Түпнұсқалық мәтін негізінде орта мектептің жоғары сынып оқушыларын өз бетінше оқуға үйрету

Түпнұсқалық мәтін негізінде орта мектептің жоғары сынып оқушыларын өз бетінше оқуға үйрету

Неталиев Алмас Мұратұлы, ИЯ-41 тобы студенті

Ғылыми жетекші:Нурушева Тамара Ивановна,аға оқытушы

Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Аннотация

Мақалада шет тілдерін үйренудің маңызды аспектілерінің бірі – оқу қарастырылады . Мақаланың теориялық бөлімі шет тілдерін оқыту құралы ретінде оқудың негізгі жіктеулерін қамтиды. Практикалық бөлімде түпнұсқа негізіндегі көркем мәтіндерді оқытуға бас назар аударылады, себебі мақала авторының пікірінше, бұл оқушылардың сөздік қорын кеңейтуге, оларға көркем мәтінді талдау негіздерін үйретуге, сөздікпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Соңғы жылдары шет тілдерін оқыту әдістемесіндегі шынайылық мәселесіне көп көңіл бөлінді. Ағылшын тілінен аударғанда " түпнұсқа ""табиғи" дегенді білдіреді. Бұл термин көбінесе сабақта қолданылатын мәтіндерді сипаттау үшін қолданылады. Бастапқыда оқу мақсаттары үшін қарастырылмаған мәтін дәстүрлі түрде түпнұсқа болып саналады. Түпнұсқа материалдар мен түпнұсқа тапсырмаларды таңдау әдеттегідей.

Түпнұсқа материалдарға газет мақалалары, брошюралар, әуе және теміржол билеттері, хаттар, жарнамалар, радио және теледидар жаңалықтарының бағдарламалары, хабарландырулар және т.б. бұл белгілі бір тілде сөйлейтін елдердің нақты өмірінде қолданылатын материалдар, бірақ осы тілді оқыту үшін арнайы жасалған материалдар емес.

Шынайы тапсырмалар-бұл ауызша немесе жазбаша материалдарға табиғи қарым-қатынас жағдайындағыдай жауап беруді қажет ететін тапсырмалар. Мысалы, саяхат туралы жарнамалық брошюраларды оқу олардың мазмұнын қайталау үшін емес, ең тартымды бағытты таңдап, саяхат және демалыс шарттары туралы қосымша ақпарат алу үшін туристік агенттікке хат жазу үшін

Лингвистикалық аспектіде түпнұсқа мәтіндер лексиканың өзіндік ерекшелігімен сипатталады: оларда көптеген есімдіктер, бөлшектер, инъекциялар, эмоционалды бояуы бар сөздер, ассоциативті байланыстардың, фразеологиялық бірліктердің, сәнді сөздердің пайда болуына арналған тіркестер бар; және синтаксистің өзіндік ерекшелігі: сөйлемдердің қысқалығы мен нақтыланбауы, фрагментация, дербес қолданылатын құрылымдық тәуелді сөйлемдердің болуы. Сондай-ақ, аяқталмаған, басталған сөйлемнің үзілуі мүмкін, қарапайым сөйлемдерге артықшылық беріледі.

Қазіргі буынға ағылшын тілі оқулықтарында оқушының еркін сөйлеуіне үйретуде, коммуникативтік тәсіл арқылы алған білімін өз ортасында қолдануына дағдыландыруда соңғы әдістемелер қолданылған. Оқыту тәсілдері әртүрлі, негізінен оқушы күнделікті тіршіліктегі ситуацияларда қолданылатын ағылшын тілін үйренуде. Оқу процесі оңайдан қиынға қарай дамыта оқытуға бағытталған. Әр сабақтың алдында «берілген тақырып туралы оқушы не біледі?» деген мақсатпен «сұрақ - жауап», «талқылау», «ой алмасу», сияқты тапсырмалар үнемі беріліп отырылады. Лексикалық және грамматикалық материалда басты көңіл бөлінетіні сөйлеу және оқу.

Көптеген оқушылар үшін ағылшын тілінде мәтінді оқу қиындық тудырады. Сол себептен олар үшін мәтін таңдағанда олардың қызығушылықтары мен жас ерекшеліктерін ескеру қажет. Сондықтан мәтінмен жұмыс істегенде мынадай ескертулерді есте сақтау қажет:

1. Уәждемелейтін (мотивирующий) тақырыптарды таңдау қажет. Мұнда оқушыларды қазіргі кезде қандай мәселелер мен тақырыптар қызықтыратынын анықтап алу керек. Мысалы, кино, музыка, саяхат және т. б.

