«Ұлы даланың ұлық тұлғасы»

Тәрбие сағаты

«Ұлы даланың ұлық тұлғасы»

Күні

20.02.2023ж

Класс жетекші:

Сулейменова Рабила Таргыновна

Класс: 7 «ә»

Қатысушылар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Бір күні әлде кім Әбу Наср Әл-Фарабиге тамаша болып толыса піскен алманы көрсетіп, сауал қойыпты: «Осы алманың бітім-болмысындағы жақсы қасиет не? Түсі ме, шырыны ма, дәмі ме, әлде бітімі ме?» Сонда әл-Фараби: «Бәрінен де оның ұрығы тамаша. Өйткені, осы алманың өзі сол ұрықтан өсіп шыққан және одан бүкіл бақ пайда болды ғой!» – деп жауап берген екен.

Әл – Фараби

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға Әбу Насыр Әл-Фарабидің еңбек жолы туралы түсінік бере отырып, ғұламаның жан-жақты білімі бар ерекше тұлға болғандығын түсіндіру, даналығымен таныстыру.

Құндылықтарды дарыту

Халқымызға білімнің, ілімнің нәрін сепкен аса ірі тұлға Әбу Насыр Әл-Фараби даналығынан нәр ағызып, оқушыларды туған жерге деген сүйіспеншілікке, адамгершілікке, қасиетті нәрселерді қадір тұтуға тәрбиелеу.

Ресімдеу

слайд,презентация

Музыкалық және бейне көркемдеу

Әбу Насыр Әл-Фарабидің суреті, лебіздері, естеліктер, талант туралы тағылымды ойлар.

Үлестірмелі материалдар

Кеспе қағаздар

Тақырыптық көрмелер мен ақпараттық стендтер

Презентация

Дайындыққа арналған әдебиет

Интернет материалдары

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Мұғалім әрекеті

Оқушы әрекеті

Ресурстар

Ұйымдастыру кезеңі

(3 мин)

Амандасу, түгендеу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Жағымды психологиялық ахуал орнату.

Оқушылар мұғаліммен амандасады,түгенделеді.

Компьютер, интерактивті тақта.

Слайд 1.2,3

Сабақ басы (12 мин)

Жақындатып өткенге, кеткенге енді,
Рухты жаңғыртып, әлемге көктен берді.
Білім отын жандырып өткен екен,
Әл-Фараби бабамыз көптен бері– деп, Әл – Фараби бабамызға арналған арнауды қабыл алыңыздар.

Отырарлық Ұлы бабама арнау

Жастайынан жарқырап жалындаған,

Отырардың перзенті ғалым бабам.

Еш кетпейтін ерекше еңбектері,

Асулары санаулы алынбаған.

Өнер барда өзгеден қалайын ба,

Тарихына үңіліп қарайын да.

Өмірінің өткізген көп бөлігін,

Ғылымменен білімнің сарайында.

Кездессе де өмірдің сан сынағы,

Өз- өзін өрге қарай қамшылады.

Қамшының сабындай бір өмірінде,

Бола білген тарихтың шам- шырағы.

Қаншама шарлап әлем қалаларын,

Ғылымның зерттеген салаларын.

70-тілді меңгеріп білімдерін,

Сусындатты жас шәкірт балаларын.

Уақыт тоқтап тұрмайды қозғалады,

Сіздей жандар өтсе де із қалады.

Әлемге екінші ұстаз болады деп-

Кім ойлаған Отырарлық бозбаланы.

Біздің емес бар әлемнің данасы,

Болмас оған ешбір жанның таласы.

Өзіңізбен ұрпағына өнеге,

Мақтанады әрбір қазақ баласы.

Отырар -  Әл - Фараби туған қала.

Таң қалған ол туғанда барша дала.

Бір өзі ғалым, сазгер, тарихшы да,

Дәрігер өз халқына болған шипа.

Өз ойларын айтады.

Компьютер, интерактивті тақта.

Слайд 4,5,6,7,8,9,10

Суреттер.

Сабақтың ортасы

(25 мин)

Халқымызға білімнің, ілімнің нәрін сепкен аса ірі тұлға Әбу Насыр Әл-Фарабидің  айналысқан ғылым салаларымен таныстырайық.

