"Тұқымқуалаушылық заңдылықтары" қолданбалы курс

Шығыс Қазақстан облысы

Өскемен қаласы әкімдігінің

«№6 орта мектебі»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Биология пәні бойынша

қолданбалы курстың бейімделген бағдарламасының тақырыбы:

«Тұқымқуалаушылықтың заңдылықтары»

Авторы: Жумагулова Акмарал Бакытбековна-

жаратылыстану ғылымдары магистрі,

биология пәні мұғалімі

«педагог-зерттеуші»

Өскемен қаласы

Аннотация

Жұмыстың авторы - Жумагулова Акмарал Бакытбековна, Өскемен қаласы әкімдігінің «№6 орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің биология пәні мұғалімі. Еңбек өтілі – 9 жыл, санаты – «педагог-зерттеуші».

Бағдарламаны ұйымдастырудың себебі, сабақ барысында оқушылардың пәнге деген қызығушылығн, ынтасын оятып, белсенділіктерін арттыруға көмектеседі. Оқушының шығармашылық, ізденіс, зерттеушілік қабылеттерін дамыта отырып, олардың функционалдық сауаттылықтарын арттыруға негізделген.

Авторлық бағдарламасы білім стандартына сай жасалған және оқушылардың алған білімдерін өмірде қолдана алуына мүмкіндік туғызады. Қолданбалы курс барысында қолданылатын әдіс-тәсілдер білім алушылардың сыни ойлау қабілеттерін арттыруға, танымдық құзіреттіліктерін қалыптастыруға, сөйлеу дағдыларын дамытуға үйретеді. Сонымен қатар жаңартылған білім беру мазмұнының критерийлеріне сай бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастырады.

Бағдарлама мектеп мұғалімдеріне ұсынылады.

Түсінік хат

«Тұқымқуалаушылықтың заңдылықтары» курс бағдарламасы аптасына 1 сағаттан 34 сағатқа жаратылыстыну-математикалық бағытта оқитын 10-11 сыныптарға арналған. Бұл курс бағдарламасы оқушыларға қосымша тереңдетілген түрде білім берудің бір бөлігі. Курс бағдарламасы білімді саралап, оқушының қабілетіне, бейімділігіне байланысты сыныптарды ұйымдастыруға негізделген.

Жалпы білім беретін мектептердің Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ұсынған «Қазақстан Республикасының орта білім беретін мектептерінде оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері» туралы әдістемелік нұсқаулық хатта қолданбалы курстарға немесе таңдау курстарына ұсынылатын тақырыптар ретінде «Тұқымқуалаушылық заңдылықтары» тақырыбы ұсынылған.

Жаңартылған білім беру мазмұны бойынша пәннің мазмұны шиыршықталған бағытта берілетіндіктен, пән мазмұны тірі организмдерді молекулалық, жасушалық, ұлпалық, мүшелік және ағзалық деңгейде зерттеленетіндіктен курс бағыты оқушыларға білімнің тереңдетіліп берілуіне көмектеседі.

Тіршілікте ең жоғары құндылық деп түсінетін экологиялық, эволюциялық ойлау деңгейлері қалыптасқан, биологиялық мәдениетін меңгерген, дүниенің ғылыми бейнесінің биологиялық саласын бағдарлай алатын, тірі табиғатты зерттеу әдістерінен қажетті білімдері бар, генетикадан білімдерін дамыту, зат алмасу үрдістері және тірі ағзалардың жалпы қасиеттері туралы мағлұматтарын кеңейту. Сонымен қатар, бағдарламада генетикалық есептерді құрастырудың және шешудің әдістемесі, есептердің типтері, оларды шығару жолдары көрсетіледі.

Курстың мақсаты: Оқушыларға генетика ғылымындағы тұқымқуалаушылықтың заңдылықтарын жан-жақты меңгерту.

Курстың міндеттері:

- оқушылардың ғылыми дүниетанымын кеңейту

- негізгі ұғымдар мен теорияларды білу.

- өз бетімен белсенді жұмыс істеуге үйрету;

- оқыту өмірмен тығыз байланыстыру;

- оқушылардың мамандықты таңдауына ықпал жасау;

- оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, интеллектуалдық, дарындылық қабілеттерін жетілдіру

-ҰБТ – ға дайындық.

