ҰБТ-ға дайындық Биология Әдістемелік құрал

1

Биология
Өсімдік жасушасы мен ұлпасы
Қандайда ағза болсын денесі тұрады: Жасушадан
Денесі көп жасушадан тұратын ағзаны атайды: Көпжасушалылар
Тірі ағзалардың бәріне ортақ, яғни тіршілікке тән ең басты қасиеті: Зат алмасу
Зат алмасу нәтижесінде ағза: Өседі, дамиды, көбейеді
Жерде тіршілік ететін ағзалардың түр саны: 5-6 миллиондай
1938 жылы В. А. Селевин басқарған зоология экспедициясы Бетпақдала өңірінен тышқан тәрізді
кеміруші: Жаламанды тапты
Денесі бір ғана жасушадан тұратын тіршілік иелері: Біржасушалылар
1590-1610 жж оптика шеберлері жарық микроскопты ойлап тапты: голландиялық әкелі-балалы
Янсендер
1609 ж алғаш рет микроскоп жасады: Галилео Галилей
Өте ұсақ заттарды 100-ден 2000 есеге дейін үлкейтіп көрсететін құрал: Микроскоп
Алғаш рет 1665 жылы өсімдік қабығының жұқа қабатынан жасушаны қарап ашқан ағылшын ғалымы:
Роберт Гук
Жарық микроскопының басты бөлігі-үлкейткіш шыны
Микроскоптың үлкейтіп көрсететін әйнектері бар негізгі бөлігі: Көру түтігі
Микроскоптың үлкейтіп көрсететін екі шынысы бар бөлігі: Окуляр
Микроскоп бөлігі окулярдың қызметі: Көзбен қарау
Микроскоптың үлкейтіп көрсететін бірнеше қабат шынысы бар бөлік: Объектив
Объективте 15 саны,окулярда 7 саны көрсетілген микроскоптың үлкейтуі-105 есе
Өсімдіктегі түссіз пластид: лейкопластар
Пластидтер болады: өсімдікте
Жасаушалары өте ірі, қоректік қоры жиналатын ..... ұлпа: негізгі
Хлоропластың қызметі: өсімдікке жасыл түс беру
Тек өсімдік жасушасына ғана тән денешіктер: пластид
Цитоплазма: қоймалжың тірі зат
Коректік заттарды өсімдіктің бір мүшесінен, екінші мүшесіне өткізуші ұлпа: өткізгіш
Өсімдік жасушасындағы саңылау арқылы атқарылатын қызмет: зат алмасады
Жасушада органикалық қышқылдар, дәрумендер, тұздар жиналатын орын:вакуоль
Жасушалары жас, ұдайы бөлінетін ұлпа:түзуші
Жасушаның көбеюіне қатысады: Ядро
Шығу тегі мен құрылысы, атқаратын қызметі ұқсас жасушалар тобы: ұлпа
Жасушаның бейорганикалық заттары: су мен минералды тұздар
Өсімдік мүшелерінің сыртын қаптап, кеуіп кетуден сақтайтын ұлпа: жабын
Пияз қабығы өңіндегі пластидтер түсі: түссіз
Жасушадағы органикалық қосылыстар: нәруыз май
Өсімдіктің тұқымында, тамырында, түйнегінде кездесетін түссіз, ұсақ денешіктер: лейкопластар
үлкейткіш шынысы бар түтіктің атауы: тубус (көру түтігі)
Фотосинтездеуші ұлпада болады: хлоропласт
Сабаққа мықтылық қасиет беретін ұлпа: тірек
Тірі ағзалардың ең кіші өлшем бірлігі: жасуша
Жасушаның ядросы: шағын тығыз денешік
Су алмасуды сақтайды: вакуоль
Тамыр мен бүршіктің өсуіне қатысатын ұлпа: түзуші
Жасушада шырынға толы қуыс: вакуоль
Шірнеліктерге жататын ұлпа: бөліп шығарушы
Микроскоптың көру түтігінің төменгі жағында орналасқан бөлімі:объектив
Өң, тоз, қыртыс бөлімдері бар ұлпа: жабын
Мөлшері мен тіршіліктегі қызметі жағынан жасушаның ең маңызды органикалық заты: нәруыз
Тірі организмдердің ортақ белгісі: жасуша
Көп жылдық өсімдіктерде өңнің орнын басатын қабат: тоз
Сүрек арқылы қозғалады: су мен минералды тұздар.