Әл-Фараби-психолог.

Біріншіден, Әл-Фараби антикалық заман мен исламды өзара жақындастыра синтез жасап, жаңа бір мәдениеттің өркендеуіне жол ашты. Екіншіден Әл-Фараби грек ойшылдарының асыл мұрасын жаңғыртты. Сөйтіп шығыста үлкен қозғалыс жаңа бағыттар бастады.

Әл-Фараби әдебиет теориясымен де жан-жақты шұғылданған ғалым. Әдебиет теориясы бойынша көптеген зерттеулер жазған. Әл-Фарабидің өлең құрылысын зерттеуге арналған «Өлең және ұйқас туралы сөз», «Өлең ырғағы туралы» т.б еңбектері бар.

Әдебиет саласы бойынша Фарабидін бізге толық күйінде жеткен екі зерттеуі ерекше назар аударады. Олардың бірі – « Өлең өнері» деп аталады. Бұл еңбек негізінен араб поэзиясының теориялық мәселеріне арналған. Екіншісі- «Өлең өнерінің қағидалары туралы трактат»деп аталатын еңбегі. Мұнда Фараби грек поэзиясының жанрларына, терминдеріне талдау жасаған.

Әл-Фараби - философ.

Әл –Фараби  өлеңдерінің  негізгі тақырыбы - өмірдің мән – мағынасы туралы толғау , оқу мен білімді мадақтау , адамгершілікке шақыру. Фарабидің «Ақылдың мәні» туралы трактат, «Данышпандықтың інжу маржаны», «Ғылымдардың шығуы», «Философияны оқу үшін ең алдымен нені білу керек», «Аристотель еңбектеріне түсіндірме» сияқты зерттеулері оның есімін әлемге философ ретінде танытты.

Әл-Фарабидің лирика жанрында жазған өлеңдерінің бірі: «Қашықтасың туған жер»

• Әл-Фарабидің әлеуметтік – қоғамдық, және этикалық көзқарастарын танытатын туындылары да аз емес. Бұл тұрғыдан алып қарағанда, әсіресе «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары», «Бақытқа жол сілтеу», «Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл сөздері» деген сияқты еңбектерінің мәні ерекше зор.

Әл-Фараби -ғалым.

Әл-Фараби - ірілі-ұсақты 150 ге жуық ғылыми

еңбекқалдырған данышпан. Ол:

• музыка жайлы күрделі зерттеулер жүргізді,

• математикада үлкен жаңалықтар ашты,

• астрономия жайлы үлкен еңбектер қалдырды,

• физика ғылымын жаңа идеялармен байытты,

• медицина, химия, минерология, • жаратылыстануғылымдары бойынша еңбектер жазды.

Әл-Фараби – математик

• Әбу Наср Әл-Фараби математиканы жеті тарауға бөледі (арифметика, геометрия, оптика, астрономия, музыка, статика, механика. Әл-Фарабидің математикалықидеяларын, мұраларын Әбу Әли ибн Сина (Авиценна), Әбу Райхан Бируни, Омар һайям сияқты шығыс ғұламаларымен қатар Роджер Бэкон, Леонардо да Винчи тәрізді Еуропа ғалымдары да көп пайдаланған.

• Математиканы архитектура, жер өлшеу, астрономия жәнемузыкаға шебер пайдаланудың үлгісін көрсеткен.

Әл-Фараби және медицина

«Жүрек – басты мүше, мұны тәннің ешқандай басқа мүшесі билемейді. Бұдан кейін ми келеді. Бұл да басты мүше, бірақ, мұның үстемдігі бірінші емес», - деп адам ағзасы мүшелерінің қызметін де айқындап берген.

