полосатый,
С огорода взятый.
Сахарный и алый стал -
Кушайте, пожалуйста. (Арбуз)

Как ты догадался, о чем идет речь? Попробуй сам описать мне какой-нибудь предмет, а я постараюсь догадаться, кто или что это".

3. жаттығу "Мағаналас сөздер"

(синонимдер)

1. тапсырма
   "Көңілсіз адамды басқаша қалай айтуға болады? (мұңлы)
   "Бағалы» деген қандай? «Қатал» деген қандай?

2. тапсырма
   " «Ат», «дәрігер», "кесе", "тағам" сөздерін қандай сөздермен ауыстыруға болады?

3-тапсырма

"Қай сөз басқа сөздерге келіспей тұр, қай сөз артық?
көңілсіз, мұңлы, жабырқаулы, терең
батыл, жаужүрек, батыр, сыңғырлаған;
әлсіз, сынғыш, ұзақ, нәзік
мықты, алыс, сенімді;

Балаға түсініксіз сөздердің мағынасын түсіндіру керек.

4. жаттығу "Қарама-қарсы сөздер"

(антонимдерге жаттығу)

1. тапсырма

"Кері айт:

Суық, таза, қатты, қалың;
ақылсыз, ылғал, үлкен, жарық;
кең, жау, жоғары, жеңіліп қалу;
көтеру, күн, таңертең, көктем;
қыс, ертең, ертемен, жақын;
төмен, жиі, жай, қуанышты;
қараңғы, отырды, алды, тауып алды;
ұмытты, түсіріп алды, бүлдірді, түзетті.
6- жаттығу"біреу және көп"

(сан есімдер)

1. тапсырма
   "Біз қазір ойнаймыз: мен бір заттың атын атаймын, сен оны сол затты көбейтіп айт. Мысалы: мен «қарындаш» деп айтсам, сен қарындаштар» деп айтуың керек.

Кітап, қалам, шам;
қала,үстел, құлақ;
бала, адам, әйнек;
есім, көктем, дос.

2. тапсырма
   "Енді керісінше орындап көрейік. Мен көп мағыналы заттарды атаймын, сен соны дара қыл.
   тырнақтар, бұлттар, әскерлер, жапырақтар;
   гүлдер, аралар.
   7- жаттығу «Азайту»

1-тапсырма

"Кішкентай заттар қалай аталады?Кішкентай доп- бұл доп, кішкентай үстел-…".

Шөп, қол, иық, күн;
орындық, кітап, ту, кесе, бас киім.
8- жаттығу"Сөзді аяқта"

1. тапсырма

"мен қандай сөзді айтқым келіп тұрғанын тап. Мыс.:Жас..." (жастық)
(за, ми, му, ло, при, ку, зо, че т.б)буындардан басталатын сөздерді ата.

9- жаттығу. "Сөзді түсіндір"

1. тапсырма

"Сен көп сөз білесің бе? Велосипед деген не?"

пышақ, ҚАЛПАҚ, доп, хат;
қолшатыр, жастық, шеге, есек;
тері, алмаз, біріктіру, күрек;
қылыш, қолайсыз, батыл,батыр;
тақпақ, құмар ойын.

Грамматикалық дағдысын дамыту

1-жаттығу "Кім? Не?"

(түрлі сөйлем құрастыру)

1. тапсырма

" Кім? Не істеді? Не? Деген сұрақтар бойынша сөйлем құрастыр.
Мысалы: «Мысық сүт ішті». Кім? Не істейді? Не? Немен? (Бағбан гүл суғарды)
Кім? Не істеді? Не? кімге? (Қыз қуыршаққа көйлек тікті)

2-жаттығу"сөйлемді аяқта"

1. тапсырма

"сөз тіркесін аяқта".
Балалар бот... жеді. Үстел үстінде қағаз бен бо... жатыр. Орманда саңыр... өседі.Бақшада г... өседі. Бізде қораз бен ...бар. Қыста су.... болады.

2. жаттығу. "сөздер қос"

(сөйлем құрастыру)

1. тапсырма

"Мен сөйлем айтамын. Мысалы, «анам көйлек тігеді». Көйлектің қандай(жібек, жазғы, жеңіл, қызыл) екенін айтуға бола ма? Осы сөздерді қоссақ сөз тіркесі өзгере ме?
Қыз итке тамақ берді. Күн күркіреді. Бала шырын ішті.