Сүзгілі түтік арқылы қозғалады: органикалық заттар
Сүзгілі түтіктерден түратын ұлпа: өткізгіш
2

Ағаш діңінің су өткізгіш бөлігі: сүрек
Вакуольдің атқаратын қызметі: жасуша ішіндегі қысымды реттеу
Хлорпласта жүретін процесс: фотосинтез
Алғаш рет өсімдік қабығының жұқа кесіндісін микроскоппен қараған: Р.Гук
Өсімдіктерде керексіз заттарды шығаратын ұлпа: бөліп шығарушы
Сабақтың ең ұшында болатын ұлпа: түзуші
Өсімдіктердің ұлпа саны: 6
Шайыр жолы жататын ұлпа: бөліп шығарушы
Жасуша бөліктерін зақымдаудан қорғайды: жасуша қабықшасы
Жасуша ішіндегі сұйықтың қысымын реттейтін бөлігі: вакуоль
Жасуша қабықшасының өте жұқарған жері: саңылау
Өсімдіктерді қолайсыз жағдайдан қорғайды: қабық
Жапырақтардың қызаруы, сарғаюына байланысты пластид: хромопласт
Түзуші ұлпаның «екінші атасы»: меристема
Фотосинтездеуші ұлпалар орналасқан пластид: хлоропласт
Микроскоптың жарық қабылдайтын бөлігі: айна
Тамыр.Тамырдың түрөзгерістері
Ұрық тамыршасынан пайда болатын тамыр: негізгі
Өсімдіктердің топыраққа берік орнығып, коректенуін күшейтеді: қосалқы
Тамырдың ең ұшын жауып тұрады: тамыр оймақшасы
Сабақ пен жапырақтардан өсіп шығатын тамыр: қосалқы
Тамырдың топырақтан сорып алған минералды тұздарының ертіндісін жер үсті мүшелеріне жеткізетін
ұлпа: өткізгіш
Шашақ тамырлы өсімдік: арпа
Тамырдың ұшынан өсуін қамтамасыз ететін ұлпа: түзуші
Негізгі тамыры жақсы дамыған: кіндік тамырда
Тамыр жүйесі деп , бір өсімдікте болатын... тамырлар жиынтығы: негізгі, жанама , қосалқы
Тропиктік орманда өсетін өсімдіктердегі тіреу тамыр жатады: қосалқы
Мангр ағашының тамыры: ауа тамыр
Монстера, мангр ағашы, сауыр өсімдіктерінің тамырының түрөзгерісі: ауа тамыр
Жанама тамыр өсіп шығады: негізгі тамырдың жан-жағынан
Өсімдіктің топыраққа берік орнығып, коректенуін күшейтеді: қосалқы тамыр
Тамырдың бөліну аймағы: жасушалары дамылсыз бөлініп, басқа бөлімдердің қалыптасуына
себепші
Тамырлар шығу тегіне қарай бөлінеді: негізгі, жанама, қосалқы
Тамырдың өсу бөлімінде: алғашқы өткізгіш ұлпалар түзіледі
Өсімдіктің өсімді мүшесі: тамыр
Тамыр түтікшелері орналасқан аймақ: сору
Жемтамырлы өсімдікке жатады: сәбіз
Кіндік тамыр жүйесіндегі өте тез жетілетін бөлімі: негізгі
Тропиктік ормандарда өсетін ағаштарда болатын қосалқы тамырлар: тіреу тамыр
Өсімдік мүшелерінің әртүрлі жағдайға түрін өзгерту арқылы бейімделуі: түрөзгеріс
Тамырын өзгерткен өсімдік: сәбіз
Дамуының алғашқы сатысында тамырдың сабаққа қарағанда тез ұзару себебі: суды топырақтың терең
қабатынан сорады
Тамырдың өсу бөлімінен кейін орналасатын калың түтіктері бар бөлік: сору аймағы
Жас жасушалары бөлінетін аймақ: бөліну аймағы
Жас жаушалары бөлінбейтін аймақ: өсу аймағы
Тыңайтқыштар
Органикалық тыңайтқышқа жатпайды: күл
Тыңайтқыш жетіспесе ағаштың жанама бұтақтары дамымай қалады: азот
Минералды коректену: өсімдіктердің тамыры арқылы қоректік элементтерді сіңіру
Тыңайтқыш жетіспесе жапырақтары мен сабақтары нашар дамып, тірек ұлпасы жетілмейді: калий
Сәбіз бен қызылша, шалқанда дамиды: негізгі тамыр
3

Тамырдың, пиязшықтың, түйнектің өсуін тездететін: калий
Өсімдікке фосфор жетіспесе: жемістің түзілуі баяулап, салмағы кемиді
Органикалық тыңайтқыш: қи
Қырыққабаттың жапырағы мен сабағына қажет: азот
Қиды топыраққа шашу мерзімі: Күзде
Өркендер мен бүршіктер
Түрі өзгерген мүше арқылы көбеюі: тамырсабақ
Жапырағы мен бүршігі бар бұтақтанбаған жас сабақ: өркен
Сабақтың жуандап өсуі..... бөлінуінен болады: камбидің
Өсу бүршігінде болмайды:гүлшанақ
Қосалқы бүршіктің бұйыққан бүршіктен айырмашылығы: өсімдіктің кез-келген жерінен өсіп шығады
Сабақтың орталық бөлігі: өзек
Түрін өзгерткен шырынды, қысқарған өркен: пиязшық
Қысқарған сабақ: бақ-бақ
Сабақ жасымықшасының қызметі: ішке оттегін өткізеді
Бүршік: бастапқы өркен
Өркеннің негізгі орталық тірек бөлімі: сабақ
Сабақтың қалың қабақшалы өлі жасаушалардан тұратын қабаты: сүрек
Өркеннің ұшына орналасқан бүршік: төбе
Тыныштық күйге ауысқан бүршік: бұйыққан бүршік
Бұталардың түптенуі байланысты...... бүршік: бұйыққан
Құлмақтың сабағы: шырмалғыш
Қабықтан кейінгі орналасатын қабат: камбий
Сабаққа беріктік, мықтылық қасиет береді: тін
Сабақтың ең сыртқы қабаты: қабық
Сояу сабақ кездеседі: жабайы алмұрт, жабайы алма, долана
Сабағы шырынды сабақ: сүттіген
Жапырақ шығармайтын көп жылдық жер асты өркен: тамырсабақ
Бидайықтың жер асты мүшесі: тамырсабақ
Жер асты мүшесі түйнек: жер алмұрты
Пияздың жемісі: қауашақ
Қызғалдақтың түрін өзгерткен жер асты өркені: пиязшық
Шырынды сабақты өсімдік: кактус
Жатаған сабақты өсімдікті: қарбыз
Сабақтың жапырақ өсетін бөлімі: буын
Өсімдіктердің кез келген жерінен шығатын бүршіктің түрі: қосалқы
Өркеннің жерасты түрөзгерісі
Тік сабақты өсімдік: пиязшық