• Медицина саласында Бағдат дәрігерлері оны өздерінің басшысы деп санаса, кейін медицинаның атасы атанған Әбу Әли ибн Сина (Авиценна) өзін оның шәкіртімін деп есептеген. Әл-Фараби: «Медицинаның міндеті - тек адам ауруларының себептерін анықтап қоймай, адамның денсаулығын сақтау жолдарын, ауруды жою жағын да зерттейді» - деп көрсеткен.  Медицина бойынша жазған ең күрделі шығармасының бірі: "Медицина каноны"

Әл-Фараби және музыка

• Музыканың теориясы мен тарихы жөніндегі зерттеулерінде Әл-Фараби көптеген ойшылдардан асып түсті. Араб музыкасын,  жалпы тарихын жазған белгілі ғалым Г.Фармер: «Барлық ғылымдар саласында Әл-Фараби- Екінші ұстаз». Ал музыка саласын алатын болсақ, Әл-Фараби бас король болып табылады. Басқаша айтқанда,  музыка саласында Әл-Фарабиге үлгі боларлық, бірінші ұстаз боларлық адам болмаған»- дейді.

Әл-Фарабидің «Музыка туралы үлкен кітабы» - музыка өнері жайында толық білім беретін қайнар көз. «Музыканың ұлы кітабы» — Әл-Фарабиді  əлемге  танытқан,  музыка теориясына арналған шығармаларының бірі. Оқырман бұл кітаптан музыкалық өнердің тәжірибесі және теориясы туралы пайдалы білімдерді табады. Ғұлама бұл еңбекте математикалық тəсілдер пайдалану арқылы музыкалық дыбыстарды тұңғыш рет қағаз бетіне түсіріп, нотаны алғаш дүниеге əкелген. Қазірмузыкада жеті нота болса, Әл-Фарабидің еңбегінде нота саны —5 . Сол бес нотаны əлі күнге дейін ешкім тапқан жоқ.

• Фараби музыканың емдік қасиетін, жағымды әсерін  жан –жақты дәлелдеді , сондай-ақ оның тәрбиелік мәні зор екенін баса айтты. Ол музыка теориясын жазып қана қойған жоқ, ол музыкалық аспаптарды да қолдан жасап, сол аспаптарда керемет ойнай да білген.  Әл-Фарабидің ойлап тапқан аспаптарынын бірі -  «канун» деп аталады. Цитраға ұқсас құрал да шығарған. Оған интервал бөлімдерін өлшеп, əуендердің кемел түрін анықтайтын кескіндері бар сызғыш қойған.

Қорыта айтқанда, ғұлама- ғалым ретінде Әл-Фараби атсалыспаған, зерттеу жүргізбеген ғылым саласы жоқ деуге болады. Ол философия, логика, математика, астрономия, медицина, музыка, тіл білімі, әдебиет теориясы т.б. ғылым салалары бойынша қыруар көп ғылыми еңбектер жазды. Алайда оның көптеген шығармалары ел арасында қолжазба күйінде тарап, бірте-бірте жоғалып қала берген. Фараби еңбектерінің кейбір тізімдер ғана сақталған. Соның өзінде ұлы ғалым еңбектерінің саны жөнінде нақты деректер жоқ. Мәселен, Фараби шығармаларының санын неміс ғалымы Ш.Штейшнейдр 117 еңбек десе, түрік ғалымы А.Атеш – 160, ал тәжік ғалымы Б.Ғафуров 200 трактат деп көрсетеді. Ұлы ғалымның ұшан теңіз еңбектерінен біздің заманымызға дейін сақталып, бүгінгі ұрпақтың қолына тигені 40-қа  жуық шығарма деуге болады. Осы 40 шақты еңбегінің өзі-ақ Әл-Фарабидің энциклопедист ғалым екендігін дәлелдейді.

Ұлы ойшыл Әбу Насыр Әл-Фараби бабамыздың ғылымға, білімге, адам бойындағы жақсы және жаман қасиеттерге, мінез бен ақыл-парасаттылыққа байланысты айтылған нақыл сөздері өте көп. Бұл нақыл сөздердің жас ұрпақты тәрбиелеуде маңызы орасан зор. Ендігі кезекте осы нақыл сөздерге кезек берейік.

 • Адам мақсатына өзін-өзі жетілдіру арқылы жетеді.

• Ғылыммен айналыссам деген адамның ақыл-ойы – айқын, ерік-жігері – зор, тілек-мақсаты – ақиқат пен адалдыққа қызмет етуге талап жолында болуы шарт. Жай ләззат іздеу, кәсіпқұмарлыққа ұқсас әрекет ондай болмасқа керек.

