Тəрбие əдістері

Т рбие дістері
ə ə
Жоспары
1. Т рбие дістері мен т сілдері ж нінде т сінік
ə ə ə ө ү
2. Сана алыптастыру дістері
қ ə
3. Іс- рекет йымдастыру дістері
ə ұ ə
4. Ынталандыру дістері
ə
5. Педагогикалы олдау, оны м ні ж не йымдастыру жолдары
қ қ ң ə ə ұ
6. Т рбие дістерін та дау
ә ә ң
1. Т рбие дістері мен т сілдері ж нінде т сінік.
ə ə ə ө ү
Т рбие дістері
ə ə
–б л т рбие к здеген
ұ ə ө
ма сат а жетуді жолдары, т сілдері. Мектеп т жірибесіне орай дістерді ж не бір
қ қ ң ə ə ə ң ə
аны тамасы – ажетті сапаларды алыптастыру ма сатымен т рбиеленушілерді санасына,
қ қ қ қ ə ң
еркіне, сезіміне ж не ылы - рекетіне ы пал жасау т сілдері. дістер т рі сан-алуан да
ə қ қ ə қ ə Ə ү
шексіз к п. Ал оны на ты к рінуі з ш кірттеріні білімдік к ш- уаты мен жалпы
ө ң қ ө ө ə ң ү қ
м мкіндіктерін жете танып, оларды тілетін материал сипатына байланыстырып ж не бас а
ү ө ə қ
да к п о у жа даяттарын зерделі саралай білген педагог рекетіне т уелді. ай т л а,
ө қ ғ ə ə Қ ұ ғ
анша т л а араласса, діс формасы да сондай рі сонша – б л за дылы . лбетте,
қ ұ ғ ə ə ұ ң қ Ə
дістерді б рі бірдей тиімді деп айту иын. Ол шін сол дісті т зілу, олдану
ə ң ə қ ү ə ң ү қ
жа дайларын білу ажет. На ты ма сат а байланысты дайындал ан к п дістерді ішінен
ғ қ қ қ қ ғ ө ə ң
біреуі ана тиімді болуы м мкін. Т рбие т жірибесі алдымен ежелден келе жат ан д ст рлі
ғ ү ə ə қ ə ү
дістерге ар а с йегенді т уір к реді. Алайда, к птеген жа дайларда оларды да тиімсіз
ə қ ү ə ө ө ғ ң
болып алатыны бар, сонды тан да т рбиеші рдайым т рбиені на ты шарттарына сай
қ қ ə ə ə ң қ
келер к здеген ма сат а лкен нем ж не мол табыспен , жылдам жеткізетін жа а дістерді
ө қ қ ү ү ə ң ə
іздестіруге м жб р. Т рбие дістерін растыру, та дау ж не д рыс олдану –
ə ү ə ə құ ң ə ұ қ
педагогикалы шеберлік шы ы.
қ ң
Т рбие т сілі
ə ə
– жалпы діс б лігі, на ты жа сару а жеткізетін жеке рекет. К ркемдеп
ə ө қ қ ғ ə ө
айтатын болса , т сіл- т рбиешіні з ш кірттерімен бірге ма сат а тезірек жету шін
қ ə ə ң ө ə қ қ ү
таптап ткен со па ы. Егер осы т сілмен бас а да т рбиешілер пайдалана бастаса, т сілдер
ө қ ғ ə қ ə ə
уа ыт озуымен да ыл жол а - дістерге айналады. дістер мен т сілдер байланысыны
қ ңғ ғ ə Ə ə ң
ты ыз екені осыдан к рінеді.
ғ ө
Т рбие рал-жабды тары.
ə құ қ
Т рбие жеке ы палдарды бай атса, рал-жабды тар
ə қ қ құ қ
т сілдерді жиынты ынан ралады. Мысалы, е бек –т рбие ралы, ал к рсету, е бекті
ə ң ғ құ ң ə құ ө ң
ба алау, ж мыс ателігін білдіру –т сілдер. С з (ке ма ынада) – т рбие жабды ы, ал ілікпе
ғ ұ қ ə ө ң ғ ə ғ
с з, зіл ескертпе, ескертпе те еу – осы жабды рамында ы т сіл. Б л т р ыдан кейде
ө ə ң қ құ ғ ə ұ ұ ғ
т рбие дісін к зделген ма сат шін олданылатын т сілдер мен рал-жабды тар ж йесі
ə ə ө қ ү қ ə құ қ ү
деп те атайды.
Т рбие дісі-
ə ə
к п лшемді былыс, оны ж йелесуіне негіз болар белгілер сан-алуан.
ө ө құ ң ү

Солар арасында аса танымал бол андарын атап тейік. Сипаты бойынша дістер – сендіру,
ғ ө ə
жатты тыру, мада тау ж не жазалау. М нда ы «сипат» м ні – дісті ба ыт-ба дарын,
қ қ ə ұ ғ ə ə ң ғ ғ
олдану айма ын, ерекшеліктерін ж не т.б. білдіреді.