Хлорофилі бар өсімдік мүшесі: жас өркен
Өсімдік сабағындағы буын дегеніміз: жапырақтың жуандау жері
Орамжапырақтың түрі өзгерген жерүсті бөлігі: қаудан
Жасмықшалар деген: тыныс алуға қатысатын жасушалар
Жасымықша орналасқан қабат: сүрек
Қосалқы бүршіктердің дамитын орны: жапырақ, тамыр, сабақ, тамырсабақ
Өсімдік зақымданғанда ғана қарқынды дамитын бүршік: бұйыққан
Долана ағашының түрін өзгерткен сабағының атауы: сояу
ЖАПЫРАҚ
Тікенекті жапырақтың өсімдік тіршілігіндегі маңызы: суды аз буландыру
Жапырақтың түтікше өткізгіш шоғы...... деп аталады: жүйкелену
Жапырақтың жалпақ: бөлім алақаны
Жапырақтары жетілмей қалған өсімдік: сексеуіл қылша арамсояу
Жапырақтары тікенге айналған: кактус
Бүйрек пішінді жапырақ: құсықшөп
4

Үш құлақ жапырақ: беде
Бүршік сыртындағы түрі өзгерген сыртқы жапырақ: қабыршақ жапырақ
Ылғалды жерде өсетін өсімдік жапырақтары: ірі, қою, жасыл түсті
Жай жапырақты раушангүлдер: алма, алмұрт, өрік
Жапырақ тақтасының үстіңгі және астыңғы жақ беттерін қаптайды: өң
Мұртшаға айналған жапырақ: үрмебұршақ
Қарағайдың әрбір қысқарған өркенінде дамиды: қос қостан
Жапырақтарының параллель жүйкеленуі: жүгері
Гүлді өсімдіктердің суды буландыратын негізгі мүшесі: жапырағы
Жапырақ түктері тікенекке айналған өсімдік: итмұрын
Жапыраққа күн сәулесі түскенде , хлоропластар ауадан сіңіреді: көмірқышқыл газды
Алоэ суды жинайды: шырынды жапырақ
Бір ғана тақтасы бар жапырақ: жай жапырақ
Жетілмеген жапырақтар болатын өсімдіктер өсетін орын: шөлейтті жер
Қынап жапырақты өсімдік: бидай
Жанаспалы жасушалар: жапырақ жасушалары
Жарық мол түсетін үстіңгі өңнің астына жанаса жататын жасуша: бағаналы
Жапырағы доға жүйкелі өсімдік: інжугүл
Бір буында үш жапырақ және одан артық орналасса: топтанып
Суды аз буландырады: тікен жапырақ
Жапырақ тақтасының негізгі ұзарып өсіп, сағақтың орнына түтік тәрізді қусырылып өсуі: қынап
Соя жапырақтары: күрделі үшқұлақ
Жапырақтары жетілмей қалған өсімдік: сексеуіл
Жапырақтың ішкі құрылысы мөлдір, түссіз үстіңгі, астыңғы өң мен жұмсақ ортаңғы қабат
Шықшылдықтың жапырақ тақтасының ұстіңгі беті мен жиектерінде қармалағыш безді түтіктердің
маңызы: қонған бунақдене жабысып қалады
Буын аралығынан жоғары тұратын, жапырақтың сабаққа орналасқан жері: буын
Атмосфераға су буы, оттегі және көмірқышқыл газ шығарылып тұратын жапырақ жасушалары:
наспалы жасушалар
Улы газдардың зиянды әсерінен қорғайтын жапырақтың түрөзгерісі: қабыршақ
Жапырақ жүйкесі мына ұлпадан тұрады. Өткізгіш,тірек
Өсімдіктердің тамыр, сабақ, жапырақ арқылы вегетативті көбеюі
Бір өсімдіктің бүршігін алып, екінші өсімдікке будандастыру: телу
Картоптың көбеюі: түйнекпен
Телу арқылы көбейтуге жатады: көзшелеп телу
Суыққа төзімді іріктемелер шығаруға қолданылатын әдіс: телу арқылы көбейту
Бір өсімдіктің бүршігін аздаған сүрек бөлшегімен қоса кесіп алу: көзшелеп телу
Сабақ қалемшесінен өсірілетін өсімдік: қарақат
Қыстық өркендерді дайындайды: күзде
Сабақ өркенінен сәндік үшін өсірілетін гүл: қалампыр
Мектеп ауласын көгалдандыру мақсатында құртқашашты көбейтеді: тамырсабақтан
Жас өркендер арқылы көбейеді: тал,терек
Гүл. Гүлшоғыр. Ұрықтану. Жеміс. Тұқым
Гүлшоғыры шашақ: орамжапырақ
Гүлдің жеміс түзетін негізгі бөлігі: аналық
Гүлдің масақ гүл шоғыры бар өсімдік: бидай
Гүлсерігін түзеді: тостаған, күлте жапырақшалар
Күрделігүлдердің гүлшоғыры: себет
Орталық негізгі сабағы жуан және жамылғы орама жапырақтары бар гүлшоғыр: собық
Гүлдің жабысқақ сұйықтық бөлетін жері: аналықаузы
Гүлшоғыры сырға гүлшоғырына жатады: қайың тал терек
Гүлдің көбеюге қатысатын мүшесі: аналық
Күріштің гүлшоғыры: сыпыртқыгүл
Көбеюге қажетті жыныс мүшелері бар, бұтақтанбайтын қысқарған өркен: гүл
5

Гүлшоғырдың жеке гүлдері орталықтан таралатын сабаққа гүл сағақтарынсыз кезектесіп орналасатын
гүлшоғыр: жай масақ
Гүлдің дәл ортасына орналасады: аналық
Жасыл түсті, гүлдің сыртында жеке немесе біріккен жапырақшалар: тостағанша жапырақ
Тарының гүлшоғыры: сыпыртқыгүл
Ұрықтанудан кейін жатыннан пайда ..... болады: жеміс
Қауашақ жемісті өсімдік: мақта
Тұқымның коректік заттар жинайтын бөлігі: эндосперм
Ұрықтан өскіннің дамуы: тұқымның өнуі
Тұқымның өнуіне, шығымдылығын сақтауға, бірігуіне қажет: су
Қауашақ жемісті өсімдік: меңдуана
Өсімдіктің жынысты көбеюі мүшесі: гүл
Тұқымбүршіктен дамиды: тұқым
Дәнектің ең үлкен бөлігі: эндосперм
Жемісінің сыртқы қабатында эфир майы көп өсімдік: апельсин,мандарин
Тозаң түзіледі: заңқа
Гүлді өсімдіктің қосарынан ұрықтануын ашқан: Навашин
Жемісі сүйекті шырынды: шабдалы
Құрғақ жемісі дәнек: күріш
Бір гүлдің аталық тозаңының сол гүлдің аналығының ауызына түсуі: өздігінен тозаңдану
Гүл шығаратын өркенде белгілі ретпен орналасқан ұсақ гүлдер тобы: гүлшоғыр