Оқушылардың дайындығына қойылатын талаптар: жұмыс дәптерлерінің болуы, танымдық іс-әрекеті мен ой өрісін,  басқа ғылыммен байланысын, компьютер техникасын, интернет желісін пайдалану.

1. Генетиканың шығу тарихын оқушылар білу;

2. Мендель зандарын пайдалана отырып, есептер шығара білуі тиіс;

3. Т.Х. Морган зандарының теориясын менгере отырып, практикада пайдалана білу;

4. Гендердің өзара әрекеттесуін ажырата отырып менгеру;

5. Генетика теориясының қазіргі жағдайын пайдалана білу;

6. Тұқым қуалайтын аурулардың болу себептерін анықтай алу.

Бағалау критерийлері:

Генетиканың даму тарихы, әдістерімен заңдылықтарын біледі;
Тұқымқуалаудың Мендель ашқан заңдылықтарымен ұғымдарды қолданады;
Тұқымқуалаушылықтың цитологиялық негіздерін салыстырады.
Жыныспен тіркес тұқым қуалау заңдылықтарымен механизмдерін зерделейді;
Генетикалық карта құрастырады;
Тұқымқуалаушылық заңдылықтарына арналған практикалық есептерді шығарады;
Адам қан топтырының тұқымқуалаушылыққа әсерін дәлелдей алады;
Тұқымқуалаушылықтың адам өміріндегі маңыздылығын бағалайды.

Пәнаралық байланыс: химия, математика, география, экология, жаратылыстану.

Кәсіпке бағдарлау: биология, медицина, ауыл шаруашылығы, биотехнология бағытына даярлау.

Курсты ұйымдастыру формасы: дәріс (лекция ), ойын технологиялары есептер шығару, практикалық жұмыс, зертханалық жұмыс, топтық және жұптық оқыту әдістері, интерактивті оқыту әдістері, семинар.

Курсты оқытуды аяқтау формасы:

- рефераттар жазып қорғау, оны әрі қарай шығармашылықпен жетілдіру, ғылыми жоба жасап қорғау.

- түрлі генетикалық есептер шығару.

- тест сұрақтарына жауап беру.

Оқу жетістіктерін бағалау:

• деңгейлік сұрақтар арқылы, тесттік тапсырмалар, бақылау жұмыстары, өзіндік сынақ жұмыстары арқылы.

Пәннің саясаты

• Оқушы түзілген кестеге сәйкес дәріс және тәжірибе сабақтарына қатысу міндетті;

• сабаққа кешікпеу;

• сабақты жібермеу;

• оқу процесіне белсенді араласу;

• ішкі тәртіпке бағыну және орындау;

• үй тапсырмаларын өз уақытында және нақты орындау;

• тапсырмалар орындалмаған жағдайда және дәріске себепсіз қатыспаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі;

 Реферат тақырыптары:

1.Генетика жетістіктері.

2. Г. Мендель өмірі мен қызметі.

3. Денсаулық және медицина.

4. Зиянды заттардың болашақ ұрпаққа әсері

5.Жеті атасын білмеген, жетесіз.

6. Генетикалық аурулар.

7. ГМӨ ұрпаққа әсері.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Оқушыларға:

1.Мектеп оқулықтары, 9,10,11-сыныптары.

2.Интернет желісін пайдалану.

3.«Биология салауаттылық негіздері» журналдары.

4.«Биология анықтамалығы» журналдары.

5.Алматы 2005. Биология оқыту әдістемесі.

6.М.Гильманов, А.Сартаев. Алматы 2006. Жалпы биология.

  Мұғалімдер пайдаланатын әдебиеттер тізімі:

1.Бочков Н.П., Медициналық генетика.[Бочков Н. П. ж.б.] ; редакциясын басқарған Н. П. Бочков ; қазақ тіліне аударған Б. Н. Дюсенбекова, жауапты редакторы Қ. А. Естемесова - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2015.

2.Автор: В.Корунская.  Жалпы биология сабақтары.

3.Биология және салауаттану журналы.

4.Автор: М.Е. Лобалиева, К.В. Ватти, М.М.Тихомирева. Алматы.  Генетика және селекция негіздері.

5.Интернет желісі.

6.«Биология салауаттылық негіздері» журналдары 2013-2020.

7.«Биология анықтамалығы» журналдары 2015-2020.

8.Е.Ж. Стамбеков. Алматы 1993.  Жалпы генетика.

9.Алматы 2005. Биология оқыту әдістемесі.

10.К.Мұханбетжанов, Л. Аманжолова. Алматы 1993. Генетика есептерінің жинағы.

11. М.Жұмажанов. Қарағанды 1996.Жалпы генетика курсының есептер жинағы.

12.М.Гильманов, А.Сартаев. Алматы 2006. Биология және салауаттану журналы.

13.А.Сартанов. Алматы 2006. Адам генетикасы.

14.М.Гильманов, А.Сартаев. Алматы 2006. Жалпы биология.

15.Қазақтілі терминднрінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Биология.

16.А.Сартаев, С.Жолымбетова. Алматы 2006. Жалпы биология есептері.

17.Р.Сәтімбекұлы, Ғ.Ережепова, Б.Унасбаева. Алматы 2007. Тәрбие тағлымдары.

18. Бурунбетова Қ. Қ. Генетика негіздері: Оқулық. – Алматы: ЖШС «Дəуір», 2013. – 264 б.

Тақырып жоспарының мазмұны.

Кіріспе (3 сағат) Генетика – тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым. Генетиканың даму тарихы. Генетиканың негізгі әдістері мен заңдары.

Тұқым қуалаудың Г.Мендель ашқан заңдылықтары (12 сағат) Мендель ілімі. Тұқым қуалау құбылысының негізгі заңдылықтары мен негізгі генетикалық ұғымдар. Туқым қуалаудың цитологиялық негіздері. Моногибридті будандастыру заңдылықтары. Г.Мендельдің біркелкілік және белгілердің ажырау заңы. Тұқым қуалаудың аралық сипаты немесе толымсыз доминанттылық. Моногибридті будандастыруға есептер шығару. Дигибридті будандастыру. Тәуелсіз тұқым қуалау заңы. Полигибридті будандастыруға сепетер шығару. Гендердің өзара әрекеттесуі. Аллелді емес гендердің өзара әрекеттесуі. Комплементарлық. Эпистаз. Полимерия. Көпаллельділік. Гендердің өзара әрекеттесуі кезіндегі тұқым қуалау әрекетіне есептер шығару.

Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы (7 сағат). Жыныстың анықталуының генетикалық механизмі және баланстық теориясы. Жыныстың анықталуына ортаның рөлі. Жыныспен тіркес тұқым қуалау. Гендердің тіркесуі. Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауына арналған септерді шығару. Кроссинговер. Кроссинговердің механизмдері. Кроссинговерге әсер ететін факторлар. Генетикалық карталар. Тіркесу және кроссинговерге арналған есептерді шығару. Жыныс хромосомалары жүйесіндегі ауытқулар.

Адам қан топтарының тұқым қуалауы (3 сағат). Қан құю. Қан топтары. Донор. Рецепиент. Қан топтарының тұқым қуалауына есептер шығару.

Тұқым қуалаушылықтың молекулалық негіздері (7 сағат). Нуклеин қышқылдарының құрылымы мен биологиялық ролі. Генетикалық код.Жасуша нәруыздарының жинақталуы. Нәруыз синтезінің механизмі. «Сплайсинг процесінің механизмі». Ген құрылымының реттелуі.

Қорытынды ( 2 сағат ).

Көрсетілімдер. Мендель заңдарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін көппешөп материалдарын, жинақтамаларды, нақнұсқа-жапсырмаларды, сызбанұсқаларды, тәжірбиелерді көрсету.

Қолданбалы курсқа арналған күнтізбелік жоспар.

№	Сабақтың тақырыбы.	Сағат саны			Қолданылатын әдіс-тәсілдер. Құрал-жабдықтар.	Күні
		Барлығы	Лекция	Практикалық
	Кіріспе	3	578тг - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Материал жариялап тегін сертификат алыңыз! Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды Материал жариялау Сертификатты жүктеу Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Бағыт Сынып Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Биология пәні бойынша барлық материалдарды көру Іс-шаралар кестесі Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Сайт Peaksoft веб-студиясында жасалған - Peaksoft.kz