қ ғ ə
2. Сана алыптастыру дістері.
қ ə
Т рбие процесіні жалпы рылымынан
ə ң құ
бай а анымыздай, д рыс йымдастырыл ан т рбиені бірінші сатысы- о ушыларды
қ ғ ұ ұ ғ ə ң қ ң
здерінде алыптасуы ажет рекет- ылы нормалары мен ережелерін білу (т сіну). Е
ө қ қ ə қ қ ү ң
алдымен андай да сапаны туындатып, орны тыру шін, сол сапаны м н-ма ынасын жете
қ қ ү ң ə ғ
т сініп алу міндетті. Адамны к з арастарын, ымдарын, наным-сенімдерін
ү ң ө қ ұғ
кемелдендіруге ба ыттал ан дістер т л а санасын алыптастыру дістері атамасын ал ан.
ғ ғ ə ұ ғ қ ə ғ
Б л топ дістері екінші кезе де іске осылатын – сезім, к іл-к й тол аныстарын
ұ ə ң қ өң ү ғ
алыптастыруда аса ажет. Егер о ушы педагогикалы ы пал а бейтараптылы пен
қ қ қ қ қ ғ қ
нем райлылы танытатын болса, т рбие процесі шабандайды, ма сат а жете алмайды.
құ қ ə қ қ
Егер о ушы абылда ан идеясын зін тол ант ан жар ын бейнеге айналдыра алса ана,
қ қ ғ ө ғ қ қ ғ
оны бойында ізгі де жар ын сезімдер туады. ткен жылдар о улы тарында б л дістер
ң қ Ө қ қ ұ ə
тобы сендіру дістері деп атал ан, себебі оларды міндеті – т ра ты наным-сенімдер
ə ғ ң ұ қ
алыптастыру бол ан. О ушы рекет- ылы ына дем беретін оны білімі мен білігі емес, е
қ ғ қ ə қ ғ ң ң
алдымен ол к зделген адами сапаны о амды ажеттігі мен зіне пайдалылы ын танып,
ө ң қ ғ қ қ ө ғ
оны з нанымы негізінде рекет- ылы а айналдыруы, ал б л сана алыптасуымен бірге
ө ə қ ққ ұ қ
ж ретін психикалы былыс. Т рбие мазм нымен белгіленген іс- рекетке бала белсенді
ү қ құ ə ұ ə
араласу а дайын бол ан жа дайда ана олданылатын діс з н тижесін береді.
ғ ғ ғ ғ қ ə ө ə
3. Іс- рекет йымдастыру дістері.
ə ұ ə
Т рбие к зделген рекет- ылы (поведение) типін
ə ө ə қ қ
алыптастыруы міндетті. Т л а т рбиелілігі т сінік, ымнан к рінбейді, ол адамны
қ ұ ғ ə ү ұғ ө ң
на ты іс- рекетімен ба аланады. Б л т р ыдан іс- рекет йымдастыру мен ылы
қ ə ғ ұ ұ ғ ə ұ қ қ
алыптастыру т рбие процесіні зегі ретінде арастырылады. Атал ан топта ы дістерді
қ ə ң ө қ ғ ғ ə ң
б рі т рбиеленушілерді практикалы іс- рекетіне негізделген. М ндай іс- рекетті бас ару
ə ə ң қ ə ұ ə қ
шін педагог оны рамды б ліктерге – на ты істер ж не ылы тар а жіктейді. ажетті
ү құ ө қ ə қ қ ғ Қ
т л а сапаларын алыптастыруды жалпылан ан дісі – жатты тыру. Балада алыптасатын
ұ ғ қ ң ғ ə қ қ
ылы , рекетті ай- айсысы да жатты ып, да дыланудан. Бала а бас аларды алай
қ қ ə ң қ қ ғ ғ ғ қ ң қ
жазатынын гімелеп, жазу а, ата ты к йші нерін к рсетіп, домбыра тарту а йрету
əң ғ қ ү ө ө ғ ү
м мкін емес. Т рбиеленушіні ма сатты ба ыттал ан белсенді рекетке ынталандырмай,
ү ə қ ғ ғ ə
жоспарлан ан мінез бітісін де орны тыру а болмайды. Жатты тыру м ні – талап етілген
ғ қ ғ қ ə
рекеттерді к п м рте айталаумен автоматты орындалу д режесіне жеткізу. Жатты улар
ə ө ə қ ə ғ
н тижесі – т л аны бекіген сапалары: деттер мен да дылар.
ə ұ ғ ң ə ғ
4. Ынталандыру дістері .