Көбею кезінде гүлді өсімдік тозаңданғаннан кейін жүретін процесс: ұрықтану
Аналықтың бөліктері: мойны, аузы, жатыны
Жемісқабы тұқыммен бірігіп кеткен жеміс: дәнек
Түкті , қанатты тұқымдар мен жемістердің таралу жолы: жел
Гүлде тек аталығы немесе аналығы ғана болса: дара жынысты
Қамыс тұқымының таралу жолы: су
Алғашқы тамырша, алғашқы сабақша, алғашқы бүршікшеден тұратын бөлім: тұқым
+ 10 градуста өне бастайтын өсімдік: жүгері, күнбағыс
Құрғақ көп жаңғақшалы жеміс: құлпынай
Тұқымның ішіне ауа, су кіреді: кіндігінен
Орамжапырақтың жемісі: бұршаққын
Тұқым өнген кезде ағаш пайда болатын мүше: ұрық тамыршасы
Жидек жеміс: қызанақ
+15 градуста өнеді: асқабақ
Жемісқабы мен тұқымы бір бірімен бітісіп кеткен бір тұқымды жеміс: бидай
Құлпынай мен итмұрын жемістері: көп жаңғақшалы құрғақ
Орталық жасуша екінші аталық жасушамен қосылып түзіледі: эндосперм
Қауашақ жемісінің қақпақшасы ашылатын өсімдік: меңдуана
Жинақталған жемісті өсімдік: құлпынай
Тұқымды кеуіп кетуден, зақымданудан, мезгілсіз өнуден сақтайтын бөлік: тұқым қабығы
Алма жемісті өсімдік: алмұрт
Тұқымы бір жарнақты өсімдік: күріш
Бөлшекті жеміс: сәбіз, балдырған, аскөк
Гүлшоғырдан түзілген жеміс: біріккен
Бір бірімен бірікпеген аналықтардан түзілген жеміс: жинақталған
Үйеңкі жемісі: қанатшы
Жеміс серігінің біраз бөлігі жұқарып қанатқа айналған: қанатшы
Жеміс серігі тұқыммен бірікпеген жеміс: дәнек
Бір, үш, бес және көп ұялы, көп тұқымды жеміс: қауашақ
Алхорының жемісі: сүйекті шырынды
Қос ұялы, ішінде ұзынша тартылған пердесі бар жеміс: бұршаққын
Қант қызылшасының тозаңдануы: жел
Бунақ дене арқылы тозаңданады: алма
Шегіргүл өсімдігі тозаңданады: өздігінен
Беде өсімдігінің гүл шоғыры: шоғырбас
6

Жыныссыз гүлі бар өсімдік: күнбағыс
Екі үйлі өсімдік: қарасора
Бір үйлі өсімдік: жүгері
Жай гүлсерікті өсімдік: қызылша
Гүлсеріксіз гүлдер: тал
Күлтесі ашыла сала түсіп қалады: көкнәр
Қамыстың тұқымы таралады: су
Бидай тұқымында коректік зат жиналады: эндосперм
Жай шатырлы өсімдік: пияз
Қос жарнақты тұқымды өсімдік: үрмебұршақ
Тек гүлді өсімдікке тән мүшені белгілеңіз: гүл
Гүлшоғыр деген: гүлсағақтарына белгілі ретпен орналасқан гүлдер тобы
Қос гүлсерікті өсімдік: алма
Дара жарнақты тұқымның құрылысы: қауызы, жарнағы, эндосперм, ұрық
Жүзім жемісінің атауы: жидек
Біріккен жеміс: ананас, тұт, інжір
Тұқымы сумен таралады: жалбыз
Мойылдың гүлшоғыры: шашақ
Жарқанатпен тозаңданатын гүлдердің ашылуы: түнде
Вирустар
Жасушасыз тіршілік құрылымдары: анцидтер
Жасуша ішінде ғана әрекет ететін паразит: вирус
Бактерия жасушасын жоятын вирус: бактериофаг
Вирус туғызатын аурулар: қызылша, тұмау, ұшық
Латынша «у» деген сөз: вирус
Вирус туғызатын ауру: қызылша
Алғаш рет «вирус» терминін енгізді – 1899ж М.Б.Бейерник
Темекі теңбілі вирусын ашты: Ивановский
Өсімдікті зақымдайтын вирус түрі: 400
Ағзаның өз тұтастығын және биологиялық даралығын қорғайтын жасуша: иммундық жасуша
Вирустың жасушаға енетін бөлігі: нуклейн қышқылы
Вирустың мекен ортасы: жасуша
Жануар жасушасында кездесетін вирус түрі: 500
Фагтың көбею сатысының ұзақтығы: 30 мин 90 мин дейін
Фаг тіршілігін жояды: 50 %-дық глицерин ерітіндісінде
Полиомиелит қоздырғышы жұғады: су тағам ауа
Вирустың құрамындағы нуклеин қышқылдарын қорғайды: капсид
Вирустың құрылымы: нуклейн қышқылы, нәруызды қабығы
Темекі теңбілі вирусының алты қырлы кристал пішінді шоғыр түзетінін дәлелдеді: Ивановский
Ауру туғызатын бактериялар -паразитті бактериялар
Бауырда вирустардың әсерінен болатын жұқпалы ауру – сары ауру
Вирус арқылы тарайтын ауру – шешек
Вирус болмайды-ядро,жасуша
Вирустар көбейеді қандай ағзада-адам, өсімдік, жануар
Вирустардың пішімі-сопақша шар таяқша тәрізді
Бір жасушада жүздеген жаңа вирустардың пайда болу уақыты: 30 мин
Бактериялар
Ұсақ ағзаларды алғаш ашқан: А.Левенгук
Қолайсыз жағдай туса, бактерия түзеді: Спора
Бактериялардың көбеюі: бөліну
Бактерия туғызатын ауру түрлері: сарып, оба
Бактерия туғызатын мақтаның ауруы: Гоммоз
Фотосинтез жүретін бактерия түрі: цианобактерия
Нәруыз өндіру үшін өсірілетін цианобактерия: спирулина
7

Өлі ағза денесінде тіршілік ететін бактериялар: сапрофит
Тамақ өнеркәсібінде пайдаланылатын бактериялар: сүтқышқыл бактериялар
Бактериялар мен саңырауқұлақтарда болмайды: пластид
Бактерияның пішен таяқша деген түрі қайнатқанда-өлмейді
Ауыратын сиырдың сүті арқылы таралатын ауру: сарып(бруцелез)
Носток көбірек кездеседі: қынаның құрамында
Тазалаушы санитар бактериялар: шіріту бактериялары
Түйнек бактериялары кездеседі: жоңышқа
Өсімдіктерге корек дайындайды: топырақ бактериялары
Жерасты ыстық суларда кездеседі: хемосифондар
Таяқша тәрізді бактериялар: бацилдер
0 С-де өмір сүруін тоқтатады, бірақ тіршілігін жоймайды: бактерия
Бактериялар спора түрінде топырақта тіршілік етеді: 25-30 жыл
Оба бактериясы топырақта тіршілігін сақтайды: 25 күн
1870- 1880 жылы ұсақ ағзалар бар екенін тәжірибе жүзінде дәлелдеді: Л. Пастер
Оттексіз ортада тіршілік ететін ағзалар: анаэробты
Күкіртті бактерияларды зерттеді: С.Н.Винаградский
Топырақтағы қарашірікті минералды заттарға айналдыратын бактериялар: топырақ
1грамм қара топырақта кездесетін бактерия саны: 5-6 млрд
Тотығу реакциялары кезіндегі энергияны пайдаланып, органикалық заттарға
синтездейді: күкірттібактерия
Ауру туғызатын бактериялар -паразитті бактериялар
Алма,қарбыз,саңырауқұлақ жемістерін тұздау үшін қолданылатын бактерия:сірке қышқылы
Асбұршақ,соя өсімдіктерімен селбесіп тіршілік етеді:түйнек бактериясы
Ауаға азот бөліп шығарушы ағзалар: динитрлеуші бактерия
Ауадағы азотты сіңіріп топырақты азотпен байытады:түйнек бактериялары
Топалаң және құтыру ауруларына қарсы вакциналар жасады: Л.Пастер
Көзге көрінбейтін ұсақ ағзаларды зерттейтін ғылым: микробиология
Бактериялар коректенуіне қарай бөлінеді: сапрафиттер,паразиттер
Бактерия жасушасында кездесетін органоид: рибосома
Саңырауқұлақтар
Жасуша қабықшасы нәруызды ....... хитинді: саңырауқұлақ
Ағаш сабағында өсетін паразит саңырауқұлақ – діңқұлақ
Ағаш сүрегін зақымдайтын паразит саңырауқұлақтар-ағашқұлақ
Саңыраулақтың қор заты: гликоген
Спорантий: споралар түзілетін орын
Қантты саңырауқұлақ: ашытқы саңырауқұлақ
Даяр ағзалық заттармен коректенеді: саңырауқұлықтар
Саңырауқұлақтың құрамы: 10-20 құрғақ затының2-4% нәруыз
Жеуге жарамды саңырауқұлақ: майқұлақ
Өкпенің қабынуы,құздама, күл ауруын емдеуге қолданылатын: пеницеллин
Улы саңырауқұлақ: боз арамқұлақ
Микоризаны алғаш анықтап зерттеді: Каменский
Ақ саңырауқұлақтың жемісті денесінің салмағы: 2 кг 720 г
Қалпақшасының астында майда шұрықтары бар: түтікшелі саңырауқұлақтар
Қалпақшасының шеті желбіреген, үстіңгі беті ақшыл сарғылт түсті: кәдімгі түлкіжем
Түбіртегінде белдеуше жоқ, қалпақшасының асты сарғылт жасыл: жалған түбіртек
Шаң түріндегі спора: конадий
Пенициллин жіпшумағының шоғырының түсі: көкшіл-жасыл
Табиғи пенициллин бөліп алды:А.Флеминг
Астық түсімін 30%-ға кемітеді: ақұнтақ
Бидай түсімін15%-ға төмендетеді: тат
Аталған саңырауқұлақпен зақымданған астық дәні майда әрі жеңіл болады: тат
Өсімдіктерді тез өсіретін белсенді зат гиберлин алынады: саңырауқұлақ
Зиянды бунақденелерге қарсы қолданылатын боверин алынады: саңырауқұлақ
8

Саңырауқұлақтардың өздігінен дүниеге келуі туралы тұжырымдаманы ұсынған ғалым: Ж.Б.Ламарк
Саңырауқұлақтардың өсімдіктерге тән белгілері: жасушасында қалың қабықшасы болады.
Саңырауқұлақтың жануарларға тән белгілері: дайын ағзалық затпен қоректенеді
Қына
Екі ағзаның селбесуінен құралған: Қына
Қынаны зерттеушілер: Лехенологтар
Саңырауқұлақ пен көк-жасыл балдырдың селбесуінен құралған: Қына
Сыртқы орта тазалығын көрсететін ағза: Қына
Қыналардың көбеюі:Өсімді көбею
Дизентерия ауруын емдеуге қатысатын қына:Жер қына
Қынаның құрамындағы су мен минералды заттарды сіңіретін ағза:Саңырауқұлақ
Қабық қына түсі:Сары-қызыл, сары, сұр, көгілдір, қоңыр
Қыналардың кездесетін түр саны: 26 мың
Қына құрамында кездеседі: көк жасыл балдыр
Асқазан, тыныс жолдары ауларына дәрі жасалады: қына
Қына бойында фотосинтезді жүзеге асыру барысында көмірқышқыл газы, суды сіңіретін құрам
бөлік: хромотофор
Ағаштың діңіне, тасқа жабысып өсетін қына: Қабық қына
Суыған жанартау бетіне алғаш қоныстанатын ағзалар:Қына
Қант, спирт, бояу, лакмус алынады:қына
Балдырлар
Бір жасушалы балдыр: хлорококк
Төменгі сатыдағы өсімдік: балдыр
Шоғырлы балдырлар: домалаңғы(вольвокс)
Балдырдың жыныс жасушаларының қосылуынан түзіледі: зигота
Хломидомонаданың хлорелладан айырмашылығы: талшығы
Балдыр жасушасының пластиді: хромотофор
Хромотофоры білезік пішінді балдыр: Улотрикс
Қызыл балдыр: порфира
Балдырдан алынады: спирт, жасұнық, агар-агар
Лас көздерде тіршілік ететін балдырлар: диатомды
Қызыл балдырдың жасушасының қор заты: май және қантты заттар
Хламидомонада жасуша қабықшасы тұрады: целлюлоза
Балдырдың жыныс жасушалары: гамета
Хромотофоры жазық астау тәрізді балдыр: хлорелла
Түзген крахмалынан май алыну көзделген балдыр: хлорелла
Бірқатар қысқа жасушалардан түзілген жіп тәрізді балдыр: Улотрикс
Хромотофоры оралма тәрізді балдыр: спирагира
Сырты созылыңқы сілемейлі қабықшамен қапталған: қоңыр балдыр
20-30 метр тереңдікте өседі: ламинария
Көкеніс есебінде тамаққа пайдаланылады: порфира
Жасушасының қор заты –полисахаридтер болатын балдыр: қоңыр
Денесінде ұлпалары болмайтын және мүшелерге бөлінбейтін өсімдік бөлігі: таллом
Цианобактерия деп аталатын балдырлар: көк-жасыл