• Адамға тән бір жақсы қасиет – өзін қоршаған әлемнің әсемдік сырларына үңілу, содан рухани нәр алу, өзінің нәзік сезімін образдар арқылы паш ете алу.

• Білімді болу деген – жаңалық ашуға қабілетті болу.

• Адамның басына қонған бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа байланысты.

• Мінез бен ақыл жарасса – адамгершілік ұтады.

• Тәрбиелеу дегеніміз – адамның бойына білімге негізделген этикалық құндылықтар мен өнер қуатын дарыту.

• Өзгенің пікірін иемденіп кету – надандық һәм ниеті қара адамға лайық іс.

• Ақыл-парасат – адамның ойлауына, пайымдауына, ғылым мен өнердің қыр-сырын ұғуына, жақсы қылық пен жаман қылықтың ара жігін ашуына көмектесетін күш.

• Адамның тәндік жаратылысының дамуының негізгі көрсеткіш – денінің саулығы.

• Білімсіз адамгершілік молаймайды, білімсіз адам өзгенің абзал қасиеттерін тани алмайды. Жан дүниені тәрбиелемей үлкен жетістікке жету жоқ. Ғылым мен тәрбие ұштасса ғана рухани салауаттылыққа жол ашылмақ. Мінез құлқын түзей алмаған адамның ақиқат ғылымына қолы жетпейді.

  Фарабитанушылар:

• Әл-Фарабиді Қазақстанда тұңғыш зерттеген-Ақжан Машани, Ағын Қасымжанов.

• Әл-Фараби - бүкіл түркі дүниесінің ғұламасы. Әл-Фарабиді қазақ елімен қауыштыруға көп еңбек сіңірген Ақжан Машани. Ол- Әл-Фарабидің зиратына елімізден тұңғыш барған адам.,1968 жыл.

• Ағын Қасымжанов шетелдерде Әл-Фарабидің рухани мұрасы жөнінде баяндамалар жасап, кітап шығарған. Ол кісінің жетекшілігімен Философия және құқық институты жанынан 1975жылы Әл-Фараби мұрасын зерттеу орталығы құрылды.

• Сол жылы А.Қасымжановтың Б.Ғафуровпен бірлесіп жазған «Әл-Фараби – мәдениет тарихында» деген монографиясы Мәскеуде жарық көрді. Бұл еңбек қоғамда үлкен серпіліс тудырды.

• Жалпы Әл-Фарабидің қазақ жұртына оралуы, танылуы 1970 жылдан басталады. 1993 жылы А.Қасымжанов ұйытқысы бойынша С.М.Киров атындағы университетке Әл-Фараби есімі берілді және сонда Әл-Фараби орталығы ашылды.

• Ойшылдың көп жазбалары бірнеше мемлекеттердің кітапханаларында сақталған. Атап айтар болсақ:

Түркияда

АҚШ - та

Швеция мемлекетінде

Ұлыбритания мемлекетінде

Италияда

Германияда

Финляндияда

Болгарияда

Францияда, т.б

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде Фараби орталығы 1993 жылы ашылған. Кейіннен Мысыр, Түркия, Үндістан сияқты әлемнің 12 елінде ойшылдың терең ілімін зерттеу орталықтары жұмысын бастады. Фарабитануға жаңа серпін берген орталықта биыл бірнеше халықаралық жобалар өткізу жоспарланған. Солардың бірі – ойшылдың еңбектері жинақталған электронды платформа іске қосылады. Онда халықаралық фарабитанушылар өз жобаларын жариялап, талқылай алады. Сондай – ақ сайт арқылы ойшылдың мұралары бойынша онлайн курстардан өтуге болады.

Өз ойларын айтады.

Әл-Фараби өмірбаяны

Алина: Әл-Фараби оқу жолы

Әл-Фараби шығармашылық жолы

Материалды жүктеу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру

Ұқсас материалдар

Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған

Сертификатталған тренер жасаған

01.01.2023

17 863

13 694

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Барлық пәндер

Барлық материалдар

Барлық сыныптар

Сызу пәні бойынша барлық материалдарды көру

Іс-шаралар кестесі

Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары