Түпнұсқалық мәтін негізінде орта мектептің жоғары сынып оқушыларын өз бетінше оқуға үйрету

Түпнұсқалық мәтін негізінде орта мектептің жоғары сынып оқушыларын өз бетінше оқуға үйрету

Неталиев Алмас Мұратұлы, ИЯ-41 тобы студенті

Ғылыми жетекші:Нурушева Тамара Ивановна,аға оқытушы

Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Аннотация

Мақалада шет тілдерін үйренудің маңызды аспектілерінің бірі – оқу қарастырылады . Мақаланың теориялық бөлімі шет тілдерін оқыту құралы ретінде оқудың негізгі жіктеулерін қамтиды. Практикалық бөлімде түпнұсқа негізіндегі көркем мәтіндерді оқытуға бас назар аударылады, себебі мақала авторының пікірінше, бұл оқушылардың сөздік қорын кеңейтуге, оларға көркем мәтінді талдау негіздерін үйретуге, сөздікпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Студенттерді шет тілінде оқытуда қолданылатын және мақаланың практикалық бөлімінде ұсынылған тапсырмалар мен жаттығулар жиынтығы ағылшын жазушысы Джером К. Джеромның "Three Men in a Boat(To Say Nothing of the Dog)" романының негізінде құралған және сол жаттығулар мен тапсырмалар жиынтығын жоғары оқу орындарының студенттеріне, сондай-ақ шет тілдері мен шетел әдебиетіне қызығушылық танытқандарға, шет тілінде оқу мен талдауға үйретуде сәтті қолдануға болады.

Түйінді сөздер: түпнұсқалық мәтін, шет тілі, мәтінді талдау.

Қазіргі әлемдік жағдайға байланысты шет тілдері біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналуда. Бұл, ең алдымен, жаһандану процестеріне, мәдениеттер мен менталитеттердің араласуына, бір тіл элементтерінің басқа тілге енуіне байланысты. Жаңа өмір сүру жағдайлары қалыптасып, белгілі бір тұлға шет тілін меңгеруінің арқасында жаңа қоғамда өз орнын табуға мүмкіндік алады. Сондықтан қазіргі білім беру контекстінде шет тілдері өте маңызды орында. Осыған байланысты шет тілін оқытудың тиімді құралдары, шет тілдерін оқытудың мектеп немесе жоғары оқу орындары бағдарламасының шеңберін кеңейту туралы мәселе туындайды, бұл оқытылатын шет тілі елінің мәдениеті мен тарихын неғұрлым кең білуге, тереңірек түсінуге ықпал етеді. Белгілі бір ел әлемінің бейнесін кеңейту, сол елдің әдебиетін, соның ішінде түпнұсқа негізіндегі көркем мәтіндерді кеңейтуге көмектеседі. Шет тілін меңгеру тұрғысынан алғанда, түпнұсқа негізіндегі мәтіндерді оқыту арқылы білім алушының сөздік қоры кеңейеді, түпнұсқалық материалды талдау дағдысы дамиды, сондай-ақ коммуникативтік қабілеттері жетіледі, бұл оларға келешекте қандай да бір ұлт өкілдерімен қарым - қатынасты сәтті жүргізуге және әлемдік интеграция жағдайларына оңай бейімделуге мүмкіндік береді

Мақалада шет тілін оқытудың ең маңызды құралы ретінде оқуға тоқталамыз. Оқу қабілеті оқушылардың рухани әлемін байытуға, ақпараттық ағындарды дұрыс бағалау қабілетін дамытуға мүмкіндік береді.Сөйлеу әрекетінің бір түрі ретінде оқу - бейтаныс мәтінді оқи білу, одан қажетті ақпаратты алу және оны белгілі бір мақсаттарда пайдалануға міндеттеледі.

Ғалымдар оқу түрлерінің әртүрлі классификациясын ұсынады. Мысалы, Г.В. Рогова оқудың үш түрі туралы айтады:оқылатын, кіріспелік, қаралатын "... Осылайша, оқырманның тәжірибесінде оқу түрлері кристалданып, оларға келесі атаулар бекітіледі: оқылатын, кіріспелік, қаралатын. Оқудың түрлерін меңгеру-ана тілінде оқу мәдениетінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады ".

Қаралатын оқылым арқылы оқушылар мәтіннің мазмұны мен тақырыбы туралы жалпы түсінік алады. Сонымен қатар, оқырман белгілі бір ақпаратты тауып, соның негізінде мәтінді әрі қарай зерттеудің орындылығын анықтайды.

Оқылым барысында оқушылар негізгі ақпарат пен қосымша ақпаратты ажыратады. Оқырман мәтіннің мағынасын мұқият оқу, талдау, сөздікпен аудару және т. б. арқылы ашады, сонымен қатар сыни тұрғыдан түсінеді және оқылған мәтінге қатысты өз көзқарасын қалыптастырады, бұл кейінірек қайталау мен талқылауда көрініс табады.

Кіріспелік оқылым кезінде оқушылар негізгі ақпаратты алып, қосымша ақпаратты қабылдамайды; олар қиялдау арқылы мәтіннің мағынасын толықтыра отырып, мәтіндегі оқиғалардың логикалық тізбегін қалыптастырады. Кіріспелік оқылым үшін әдетте, үлкен көлемдегі және, түпнұсқа негізіндегі мәтіндер қолданылады.

Мәтіндердің түпнұсқалылығы туралы мәселе осы мақаланың контекстінде ескерілуі маңызды. Жоғары оқу орындарында шет тілін оқыту кезінде оқытушы мен студенттер көбінесе оқу бағдарламасынан бөлек, зерттелетін мәселелер мен сұрақтар шеңберін кеңейтуге ұмтылады. Бұған түпнұсқа негізіндегі мәтіндер, яғни шет тілінде сөйлейтіндердің тілдік тәжірибесінен алынған, шет тілінде сөйлейтіндер үшін жазылған мәтіндер көмектесе алады.

Түпнұсқалық көркем мәтінді оқушылар / студенттер үлкен қызығушылықпен қабылдайды. Ол өзінің кең ақпараттық мазмұнымен әсіресе, лингвомәдени, тарихи және әлеуметтік-мәдени материалдар тұрғысымен ерекшеленеді. Сондай-ақ, бұндай мәтіндерде студенттерге таныс емес және олар үшін белгілі бір күрделілік тудыратын нақты лексика бар. Сондай түпнұсқалық көркем мәтіндерді оқу кезінде осы тілдік және мәдени кедергілерден арылу үшін, студенттерге оқылған материалды түсінуге көмектесетін жаттығулар жиынтығын жасау және қолдану, сонымен қатар сол материалды сыни тұрғыдан түсіну үшін қажетті дағдыларды қалыптастыру ұсынылады.

Түпнұсқалық көркем мәтінмен жұмыс барысы үш кезеңге бөлінеді: мәтін алды жұмысы (pre-reading), мәтінмен жұмыс (reading) және мәтіннен кейінгі жұмыс (after reading).

Мәтін алды жұмысы кезеңі (pre-reading) - оқушыларды мәтінді бірінші оқуға дайындайды, олардың оқуға деген қызығушылығын оятады, тілдік қиындықтардың кедергісін жояды. Оқушыларда мәтіннің тақырыбы туралы жалпы түсінік қалыптасады, олар жаңа лексикамен танысады, мәтіннің проблемалық мағынасын анықтайды және мәтінді оқуға дейінгі қойылған сұрақтарға жауап береді.

Мәтінмен жұмыс кезеңінде (reading) - оқушылардың сөйлеу дағдылары тексеріледі, және оларды одан әрі жетілдіру жұмыстары жүргізіледі. Сондай-ақ, мәтінді оқу кезеңінде, мәтінді жан-жақты талдауға, оның мазмұнын түсінуге арналған тапсырмалар орындалады.

Мәтіннен кейінгі жұмыс кезеңі (after reading) - ауызша немесе жазбаша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру құралы болып табылады. Мәтінмен жұмыс істеудің бұл кезеңі оқылған түпнұсқалық материалға сүйене отырып, оқырманның ауызша немесе жазбаша сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.

Студенттерге бейімделмеген көркем әдеби мәтінмен жұмыстану үшін мен, ағылшын жазушысы Джером К.Джеромның (1859-1927) ең танымал туындысы және әзіл мен әдеби стильдің тамаша үлгісі болып табылатын "Three Men in a Boat(To Say Nothing of the Dog)" романын таңдадым. Осы туынды негізінде студенттерді бейімделмеген көркем шығарма мәтінімен жұмыс істеуге үйретуге арналған "Reading English Classics" оқу құралы жазылды. Жоғарыда айтылғандай, жұмыс істеуге бейімделмеген мәтіндер көптеген қиындықтар тудыратындықтан, бұл нұсқаулық сондай мәтіндермен жұмыс істеуге көмектесуге арналған. "Reading English Classics" оқу құралы оқушының коммуникативтік оқу дағдыларын дамытуды, оқушылардың сөздік қорын кеңейтуді, мәтінді әдеби талдау негіздерін және авторлық ойды түсінуді, сөздікпен жұмыс істеуді үйретуді мақсат етеді. Оқу құралы 19 тараудан тұрады, әр тарауда Джером К. Джером романының түпнұсқа негізіндегі мәтінінің сәйкес тарауымен жұмыс істеуге арналған материалдар мен жаттығулар бар. Әрбір тарау төрт бөлімнен тұрады – Pre-Reading, Reading and Comprehension, After-Reading (Vocabulary Work, Speaking and Analysis).