Қоңыр балдырдың жасуша қабықшасы: созылыңқы сілемейлі қабықша
Іші ауаға толы көпіршіктері бар балдыр: Саргассум
Мүктәріздес өсімдіктер
Бриология ғылымы зерттейді: Мүк
Жасыл мүк суды, минералды заттарды сіңіреді: ризоид
Суды, минералды тұздарды сабағы арқылы сіңіреді: шымтезек мүгі
Жапырақ жасушалары екі түрлі: шымтезек мүгі
Тұщы су жиналуына себепкер: шымтезек мүгі
Мүктәріздес өсімдіктердің түр саны: 22-27 мың
9

Бірнеше жасушалардан тұратын жіп тәрізді сыртқы қабық өсіндісі: ризоид
Көкек мүгінің сабағының ортасында: өткізгіш шоқ
Екі үйлі өсімдік: жасыл мүк
Антрактидада өсетін жоғары сатылы өсімдік: мүк
Қардың астында ауа температурасы -14 градусте фотосинтез жүреді.мүк
Бір үйлі, қос жынысты өсімдік: шымтезек мүгі
Мүктің споралары дамиды.қауашақ
Жапырақ көлемінің 2\3 бөлігі судан құралған: шымтезек мүгі
Спирт, карбол қышқылы алынады: шымтезек
Ақ мүк деп аталу себебі: өлі жасушалары ауаға толы
Мүктің ризоиды: жіп тәрізді сыртқы қабат өсіндісі
Жасыл мүк споралары өнгенде пайда болады: өскінше
Мүктің жыныссыз көбеюі: спора
Сабақ, жапырақ, ризоиды: бар өсімдік: жасыл мүк
Төмендегілердің қайсысы I- ші реттік сукцессияның мысалы болады: Қына, мүк
Қарағайлы орманның ылғалды топырағында кездесетін өсімдік: Мүк
Мына өсімдіктердің қайсысын алғашқы кұрлық өсімдігі деуге болады: Мүктер
Орманның батпаққа айналуына себепші болатын мүк: Көкек мүгі
Кепкенде түсі ағарып кететін мүк: Шымтезек мүгі
Спора қайсысында бар: Көкек зығырында
Көкек зығырының ризоиды: Жас өркен кезінде де,ересек кезінде де дамиды
Көкек мүгі өсімдігінің споралар дамитын бөлігі: Қауашағы
Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген мүктәріздес өсімдік(-тер): Ірі жапырақты пахифиссиденс,
Жатаған ортотрихум
Шымтезек мүгінің өлі жасушаларының қызметі: Су қорын жинайды
Мүкте тамыр қызметін атқарады: Ризоид
Қауашақта дамиды: Споралар
Мүктердің кең таралған екі өкілі: Жасыл мүк (көкек мүгі), шымтезек мүгі (Ақ мүк немесе Сфагнум)
Жапырақ жасушаларының 23 бөлігін су алып жататын мүк: Сфагнум
Шымтезек мүгінің өз салмағынан суды неше есе сіңіреді: 20-25 есе
Мүктердің жақсы жетілген ұлпасы: Фотосинтездеуші
Құрғақшылықта өлі жасушаларының іші ауаға толы болғандықтан, шымтезек мүгін: Ақ мүк деп те
атайды
Шымтезек мүгі: Бірүйлі, қосжынысты өсімдік
Мүктердің аталық жыныс мүшесі: Антеридий
Хлорофильдері болмайды, хлоропласттарға толы жасушалары жақсы жетілген фотосинтездеуші
ұлпалары бар өсімдіктер: Мүктер
Тұщы су қоры: Мүктер
Тамырсабағының қосалқы бұтақтары бар споралы өсімдік(-тер): Ақ мүк, Көкек зығыры, Қырықбуын
Ұрықтанған жұмыртқа жасушасынан: Қауашақ (спорангий) жетіледі
Мүктің құрылысы: ризоид, сабақ, жапырақ
Мүктерді зерттейтін ғылым: Бриология
Шымтезек мүгінің латынша атауы: Сфагнум
Ұрықтанғаннан кейін зиготадан: Спорагон жетіледі
Мүктердің жыныс жасушаларының қосылуынан: Ұрықтанады, қауашақ жетіледі, спора түзіледі
Климаты қатал Арктика мен Антарктиданың бір қатар ауданында өсетін жоғары сатыдағы өсімдіктер:
Мүктер
Белгілі аймақта сфагнум мүгінің тез таралып, сазды жердің пайда болу себебі:Жапырағының өте
жоғары ылғал тартқыштығына байланысты
Сабағы жиі бұтақталған көпжылдық өсімдік:Шымтезек мүгі
Жасыл мүк көбейеді:Жынысты және жыныссыз жолмен
Жапырақ көлемінің 23 бөлігінде су жинайтын өлі жасушалары бар мүк:Шымтезек
Дүние жүзі бойынша мүктердің:22 000-нан 27 000-ға дейін түрлері бар
Қыста қалың қардың астында ауа температурасы -140 С болсада фотосинтез жүретін ағзалар: Мүктер
Шымтезек мүгінің құрылысы:Сабақ, жапырақ
Екі үйлі мүк:Жасыл мүк
10

Шымтезек мүгінің көбеюі:Жынысты және жыныссыз
Тамыры, ризоиды жоқ биіктігі 60 см орман өсімдігі:Мүк
Мүктердің аналық жыныс мүшесі:Архегоний
Екі қабықшадан тұратын жасуша:Спора
Мүк спораларының пісіп жетілетін орны:Қауашақта
Мүк спорасынан өніп шыққан өскін:Балдырға ұқсайды
Сабағы бұтақтанбайтын, тірек ұлпасы мен ризоиды бар мүк:Жасыл мүк
Шымтезек мүгінен алынады:Спирт, балауыз, парафин
XVIII ғасырдың соңында мүктер туралы ғылымның - бриологияның негізін қалаған ғалым:Неміс
ботанигі И. Гедвиг
Сфагнум мүгінің ақ түсті болуы:Өлі жасушалардың іші ауаға толы болуынан
Жасыл мүктің биіктігі:40 см
Шымтезек мүгінің:350 ден астам түрі бар
Бірнеше жасушалардан тұратын жіңішке жіп тәрізді сыртқы қабықтың өсіндісі:Ризоид
Плаунттәріздес өсімдіктер
Жылысқы деп аталады: плаун
Плаунның ұрықтық тамыршасынан дамиды: нағыз тамыр
Плаунның жыныссыз көбеюі жүзеге асады: спора
Плаунның споралары жетілетін орын масақ
Плаунның жер асты спораларынан пайда болады: қос жынысты өскінше
Сары, жасыл бояу алынатын шикізат: плаун
Плаунның спорофилдері түрі: өзгерген жапырақ
Жапырақтары мен сабақтары бір орнынан екінші орынға жылыстап өседі: плаун.