2. Мәтінді оқымас бұрын оның тақырыбы мен сөздердің мағынасымен таныстыру. Мәтінмен танысар алдындағы кезең - тілдік және психологиялық қиыншылықтарды сейілтіп, мәтінмен жұмыс icтeyгe ыңғайлайды; оқушылардың жеке тәжірибелерін өзектендіреді, негізгі (тірек) сөздерге сүйене отырып, мәтіннің мағынасын жорамалдайды.

3. Мәтіннің құрылымы мен мазмұны оқушыны қызықтырарлықтай болу керек. Мәтінде сабақтарда өткен грамматикалық құрылымдар болуы тиіс, не болмаса ол құрылымдармен мәтінмен танысар алдындағы кезеңде таныстырып кету қажет.

4. Мәтінді оқымас бұрын оқушыларға арнап мәтінде кездесетін сөздер мен дыбыстарға, оқудың төрт типіне қатысты шағын тест өткізуге болады. Бұл тест оқушылардың оқылым дағдыларын қалыптастыруға, кейбір күрделі сөздерді еске түсіріп оларды есте сақтауға ықпалын тигізеді. Осылайша сөздердің оқылуы мен олардың мағынасын оқушылар түсінгеннен кейін барып, қысқа жолдарды оқытуға болады. Мұндай тәсіл оқушылардың өздеріне сенімділігін арттырып, олардың оқуға деген қызығушылығын арттырады.

5. Мәтінді оқу жеке дара бола алмайды, оқу дегеніміз мәтіннің мазмұнын түсіну, түсінуге біз сөздердің мағынасын түсінуді жатқызамыз және тілді тереңірек меңгеру үшін оқушылар тілдік бірліктерді есте сақтаудан бастайды. Біздің мақсатымыз – оқушының мәтінді түсініп, тілдесімді дамытуы. Алайда, коммуникативтік құзыреттілікті дамыту барысында ағылшын тіліндегі тыңдалым, тілдесім, оқылым және жазылым сияқты төрт әдіс бірлесіп жүруі тиіс.

Ағылшын тілін үйренудегі басты бағыттардың бірі оқу дағдысын игеру мен қатар оқығаны туралы талдау жасай білу. Оқушылармен жұмыс жүргізетін оқулықта оқушыны әртүрлі соңғы әдістемелер арқылы еркін де сенімді сөйлеуге үйрету, коммуникативтік тәсіл арқылы алған білімін өз ортасында, қоғамдық орында қолдануға дағдыландырып, білім деңгейін тереңдету, ағылшын және қазақ елдері арқылы ауқымды мағлұмат беру.

Оқулықтағы материалдардан күнделікті тіршіліктегі ситуацияларда қолданылатын ағылшын тілін үйренуге болады. Оқу процесі оңайдан қиынға қарай дамыта оқытуға бағытталған. Мәтін - негізгі қарым - қатынас бірлігі, ал мәтінмен жұмыс істеу – қарым - қатынас жасауға үйренудің құралы.

Негізгі оқулықта мәтінді оқудан бұрын сұрақтар беріледі. Ол сұрақтар бойынша сол мәтіндегі мәселеге байланысты оқушы не біледі, не білмейді, оны анықтау мақсат болса, екіншіден - өз білімі деңгейінде ойын айтқызып, мәтіндегі оқиға жайлы білуге ұмтылдыру, ынталандыру. Бұл жұмысты бүкіл сынып болып немесе 4 - 5 оқушы бірігіп және жұптасып талқылауға болады. Мәтінді оқыған соң оқушы ұғымын арналған «True or false» жаттығулары беріледі. «What do you think» тапсырмасы бойынша оқушы мәтіндегі мәселе туралы өз ойын ортаға салып, еркін сөйлеуге үйренеді.

Әдебиеттер тізімі:

1. https://www.sites.google.com/site/natenglish2011/home/ctenie-kak-vid-recevoj-deatelnosti

2. https://infourok.ru/psihologopedagogicheskie-osobennosti-obucheniya-ustnoy-rechi-na-angliyskom-yazike-uchaschihsya-nachalnih-klassov-1441790.html

3. https://bilimdiler.kz/ustaz/8872-aylshyn-tl-sabaynda-mtnmen-zhmys-steu-trler.html

4. https://bilimdiler.kz/agilshin/29563-agylshyn-tili-sabagynda-matindermen-zhumys-zhasau-arkyly-okushylardyn-kommunikativti-kuzyrettiligin-arttyru.html

5. Т.Г.Егоров. Психология овладения навыком чтения. Т.Г.Егоров.М.Рольф, 2009. 115 с

6. Клычникова З.И. Психологические особенности чтению на иностранном языке. Пособие для учителя. / З.И. Клычникова - М.: Просвещение, 2010. - 207 с.