Тіл мерейі

Мақсаты:

Оқушылардың интеллектуалдық ой – өрісін, білім деңгейін көтеру, танымдық деңгейлерін өрістету, тіл байлығын, өз ойын жеткізу, қазақ тілінде еркін сөйлей білу әрекеті мен сөйлеу шеберлігін жетілдіру, олардың сөздік қорын тексеру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, сұрақтарға толық жауап беру дағдыларын қалыптастыру, жетілдіру, мемлекеттік тіліміз – қазақ тілінде еркін сөйлеуге үйрету, оны құрметтеуге, тіл тазалығын сақтауға тәрбиелеу.

1-оқушы:

Қуан далам! Қуанатын күн бүгін,

Серпіп таста

Мұңды жүрек түндігін.

«Тіл туралы» заңым енді күшіне

Паш еткендей кескен жаңа кіндігін.

2-оқушы:

Сәлем достым !

1-оқушы:

Сәлем! Қалың қалай?

2-оқушы :

Жақсы! Достым бүгін не үшін жиналғанымызды білесің бе?

1-оқушы:

Ия, бүгін «Мемлекеттік тіл – менің тілім!»-атты тіл күніне арналған сайыс болады.

2-оқушы:

Осы тіл не үшін керек?

1-оқушы:-

Досым-ау, тіл бір-бірімізбен сөйлесу, түсіндіру үшін қажет қой. Мұғалім «Тіл-қарым-қатынас құралы» деп түсіндірді емес пе?»

2-оқушы:

Жарайды, тіл қарым қатынас құралы-ақ болсын, онда адамдардың бәрі бір тілде сөйлеп, түсіне бермей ме?Ана тілі деп бөлгені несі?

1-оқушы:

Ой-ой,тапқышбегім-ай!Кез келген адамның өз анасы болатыны сияқты дүние жүзіндегі халықтардың да өз анасы, өз тілі,өз Отаны бар емес пе?

2- оқушы:

Ана тілі дегеніміз- ананың ақ сүтімен бойға дарыған өз анамыздың тілі ғой.Ал ана деген- бәрінен қастерлі,аяулы асыл жан.

1-оқушы:

Мен сендерге Сырбай .Мәуленовтың бір өлеңін оқып берейін,

Сол тіліммен дүниені аттадым,

Таптым бүкіл тіршіліктің атауын.

Жатты онда уыз сүті ананың,

Жатты онда аманаты атаның.

Сол тіліммен махаббатқа тіл қаттым,

Сол тіліммен талай гүлді жинап тым

Сол тіліммен сәбилерді сөйлеттім,

Сол тіліммен көз жастарын құрғаттым.

Сол тіліммен аспан көрдім, жер көрдім.

Сол тіліммен көгергенше жер бердім.

Сол тіліммен дүниеден кетемін,

Сол тіліммен дүниеге мен келдім.

2-оқушы:

Керемет екен. Ал Әбділда Тәжібаев атамыздың мына өлеңі естеріңізде ме?

Туған тілім –тірлігімнің айғағы,

Тілім барда айтылар сөз ойдағы.

Өссе тілім-мен де бірге өсемін,

Өшсе тілім мен бірге өшемін.

1-оқушы:

Ана тілім-бәрің сөйлер шежірем,

Тілсіз нені білдіре алам,не білем?

Тілім барда ғана мынау ғаламның,

Кілтін табар саналысы сезінем.

О,адамдар,қадіріне жетіңдер,

Ана тілін-анаң, сыйлап өтіңдер!

2-оқушы:

Дұрыс-ақ, бірақ кейде өзінің ана тілін сыйламайтын,білгісі келмейтіндер де кездесіп қалады.Олар туралы не айтар едіңдер?

1-оқушы:

Әрине, адамның бәрі бірдей емес,түсінігі төмен,білімі таяз кейбір мәңгүрт жандар болатыны рас,ондайлар жайлы қырғыз ақыны Сарноғаев былай деген:

Ана тілін білмеген,

Ақылы жоқ желік бас.

Ана тілін сүймеген-

Халқын сүйіп жарытпас.

2- оқушы:

Ал халқымыздың кемеңгер жазушысы Ғ.Мүсірепов атамыз: «Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де,болашағынан да қол үзеді.Ана тілін өгей ұлдар ғана менсінбейді»деген,сондықтан өз тілімізге, өз ұлтымызға өгей болмайық, достар!

1-оқушы:

Біздің ана тіліміз-қазақ тілі.Ол тек отбасы,ошақ қасының тілі емес,мемлекеттік тіл ғой.

2-оқушы:

Иә,иә, оның рас.1995 жылы 30 тамызда қабылдынған жаңа Конституцияда қазақ тілі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тілі болып бекітілді.Ал1997 жылы 11 шілдеде «Тіл туралы» Заң қабылданап, оның 4-бабында «Қазақстан Республикасының Мемлекетттік тілі-қазақ тілі» екені жазалды.

1-оқушы:

Олай болса, қазақ тілін жете білу арқылы біздер өнер мен білімнің, мәдениет пен ғылымның биігіне жетіп, өз халқымыздың өткен-кеткенін зерделеп, оны жете таныта аламыз.Өз тілімізді құрметтеу арқылы басқа тілді де үйреніп,мәдениетін қадірлей аламыз.

2-оқушы:

Бәрекелді, -Ал мен сендерге тіл туралы жалпы түсінік бере кетейін. -Дүние жүзінде халық та, тіл де көп,ұлттарды бір-бірімен ажыратып бөлетін де жақындаттырып туыс ететін де басты белгісі оның тілі. Тіл әр ұлттың ұлт ретінде сақталуының кепілі.

-Қандай тілдерді білесіңдер?

-Біздің президентіміз Нұрсұлтан Ә.Н., үш тілді бірдей меңгер-дейді:-ол қандай тілдер? Қазақ,орыс,ағылшын.

-Бірақ Қадыр Мырзаәлі былай дейді «Өзге тілдің бәрін біл өз тіліңді құрметте». Біздің ата жазушыларымыз, данышпандарымыз Әл-Фараби, Олжас Сүлейменов, Ш.Уалиханов, Мұхтар Әуезов бірнеше тілді меңгерген.

1-оқушы:

Қазақ халқында «Білекті бірді жығады, білімді бірді жығады» деген аталы сөз бар. Бұл мақал бүгінгі таңдағы тәуелсіздік шаңырағын көтерген қазақ мемлекетіне, оның тізгінін ұстаған игі жақсыларына, зиялы қауымына, жас ұрпаққа бағыттай айтылғандай естіледі. ҚР «Тіл туралы» Заңын, ҚР «Тіл саясатының Тұжырымдамасының» шешімін жүзеге асыру негізінде, қоғамдық тұрақтылық пен ұлтаралық келісімін нығайту және мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру мақсатында «Мемлекеттік тіл – менің тілім» тақырыбында сайыс өткелі отыр.

2-оқушы:

Тіл қай жерде, қай ұлтта болмасын, қадірлі де құдіретті. Қай халықтың болмасын тілі өзіне тән қымбатты да қимас қазынасы. Сол сияқты біздің ана тіліміз де – алтындай асылымыз, мөлдір маржанымыз, ғажайып гауһарымыз дей отырып, сайысымызды бастайық.

1-оқушы:

«Адамның басшысы – ақыл, жетекшісі - талап, жолаушысы – ой, қорғаушысы – мінез, сынаушысы - халық». Команда мүшелеріне қол соғып қошемет көрсетіп отырайық.

Ортаға қошеметпен сайыскерлерімізді шақырайық.

1. «---------------» тобы.

2. «-------------» тобы.

3. «-------------» тобы.

2-оқушы:

Осы сайыс оқушыларының арасында өз тіліне, туған жеріне құрмет көрсетуге баулу мақсатында ұйымдастырылып отыр. Сайысымызды бастамас бұрын мен алдымен сайысымыздың шартымен таныстырып өтейін.

1. Таныстыру.

2. Менің тілім. (Тіл туралы ой толғау) Үш тілде

3. Бес ғасыр жырлайды. (Толғау, жыр, поэма, дастандардан, билердің сөзінен үзінді оқу. Жазбаша түрде қазылар алқасына ұсынады. Есте сақтау қабілеті, оқу мәнері бағаланады).