Қазіргі өкілдері көпжылдық мәңгі жасыл шөптекті өсімдік: плаун
Плаунның спора түзетін масақтары дамиды: күзге қарай
Плаун көбейеді: өсімді,жынысты,жыныссыз
Несеп айдайтын, өт тазартатын дәрі: плаун
Плаунның өркенінен пайда болады: қосалқы тамыр
Тең споралы өсімдік шоқпарбас:плаун
Спорасы мединцинада дәрі - дәрмекке пайдаланылады: плаун
Жапырақтары мен сабақтары бір орыннан екінші орынға жылыстап өседі: Плаундар
Күзде тік өсетін өркендерінің ұшында спора түзетін масақтарды дамиды: Плаун
Медицинада плаунның тұнбасын қолдануға болатын ауру(-лар): Іш жүргізуге, Өтті тазартуда
Плаундар көбею жолдары: 3
Шоқпарбас плаунның жыныссыз көбеюін жүзеге асыратын: Споралар
Плаунның споралары жетілетін бөлігі: Масақ
Плаунның спораларының дамитын орны: Тік өскен сабағындағы масақшада
Плаунның түрі әзгерген жапырағы: Спорофилл
Плаунтәріздестердің ұрықтануы жүреді: Суда
Плаунтектес өсімдіктердің жыныссыз көбеюі жүзеге асады: Спора арқылы
Плаунның құрылысы: Ұзын төселмелі сабағы мен майда жапырақтары бар
Плаунның жапырақшасынан қалыптасатын мүше: Нағыз жапырақ
Плаунның спораларын пайдаланады: Дәріге
Құрғақта өсуге бейімделген плаундар өкілі: Селагинелла
Плаунның төселіп өсетін өркендерінің үзінділері арқылы жүзеге асатын көбеюі: Өсімді көбею
Өнеркәсіпте жасыл және сары бояу алу үшін шикізат болып табылады: Плаундар
Топырақ түзуге қатысады: Плаундар
Шоқпарбас плаунның жыныссыз көбеюін жүзеге асыратын: Споралар
Спора арқылы көбейетін жоғары сатылы өсімдік: Плаун
Плаунның басқаша атауы: «Жылысқы»
Плаундардың спора түзетін масақтары дамиды: Күзде
Плаунның өскіншелерінің ұзындығы: 20 мм
Плаунның өскіншелері: Қосжынысты, ұзындығы - 20 мм
Қарағайлы орманда жиі кездесетін плаун: Шоқпарбас плаун
Плаунның (жылысқының) қазіргі кезде: 200 - 500 түрі белгілі
11

Жерасты споралары жерге түскен соң қанша жылда саңырауқұлақтардың жіпшумақтарымен селбесіп
өседі: 6-15 жылда
Плаунның сабақшасынан қалыптасатын мүше: Нағыз сабақ
Жерасты споралары жерде 6-15 жылдың аралығында саңырауқұлақтардың жіпшумақтарымен селбесіп
өсіп: Қосжынысты өскіншеге айналады
Плаундардың мүктерден басты айырмашылығы: Тіршілік айналымында спорофит гаметофиттен
басым болуында
Плаунның сабағы: Төселмелі
Плаунның сабағы қандай: Жерге төселетін, бунақталған
Плаунның ұрықтық тамыршасынан қалыптасатын мүше: Нағыз тамыр
Жерге түскен споралары бірнеше күнде: Жерүсті өскіншелерін береді
Тең споралы плаунтәріздестердің кең тараған өкілі: Шоқпарбас плаун
Плаунның көбеюі: Өсімді, жыныссыз, жынысты жолмен
Плаун сабағының ортаңғы бөлігін: Шеңберлі шоқ алып жатыр
Плаунда кездесетін ұлпалар: Тірек, жабын, өткізгіш
Плаунның спораларының өнуінің екі типі бар: Жерүсті және жерасты
Қазіргі өкілдері көп жылдық мәңгі жасыл шөптекті өсімдіктер: Плаун
Плаунтәріздес өсімдіктердің ағаш түрінде өркендеуі: 300 млн жыл бұрын
Плаунның спорофильдері: Түрі өзгерген жапырақ
Плаунның шөбін қайнатып, тұнбасынан дәрі дайындайды: Несеп айдайтын, өтті тазартады
Жерге түскен споралардың өнуінен басталатын көбею түрі: Жынысты көбею
Плаунның өркендерінің үзінділерінен алғаш дамиды: Қосалқы тамыр
Өте баяу өсетін өсімдік: Плаун
Плаунтәріздестер: Тең және әртүрлі споралы
Плаунның шөбін қайнатып, тұнбасын: Ішжүргізетін, несеп айдайтын және өтті тазартатын дәрі
ретінде медицинада қолданады
Плаунның спора арқылы көбеюі: Жыныссыз көбею
Плаунтәріздестердің мынадай мүшелері бар: Жапырақ, тамыр, сабақ
Плаунның қазіргі кездегі өкілдері: Шөптекті, көпжылдық мәңгі жасыл
Қырықбуынтәріздес өсімдіктер
Қырықбуынның жерүсті өркені: көктемгі, жаздық
Плаунның споралы масақтары дамитын өркен: көктемгі
Қырықбуында коректік заттарды тасымалдайтын ұлпа: өткізгіш
Қырықбуынның көбеюі: өсімді, жынысты, жыныссыз
Далалық қырықбуын: шөптекті
Қазіргі кездегі қырықбуынның тіршілік формалары: көп жылдық шөптесін