4- жаттығу "Сөз тіркесін жаса"

(сөздерден сөйлем құрау)

1. тапсырма
   "төмендегі сөз тіркестерін қатыстырып сөйлем құрастыр:
   ойнақы күшік, толық кәрзеңке, піскен жидек, көңілді өлең, тікенек бұта, ормандағы өзен)

2. тапсырма
   "Сөйлемдегі сөздер орындарын ауыстырған. Сөздерді өз орындарына қойып көр. Қандай сөйлем шықты?"
   тұр, мұржасынан, түтін, шығып,Үй.
   жақсы көреді, конжық, балды.
   тұр, гүл, құмырада.
   
   

5. тапсырма "Жоғалған сөздер"

1. тапсырма

"Мен саған әңгіме оқып беремін. Бірақ кейбір сөздері түсіп қалған. Оның қандай сөздер екенін тап".

а) Тишина царит в дремучем _____. Черные ________ затянули солнце. Птицы умолкли. Вот-вот пойдет ________ .
б) Зима. Все дорожки покрыты пушистым _______ . Гладким _______ оделась река. Ребята построили высокую __________ . Быстро мчатся _______ санки. Резкий _______ бьет детям в ______ . Мороз щиплет _______ . ________ не боятся мороза. Весельем горят их ________ .
в) Стоит жаркая погода: небо _______ , солнце светит _______ . Султан и Гуля идут гулять в поле ______ . Они слушают там пение маленьких ________ . Они собирают ________ . Вдруг небо становится темным, оно покрывается большими ________ . Маленькие дети торопятся вернуться ____ . Но прежде чем они успели прийти, разразилась ______. Дети испугались ________ грома. Они постучались в один ______ , чтобы укрыться от сильного _______, так как у них нет с собой ________ и их одежда совсем _______ .

Байланыстырып сөйлеуін дамыту

1. жаттығу "Әңгіменің басы қайда?"

Балаға суретте бейнеленген оқиғаны рет –ретімен орналастыруын өтініңіз.

1. тапсырма

"Қара, барлық суреттер бір-біріне байланысты ма? Олар араласып кеткен. Басы қайда, аяғы қайда және не туралы екенін әңгімеле".

2. жаттығу"Сурет бойынша әңгіме»

Балаға суретті мұқият қарап шығуға мүмкіндік беріп, сурет бойынша әңгімелеп беруін өтініңіз. Балаға қызықты суреттерді бере отыра, бұл жаттығуды жиі қайталаңыз.

Әңгіме құрастырудағы кейбір ережелер:
Сұрақ қою арқылы балаға көмектесіңіз:
- Сурет не туралы?
- Басты кейіпкері кім?
- Не болды?
- Суретте қандай кейіпкерлер бейнеленген?
- Мінездері қандай?
- Әңгімеге қандай ат қоюға болады?

Осы жаттығудан кейін балаға мәтінді айтуды қосуға болады. Балаға азғантай (20 сөйлемдік) әңгіме оқып, естігенін сұрауға болады. Ол үшін бала әңгіменің негізгі мәнін түсінгенін қадағалау керек.

3- жаттығу «Ұйқасын тап»

Біріншіден, баланың ұйқасты білетінін тексеру керек. Екі сөз бірдей буынға аяқталса, олар ұйқас болады. Баланың өзіне сөздердің ұйқасын табуға тапсырма беру:
ботқа, жастық, шырын;
қар, мысық, дөңгелек, табақ;
өзен, бұлт, кеспек.

Бала бір сөзге кем дегенде үш ұйқас табуы керек.

4- жаттығу «Сөйлем құра» "

1- тапсырма

" Қазір біз екеуміз бірнеше сөйлемдерді біріктіреміз. Мысалы: Орманда жаңбыр жауды. Күн күркіреді.Осы екі сөйлемді «және» сөзімен біріктіріп, бір сөйлем құрастыруға болады. Орманда жаңбыр жауды және күн күркіреді. Енді өзің құрастырып көр. «Күн жарқырады. Құстар сайрады.»

Бұл жаттығудың мүмкін болатын нұсқасы бар: балаға сөз тізбегін аяқтауды өтініңіз. «Балалар серуенге кетті және ...»

Осы сызба бойынша сөйлем құрауда жалғаулықтарды пайдалану арқылы жаттықтыруға болады.