4. «Бір жерде бірге жүрсең басың қосып, біріңнің бірің сөйле сөзін тосып». Кім тапқыр? - деп аталады. Әріптерді пайдалана отырып сұрақтарға жауап беру.

5. «Жеті ұғымды асыл сөз су түбінде жатпайды». Жеті киелі санына байланысты тапсырмалар беріледі.

6. Бәйге. (мақал-мәтелдерді орыс тіліндегі баламасымен айту).

1-оқушы:

Әділдікпен баға берер қауымға,

Әділдікпен қара қылды жаруға.

Әділқазы алқаларын сайлайық,

Жеңімпазды таңдап бүгін алуға.

Сайысымызды бастамас бұрын, бүгінгі сайысымызды саралап, таразылап, әділ бағасын беретін әділқазылар алқасымен таныс болайық.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2-оқушы:

Тіл сенің - ең қайратты арыстаның!

Қорғаның дұшпаныңмен алысқан күн.

Тіл сенің – жүректегі жүйрік елшің,

Көк орман, көк арайлы бағыстаның!

1-оқушы:

Тамаша айттың, Мөлдір. Керемет айтылған өлең жолдары екен. Олай болса, біз сайысымызды бастаймыз. Ортаға өздерін таныстыру үшін

1.«------------» тобын

2.«------------» тобын

3.«----------» тобын шақырамыз.

Әділқазылардың бағасы сұралады.

2-оқушы:

Тіл сенің – өмірдегі өрнек сырың,

Тіл сенің – көмейдегі күміс жырың!

Аспаның, айың, күнің, ауаң, демің,

Шат күлкің, тәтті әзілің, тапқыр жырың.

1-оқушы:

Сонымен сайысымыздың екінші кезеңіне де келіп жеттік. Бұл кезең «Менің тілім» деп аталады. Бұл кезең бойынша сайыскерлеріміз туған тілі туралы үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) ой толғайды. Бұл талап бойынша , сайыскердің тіл байлылығы , ой ұшқырлығы, ақылдылығы бағаланады. Олай болса ортаға «Сұңқар» тобынан бір сайыскерімізді шақырамыз.

2.«--------------» тобын

3.«--------------» тобын шақырамыз.

Әділқазылардың бағасы сұралады.

2-оқушы:

Ана тілім – бәрін сөйлер шежірем,

Тілсіз нені білдіре алам не білем?!

Тілім барда мынау еркін ғаламның

Кілтін табар саналысы сезінем.

1-оқушы:

Тіл – мәдениет, тіл – әдебиет, тіл – тарих. Ел мен елді бітістірген, халық пен халықты достастырған, адам мен адамды табыстырған, ел дауын, жер дауын, жесір дауын, жетім дауын екі ауыз сөзбен әділ шешкен бабаларымыз бар.

2-оқушы:

Олай болса, сайысымыздың келесі бөлімін бастаймыз. Бұл бөлім «Бес ғасыр жырлайды» деп аталады. Толғау, жыр, поэма, дастандардан, билердің сөзінен үзінді оқу. Жазбаша түрде қазылар алқасына ұсынылады. Есте сақтау қабілеті, оқу мәнері бағаланады. Олай болса ортаға «Сұңқар» тобынан бір сайыскерімізді шақырамыз.

2.«--------------» тобын

3.«--------------» тобын шақырамыз.

Әділқазылардың бағасы сұралады.

1-оқушы:

Мөлдір, қалай ойлайсың, біздің оқушылар ел мен елді бітістірген, халық пен халықты достастырған, адам мен адамды табыстырған, ел дауын, жер дауын, жесір дауын, жетім дауын екі ауыз сөзбен әділ шешкен бабаларымыз жөнінде жақсы білетін сияқты.

2-оқушы:

Дұрыс айтасың. Енді біз олардың жылдамдықтары мен тапқырлықтары қандай екен, сынап көрсек қайтеді?

1-оқушы:

Олай болса, келесі бөлімді бастаймыз. Бұл бөлім бойынша алдарыңызда жатқан әріптерді пайдалана отырып сұрақтарға жауап берулеріңіз керек. Бір минут уақыт беріледі. Әріптеріңізді көтеріп көрсетіп тұрыңыздар.

«Сұңқар» тобына: Ж,А,Қ,Ы,Ә

1. Қазақтың ұлттық тағамдарын атаңыздар?