Қырықбуынның сабақ қырларының астындағы ұлпа: тірек
Өткізгіш шоқ орналасатын ұлпа асты: тірек
Қырықбуынның өсімді көбеюі: тамырсабақ, түйнек арқылы
Егістік арамшөптері: қырықбуын
Тамырсабағының қосалқы бұтақтары бар споралы өсімдік: қырықбуын
Қырықбуын жапырағының түсі: қоңыр
Қырық буынның хлорофилл дәндері бар өркен: жаздық
Қырықбуынның спорангилер тобының орны: бүр
Қырықбуынның жапырақтары болмайтын өркен: жаздық
Қырықжапырақ тәріздес өсімдіктер
Усасыр қырықжапырағының жапырақ түрі: 3
Усасыр қырықжапырағының спорангийлер жиынтығы: сорус
Қырықжапырақ өскіншесінің пішіні: жүрек
Қырықжапырақ өскіншесінің топыраққа бекінуі: ризоид
Қырықжапырақтың жыныс жасушаларының өскіншеде орналасуы: астында
Қазақстан Қызыл кітабына енген өсімдік: шолпаншаш сүмбілі
Усасыр қырықжапырағының жер асты мүшесі: тамырсабақ
Споралы өсімдіктердің ерте пайда болған тобы: қырықжапырақ
12

Қырықжапырақтың қауырсынды тілімделген нағыз жапыраққа айналуы: 3-ші жылы
Қырықжапырақ жапырағы қызмет атқарады: 2 түрлі
Жойылып кеткен түрлерінен тас көмір түзілген өсімдіктер: қырықжапырақтәріздестер
Усасыр қырықжапырақ .... өсімдік: тең споралы
Споралар дамып жетілетін орын қалта: спорангий
Қырықжапырақтарды сәнді өсімдік ретінде өсіреді: өсімдік жайда
Қазақстанның Қызыл кітабына енген: мыңжылқы қырықжапырағы
Ашық тұқымды өсімдік
Ашық тұқымды өсімдіктердің көбеюі: тұқым
Қылқан жапырақшалардың ерекшелігі: шайырлы өзекшелер
Қарағайдың аналық бүріндегі тұқымбастама саны: 2
Қарағай тұқымының таралуы: жел
Қарағай сүрегінен алынады: жасанды талшық
Қарағайдың бактерияларды жоятын ұшқыш заты: фитонцид
Қарағайдың қылқаны: қос-қостан
Қылқан жапырақтылардың түр саны: 600
Сабағы дің деп аталады: қарағай
Қарағайдың өткізгіш ұлпалары: 90-95 %
Қарағайдың аналық бүршік құрылысы: өзекше мен оған тығыз жанасқан денешік
Жапырағы жалпақтау, сызықты қандауырша тәрізді: секвоя
Қарағай қылқаны сақталады: 3-6 жыл
Бүржидек деп аталады: арша
Теріскей, Күнгей, Іле Алатауында кездесетін ашық тұқымды бұта: жатаған шырша
Өкпе демікпесін емдеуге пайдаланылатын ашық тұқымды өсімдік: қос масақшалы қылша
Жапырақтары ұсақ қабыршаққа өзгерген бұта: қос масақшалы қылша
Сүрегінен қағаз жасайды: шырша
Жапырақтары өркенде бес бестен топтанып орналасады: сібірлік қарағай
Екі үйлі ашық тұқымды бұта: кәдімгі арша
Алғашқы қылқанжапырақтылар пайда болды: палезой
Бұта болып өсетін ашық тұқымды өсімдік: жатаған шырша
Топырақтың ең бөлігінің судан шайылуы, жел ұшыруы: эрозия
Тек 50 жылда ғана жеміс береді: зеравшан аршасы
Жапырағы қабыршақ пішінді ашық тұқымды өсімдік: сауырағаш
Көкнәр тұқымдастар
Көкнәр тұқымдастар жемісі: қауашақ
Қазақстан қызыл кітабына тіркелген өсімдік: жіңішке көкнәр
Көкнәр тұқымдас улы өсімдік: үлкен сүйелшөп
Гүлді өсімдіктердің тұқымы жемістің ішінде жетілсе, бұл өсімдікті жатқызады: жабық тұымдылар
Жалаңсабақ айдаршөп, жіңішке айдаршөп жататын:тұқымды көкнәр
Жабайы көкнәр формуласы: Т2К2+2А көп Ж көп
Алабота тұқымдастар
Бұта немесе ағаш түріндегі алабота тұқымдас өсімдік: сексеуіл
Жер асты мүшесі жемтамыр: қызылша
Ауыл шаруашылығы зиянкестеріне қарсы қолданылатын дәрі алынады: итсигек(бұйырғын)
Құм бекітуге пайдаланылады: ақ сексеуіл
Күлінен сакар алып, сабын жасаған: ақ алабота
Жетілмеген жапырақ: сексеуіл
Фотосинтез жас өркендерінде жүреді: сексеуілде
Ақ алабота гүлінің формуласы: Т4А4Ж1
Асқабақ тұқымдастар
Бақша өсімдіктерінің түр саны: 900
Қазақстандағы бақша өсімдіктерінің түрі: 9
13

Бақша өсімдіктерінің негізгі ерекшеліктері: шөптекті біржылдық
Қаратау маңында өсетін асқабақ тұқымдас өсімдік: құтырған қияр
Жемісі нағыз жидек, асқабақ тұқымдас өсімдік: итжүзім
Бір тұқымды асқабақ тұқымдас өсімдік: чайот
Асқабақ тұқымдарының жемісі: қабақ
Жылу мен жарықты сүйетін өсімдік:қауын
Қауын тұқымы