Мәтін алды жұмысы (Pre-Reading) бөлімі студенттерді роман тарауында сипатталған жағдайларға дайындайды, қиын лексикамен таныстырады, тілдік болжау дағдыларын дамытады, сонымен қатар тараумен одан әрі жұмыс істеу үшін қажетті шағын сөздіктен тұрады, студенттерде күнделікті өмір туралы, сондай-ақ романның сюжеті дамитын елдің тарихы, географиясы және мәдениеті туралы түсінікті қалыптастырады.

Мәтін алды жұмысы (Pre-Reading) бөлімінде қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған жаттығулар мен тапсырмалар үлгісі:

1. Answer the questions

2. Guess the meaning of the following words from the Chapter

3. Study the following words and their pronunciation. Then place them into 3 groups – nouns, adjectives, verbs.

4. Study the pronunciation of the geographical locations from the Chapter. What parts of England are these places located in? Use reference books to help you.

5. Study the pronunciation of these proper names. Who were these historical personalities? What were they famous for? Use references if necessary.

Мәтінді оқу және түсіну бөлімі (Reading and Comprehension), тараудағы бөлімдерді түсінудің дұрыстығы мен дәлдігін тексереді.

"Сөздікпен жұмыс" (Vocabulary Work) бөлімі жиі қолданылатын тілдік бірліктерге назар аударады және жазбаша жаттығулар арқылы оларды қолдану дағдыларын қалыптастырады. "Сөздікпен жұмыс" бөлімінде қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған жаттығулар мен тапсырмалар үлгісі:

1. Give Russian equivalents to these diseases mentioned in the Chapter

2. Find synonyms/antonyms to the following words from the Chapter

3. Work with a dictionary or a reference book and find out the meaning of the following abbreviations and measurements

4. Give English equivalents to the verbs, which imitate the sounds (onomatopoeia)

5. Match the adjectives and nouns (sometimes more than 1 variant is possible)

6. Fill in the gaps in the sentences with appropriate words/ combinations in the correct form

7. Match the words with their translation and synonyms

"Сөйлеу және талдау" (Speaking and Analysis) бөлімі тараудың жеке стилистикалық ерекшеліктеріне назар аударады, сондай-ақ, дайын (сөйлеу дағдыларын пайдалана отырып) және еркін сөйлеуге арналған бірқатар тапсырмаларды ұсынады. "Сөйлеу және талдау" бөлімінде қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған жаттығулар мен тапсырмалар үлгісі:

1. Read the passage from the Chapter. Pay attention to the underlined words. What impression does one get after reading the passage? What words make you feel so?

2. How many diseases are mentioned in the passage? Why? What effect is achieved by the author? What is the general tone of the passage (tragical, lyrical, comical, ironic)?

3. Comment on the punctuation of the paragraph. Why doesn’t the author use full stops? What effect does it produce? What mood does the whole paragraph have?

4. Pay attention to the part of the sentence in bold. What characteristics does the moon have, according to the author? This literary device is called a metaphor (the qualities or identity of one subject are ascribed to another). Find other examples of a metaphor in this chapter.

5. Mark all the epithets, emotionally-coloured words, idioms etc. How do they help the author achieve ironic effect?

6. Describe the episode of George and Harris packing from George’s point of view. Think of the words he might have said, use the words and phrases given below

7. Analyze the speech of the local people commenting on the three men leaving the house. Does this speech differ from other characters’ speech? What words / phrases seem unusual / unknown to you? How can we interpret these speech characteristics?

8. Role-play the scene when J. and George were getting ready to have their photo taken and tell how the whole episode ended up. Act as a stentorian voice, photographer and J.

Ұсынылған жаттығулар жиынтығын әр түрлі түпнұсқалық көркем мәтіндерге бейімдеуге болады,бұл студенттердің сөздік қорын байытуға, бейімделмеген мәтінді әдеби талдау дағдыларын дамытуға және қарым-қатынас дағдыларын жақсартуға мүмкіндік береді.

Әдебиет

1. И.К.Войтович Үздіксіз білім беру контекстіндегі шет тілдері: монография / ред. Зеленина Т.И. - Ижевск: «Удмурт университеті» баспасы, 2012. - 212 б.

2. Фоломкина С.К. Тілдік емес университетте шет тілінде оқуға үйрету. - М .: Жоғары мектеп, 2005 .-- 253 б.

3. Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. «Жалпы білім беретін мектепте шет тілдерін оқыту әдістемесі». - М .: Білім, 1991 .-- 287с.

4. Носонұлы, Е.В. Шынайы жаттығу мәтінінің опциялары. / Е.В. Носонұлы, Р.П. Милруд // Мектептегі шет тілдері. - 1999. - № 1.

5. Пассов Е.И. Шетел тілін оқытудың коммуникативті әдісі. - 2-ші басылым. - М .: Білім, 1991 .-- 223б.

6. Гез Н.И. «Жоғары оқу орындарында шет тілдерін оқыту әдістемесі» курсы бойынша дәріс мәтіні. М., Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институты. М.Төреза, 1979 .-- 66 б.

7. Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Council of Europe, Strasbuourg, 200