2. Кімге еркелейсіз?

3. Әжелер тамақты қалай дайындайды?

4. Тілек айтыңызшы?

5. Сергу үшін секіру керек пе?

6. Адамға не керек?

7. Баланы қалай бағасыз?

8. Адам аттарын атаңыз?

9. Ұстаз болу үшін не қажет?

10. Қалмақ деген кім?

«Тұлпар» тобына: Ж,Н,О,Ұ,Д,

1. Дәрігер кім?

2. Басыңыз ауырса не істейсіз?

3. Шашты қалай өсіресіз?

4. Қыркүйекте қандай мейрамдар бар?

5. Ауылда адасу мүмкін бе?

6. Арманыңыз не?

7. Қыздың жасауына не жатады?

8. Аналарға керек заттар не?

9. Қай қалада тұрасыз?

10. Досыңыздың аты кім?

«Тапқырлар» тобына: Ш,Ғ,Ы,Л,Ү

1. Ер адамның бас киімі?

2. Киноға түскіңіз келе ме?

3. Оқу үшін не қажет?

4. Қазақтың ұлттық киімдері не?

5. Ақшаңыз көп болса, қалай жұмсайсыз?

6. Америкадан досыңыз келді, тіл білмейді, не істейсіз?

7. Сабақтан бос уақытыңыз қалай өтеді?

8. Тіл не үшін қажет?

9. Тамақты қалай ішесіз?

10. Қандай киім киесіз?

Тапқырлықтарыңызға рақмет, әділқазылар бағалай отырсаңыздар.

1-оқушы:

Киелі сан «жеті» деген,

Байланысты жетіменен

Көп ұғымды халқымыздың,

Белгісіндей салтымыздың.

Жеті қат жер көк үсті,

Жеті қабат жер асты,

Жеті Жарғы –заң жеті,

Қазынамыз бар жеті.

1-оқушы:

Жеті атамыз – тегі жұрт

Ағайынды жеті жұт.

Сөз, сөйлемдер бағынар,

Жеті септік тағы бар.

Қызықтырар құбыла,

Жеті түсті шұғыла.

Жерде бір жеті керемет,

Жеті шелпек – берекет. – дей отырып, келесі кезең «Жеті ұғымды асыл сөз су түбінде жатпайды» атты бөлімді бастайық. Жеті киелі санына байланысты тапсырмалар беріледі.

2-оқушы:

Олай болса ортаға

1. «-----------------» тобының сайыскерін шақырамыз.

Жеті жұт Жеті қазына

Жеті жұт: Құрғақшылық. Жұт. Өрт. Оба Соғыс Топан су зілзала

Жеті қазына: ару әйел ер жігіт қыран бүркіт жүйрік ат құмай тазы ақыл, білім.

2.«--------------» тобының сайыскерлеріне

Жеті жетім. Жеті күн

Жеті жетім: тыңдалмаған сөз жетім киюсіз қалған бөз жетім иесіз қалған жер тжетім басшысы жоқ ел жетім аққу, қазсыз көл жетім жерінен айырылған ел жетім замандасы болмаса, бәрінен де сол жетім.

Жеті күн дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жұма сенбі жексенбі

3.«--------------» тобының сайыскерлеріне

Жеті септік

Жеті қат көк. Ай, меркурий, шолпан, күн, марс, юпитер, сатурн

Әділқазылардың бағасы сұралады.

1-оқушы:

Мөлдір, біздің сайыскерлеріміз жеті киелі саны туралы өз білімдерін көрсетті, ендігі кезек мақал – мәтелдер туралы болмақ. Олай болса, сайысымызды бастаймыз. Қазір берілген сөздерден 1 минут ішінде 3 мақал құрастырасыздар және орыс тіліндегі баламасын айтуларыңыз керек.

2-оқушы:

Олай болса ортаға

1. «-----------------» тобының сайыскерін шақырамыз.

Әділқазылардың бағасы сұралады.

1-оқушы:

Құрметті, оқушылар, ұстаздар, бүгінгі Тіл күніне арналған «Мемлекеттік тіл – менің тілім» атты сайысымыз аяқталды. Сайысқа қатысушыларға, көңіл қойып тыңдағандарыңызға көп рахмет.