ə
Т рбиеленушіні белгілі іс- рекетті орындату а талаптандыру
ə ə ғ
ниетімен олданылатын дістер тобында ынталандыруды орны з алдына. Б л дісті
қ ə ң ө ұ ə ң
ежелден-а мада тау мен жазалау т рі белгілі. XX асыр педагогикасы ж не бір те серлі
қ қ ү ғ ə ө ə
ынталандыру дісі – жарыстыру дісін ал а тартып отыр. Кейінгі он жылды та д ст рлі
ə ə ғ қ ə ү
ы пал дістеріне осымша субъектив-прагматикалы дісті тиімділігі жариялануда.
қ ə қ қ ə ң
ылыми зерттеулер мен практика на тыла андай, б гінгі жастарды ерекшелігі - мірге
Ғ қ ғ ү ң ө
бол ан прагматикалы (пайдак немдік) атынасы. Осыдан азіргі заман о ушысы зіне, з
ғ қ ү қ қ қ ө ө
жолдастарына т рбие ма ан не береді, неге, ай уа ытта ол ажет, одан т сер пайда андай
ə ғ қ қ қ ү қ

ж не аншалы ты деген с ра тарды стемелеп оятын болды. Осы секілді пайдак немдік –
ə қ қ ұ қ ү қ ү
прагматикалы ба ытты ескере отырып, кейбір шет ел педагогикалы ж йелері т рбие
қ ғ қ ү ə
процесін т рбиеші мен т рбиеленуші арасында ы коммерциялы атынас сипатында
ə ə ғ қ қ
ба алайды. Ал м ндай атынас зегі – пайда. діс лі алыптасып, ресми абылдан ан
ғ ұ қ ө Ə ə қ қ ғ
емес, біра т рмыста т рбиеші мен т рбиеленушілер арасында т зілетін келісім-шарттар
қ ұ ə ə ү
ж йесімен біртіндеп т ра тануда.
ү ұ қ
5. Педагогикалы олдау, оны м ні ж не йымдастыру жолдары .
қ қ ң ə ə ұ
Т рбие процесіні
ə ң
н тижелілігі к біне о ан бол ан педагогикалы олдауды д рыс йымдастырылуына
ə ө ғ ғ қ қ ң ұ ұ
т уелді. М ндай олдау б гінгі та да т мендегідей арастырылады:
ə ұ қ ү ң ө қ
- на ты адам а оны денсаулы ы мен психикалы алпына, о уына, т рмысты рі к сіби
қ ғ ң ғ қ қ қ ұ қ ə ə
бой тіктеуіне кедергілерді алдын алу ж не на ты іс- рекеттік к мек к рсету;
ң қ ө ө ə ə
- адамны жеке басы ерекшеліктеріні орны у процесін амтамасыз етуге ба ыттал ан
ң ң ғ қ ғ ғ
педагогикалы ызметтер;
қ қ
- ауыт у а бейім ылы - рекет иыншылы тарын же уге ба ыттал ан ы палдасты
қ ғ қ қ ə қ қ ң ғ ғ қ
рекеттерді ерекше т рі;
ə ң ү
- келе сіз мінез рекеттеріне бейім жас спірімге на ты жекеленген ж рдем беру;
ң ө қə ə
- баланы басшылы ты жетекке алу;
қ
- т лім-т рбие мекемесіні педагогикалы олдау проблемасын зіні мірлік принципіне
ə ə ң қ қ ө ң ө
айналдыруы;
- балаларды зін- зі тану шартына айналып, о у мен т рбие ше берін йлестіруге
ң ө ө қ ң ү ə
ба ыттал ан м алім мен о ушы ы палдасты ын к шейте т су.
ғ ғ ұғ қ қ ғ ү ү
Педагогикалы олдау – б л: а) т рбиеленуші сенімінен шы у; б) к біне педагогикалы
қ қ ұ ə ғ ө қ
олдау ажеттігін зі сезбейді, біра о ан м таж бол ан т рбиеленушілерге ол шы
қ қ ө қ ғ ұқ ғ ə қ ұ
ж рдемін беріп, олдап- уаттау.
ə қ қ
6. Т рбие дістерін та дау .
ə ə ң
Т рбие дістерін та дау – к рделі проблемаларды бірі.
ə ə ң ү ң
Т рбиешіні к сіби ызметтерін орындау барысында ы т рбие дістерін та дауы рі
ə ң ə қ ғ ə ə ң ə
оларды пайдалануы к птеген алыптас ан шарттар мен м мкіндіктерге т уелді. М ндай
ө қ қ ү ə ұ
шарттар т рі: ниеттелген т рбие ма саттары мен міндеттері; т рбиеленушілерді жас ж не
ү ə қ ə ң ə
даралы ерекшеліктері; т рбие мезеті; ш кірттерді ызы улары мен ажеттері; оларды
қ ə ə ң қ ғ қ
орша ан леуметтік жа дайлар; т рбиеленуші атыс ан топты алыптасу де гейі;
қ ғ ə ғ ə қ қ ң қ ң
к тілген н тижелер; т рбиешіні з басы м мкіндіктері.
ү ə ə ң ө ү