ТІРІ АҒЗАЛАРДЫҢ ХИМИЯЛЫҚ
ҚҰРАМЫ
Тірі ағзалардың құрамында
80-ге жуық элементтер болады. Химиялық элементтер жасушадағы
мөлшеріне қарай ультрамикроэлементтер,
микроэлементтер ж/е
макроэлементтер деп
бөлінеді.
Ультрамикроэлементтер ағзада
өте аз мөлшерде кездеседі: алтын, күміс,
сынап.
|
Макроэлементтер
|
Микроэлементтер
|
|
98
%
|
1,9
%
|
0,02
%
|
|
оттек, көміртек, сутек,
азот
|
күкірт, фосфор, хлор, калий,
магний, натрий, кальций,
темір
|
мырыш, молибден, мыс, фтор,
бор, марганец, алюминий ж/е
т.с.с
|
|
C,H,O,N–нәруыздар, көмірсулар, майлар,
нуклеин қышқылдары, органикалық заттардың құрамына
кіреді
|
Олардың біреуінің
жетіспеушілігі не артық болуы организмнің тіршілігіне,
іс-әрекетінің бұзылуына аурулардың дамуына әкеліп
соқтырады.
|
|
C,H,O
– атомдары барлық заттар
молекулаларының негізгі «қаңқасын»
түзеді
|
Топырақта В (бор)
жетіспеуі – жемістер мен тұқымдардың
түзілуі кешігуі, түйіндерінің жаппай
түсуі.
|
|
C,H,O,P,N–нуклеинқышқылдарының, АТФ-тің
құрамына кіреді
|
Азық құрамына І
(йод) жетіспеуінен адамда зоб
ауруының дамуы.
|
|
P–ДНҚ, РНҚ, АТФ, сүйек
ұлпаларының тіс эмалі
|
Құстар организмінде Cu (мыс)
жетіспеуі перозис ауруына
әкеледі.
|
|
S-нәруыздар (C,H,O,N,S) құрамына
кіреді
|
І
– теңіз орамжапырағында
болады.
|
|
K,Na–мембраналарды, жасушаларды
электр зарядымен қамтамасыз
етеді
|
Cu–устрицалар мен сегізаяқтардың
барлық мүшелерінде болады
|
|
Fe-фермент, электронды
тасымалдаушы, гемоглобиннің,
|
Mn
– өсімдіктердің тыныс алуы мен
фотосинтез жүруіне, қанттардың түзілуі мен
қозғалысы
|
|
Cl
– натриймен бірге жасуша тән
қысым түзеді
|
Mn
– жас организмдердің өсуін
күшейтеді, қан түзіліміне әсер
етеді
|
|
Mg
–
хлорофилл құрамына
кіреді
|
Mo
– артық болуы жануарларда
асқорыту жолдары қызметінің
бұзылуы
|
|
Ca
– өсімдік жасуша қабырғасының,
сүйек ұлпасының құрамына кіреді, қанның ұюына қатысады, бұлшықет
талшықтарының жиырылуын қамтамасыз
етеді.
|
F
– көп болса сүйектер мен
тістерге тән ауру
|
|
Se–артық мөлшері жануарлардың
жүндерінің түсуіне, тұяқтарының өсуіне
қатысады
|
Бейорганикалық заттар: су,
минералды заттар.
Су
– тірі организмдердің өмір
сүруін ж/е олардың тіршілік әрекеттерінің даму процесстерін
қамтамасыз ететін ерекше қасиетке ие өзіндік
материал.
Қайнау температурасы 100, қату
температурасы О.
Жылу сыйымдылығы жоғары. Баяу
қатады, баяу суиды.
Жоғары тығыздылығы +4. Су
бетіне мұз жиналуы.
Су – ең жақсы
еріткіш.
Судың маңызды қасиеті –
қыздырғанда кеңеюі ж/е 4 градусқа дейін салқындатқанда сығылуы,
баяу ысуы ж/е салқындауы.
Су кез келген өсімдік пен
жануар ұлпасының құрамына кіреді. Мысалы, медузаның 99,9 %, үш
күндік адам ұрығының денесі 97 % судан
тұрады.
Тірі организмнің 10-20 % суын
жоғалтуы оны өлімге ұшыратады.
Адам денесі орташа алғанда
15-20% нәруыздан, 0,6 % көмірсудан, 19 % майдан, 60-65 % судан, 5,8
% тұздан тұрады.
Қоректік заттар
– организмді құрайтын құрылыс
материалдары.
Нәруыздар құрылымы бойынша 2
топқа жіктеледі: қарапайым ж/е күрделі.
Қарапайым
нәруыздар – тек қана аминқышқылдарының
қалдықтарынан тұрады, құрамына басқа химиялық қосылыстар
енбейді.
Альбумин – жұмыртқаның, қан сарысуының,
сүттің құрамында болады.
Глобулин – бұлшық етпен қанда
кездеседі. Иммундық қызмет атқарады.
Күрделі
нәруыздар – құрамына полипептидтік
тізбектермен қатар, басқа да химиялық құрылымдар
енеді.
Нәруыздардың денатурациясы
– бұл нәруыздардың төртінші ж/е
үшінші, тіпті екінші реттік құрылымдарының бұзылуы нәтижесінде
нәруыздардың биологиялық, физика-химиялық қасиеттерінің табиғи
өзгерісі.
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
03 Ақпан 2022
700
0 рет жүктелген
