«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің»

«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» 

Бүгінгі таңда отбасылық, діни, әлеуметтік, түзету, диссоциалдық қатынастар отбасылық тәрбиенің негізін қалайды. Алайда тек отбасы ғана адамның жалғыз және таптырмас өндірушісі, тек отбасылық тәрбие сабақтастық пен ұзақтықпен сипатталады. Бұл жерде басқа бірде-бір білім
беру қоғамдық институтын отбасымен салыстыруға келмейді.
 

      Отбасы әр адамның өмірінде үлкен орын алады. Онда ол алғашқы қадамдарын жасайды, қоршаған әлемді тани бастайды. Отбасы дегеніміз не? Бұл некеге, туыстыққа негізделген жақын адамдардың одағы, бала асырап алу немесе баланы дүниеге әкелу. Оның мүшелері бірге өмір сүреді, ортақ
өмірмен байланысады, бір-біріне жауап береді, сонымен қатар моральдық қана емес әртүрлі жағдайларда құқықтық санкциялармен қамтамасыз етілген заңды тұлғалар болып келеді.
 

      Баланың өмірінің алғашқы күнінен бастап ата-аналар өздерінің негізгі ата-аналық міндеттерін орындай бастайды. Ата-аналар балаларының ең алғашқы тәрбиешісі болады. Қуаныш пен сынақ арқылы олар өсіп келе жатқан адамды рухани және физикалық күштерін дамыту жолымен, рухани және физикалық жетілуге жетелейді. Әр қадамды басқан сайын балалар ата-аналарға әртүрлі сұрақтар қояды, сол сұрақтарға жауап іздеу мақсатында ата-аналарға тәрбиешілер ретінде үнемі, сағат сайын сұрақтарды шешуге тура келеді.
 

      Тәрбие өнерінің ерекшелігі бар, ол бәріне дерлік таныс, түсінікті, кейде тіпті оңай болып көрінеді, теориялық және іс жүзінде адам аз болған сайын түсінікті және жеңіл болады. Барлығы дерлік ата-аналар тәрбиелеу үрдісінде шыдамдылықты қажет ететінін мойындайды, кейбіреулер оған туа біткен қабілет пен дағды қажет деп ойлайды, бірақ көбісі шыдамдылықтан, туа біткен қабілет пен дағдыдан басқа арнайы білім де қажет деген сенімге келген жоқ.
 

      Халқымыздың ұлы ақыны Абай атамыз баланың өмірді танып-білуіне, оның бойында қалыптасар барлық қасиеттеріне бір жауапты адам ата-ана дей келе: «Балаға, көбінесе, үш алуан адамнан мінез жұғады. Біріншісі – ата-анадан, екіншісі – ұстазынан, үшіншісі – құрбысынан. Осылардың ішінен бала қайсысын жақсы көрсе, сонысынан жұғады», - деуінде үлкен тәрбиелік мән жатыр. Себебі бала алдындағы абырой оның өзіне үлгі тұтатын тұлғасына айналады.

      Балаларды тәрбиелеу - ата-аналардың маңызды міндеті, олардың қуанышы мен қамқорлығы. Сонымен қатар, бұл олардың заңмен белгіленген құқықтары мен міндеттері. Өскелең ұрпақты тәрбиелеуге мемлекет қатты мүдделі. Сондықтан ол ата-ана құқықтары мен міндеттерін заңмен реттейді, отбасына мектеп, қамқоршылық, денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру органдары арқылы жан-жақты көмек көрсетеді.
 

      Ата-аналардың уайымдары мен қуаныштары үйге балалардың уайымдары мен қуаныштары сияқты келеді, барлығы үшін бірдей қымбатқа түседі. Балалар ата-аналарының жұмыс күндерін зерттейді. Осылайша, отбасылық ұжымның ең берік негізін құрайтын рухани мүдделер қауымдастығы қалыптасады. Отбасы мүшелерінің рухани ортақтығы нығаяды.
 

      Қазіргі кезде жастарды тәрбиелеу ең күрделі әлеуметтік мәселе. Себебі, бүгінгі ғылым мен технологияның құшақ жайып дамыған кезінде, баланың санасын уландырмай, ұлттық тұрғыда тәрбиелеу міндеті тұр.
 

      «Ұлтыңды сақтаймын десең, қызыңды тәрбиеле. Рухыңды сақтаймын десең, ұлыңды тәрбиеле», - деген дана сөзде терең мағына жатыр.

      Сондықтан жастарымыздың ұлттық сана-сезімін тәрбиелеуде отбасының, мектептің және жүрген ортасының рөлі зор.
 

      «Тәрбие – тал бесіктен басталады» деген ұғымның мағынасы өте тереңде жатыр. Тәрбиенің түп-тамыры – ұлтты қадірлеу, ұлттық әдет-ғұрыпты дамыту, ұлттық дәстүрді жандандыру, ұлтаралық достық қарым-қатынасты нығайтуға үйрету. Сабақ та, тәрбие де осы бағытта болса ғана баланы ортаға қарап тәрбиелеген боламыз, сонда ғана оның адамгершілігі қалыптасады. Қоғам болып, ата-ана болып, білім ордасы болып жас жеткіншектерді адамды құрметтеуге тәрбиелеуіміз қажет.

      Яғни, балаға туғаннан тән азығы тамақ қандай қажет болса, жан азығы жылулық, сүйіспеншілік те сондай қажет. Ал оның қажетін қанағаттандырмай түпкі мақсат ешқашан орындалмайды. Мұны мұғалім мен ата-ана ешқашан естен шығармағаны жөн. Осыған байланысты «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» - дейді халық. Сондықтан баланың ең әуелгі өсетін ортасы, отбасы тәрбиесіне өте терең көңіл бөлу керек. Егер отбасында жақсы тәрбие алған болса, өскенде сол тәрбиенің ізімен баруы сөзсіз. Отбасындағы барлық адамдардың іс-әрекетіне, бала тәрбиесіне бірінші әсер ететін орта. Бала сол ортаға қарап өседі. Сол үшін балаға отбасындағы тәрбиені қоғамдық ортаға байланыстыра отырып берген адам ұтады.
 

      Тәрбиенің қиындықтары көп, сол қиындықтан қашпаған ата-ана ғана саналы тәрбие бере алады. Ол үшін баланың не істеп жүргенін, кіммен ойнайды, қай жерде жүргенін, тапсырманы қалай орындағаны сияқты жұмыстарын қадағалап, түсіндіріп, жан-жақты тәрбие беру, оны әрі қарай дамыта білу керек. Отбасындағы өзара қарым-қатынастың дұрыс болуы, бала тәрбиесінде әке мен шеше рөлінің өте маңызды екені белгілі.

      Жанұяда өздері өнегелі үлгі көрсете алмаған ата-аналарға балаларын жақсы тәрбиелеуде ешқандай педагогтық кеңес жәрдем ете алмайды.
 

      Егер үлкендер өздері істемейтінді балаға істеткілері келсе, онда олардың талаптары ұлының немесе қызының жүрегінен орын таба алмайды. Ал, керісінше  әке немесе шеше балаларының көз алдында  адамгершілік идеалға жақындаса, онда олардың әр сөзінің, мақтағанының немесе ұялтқанының олар үшін ерекше мәні болып, ата-ананың әр талабы ықыласпен, сүйіспеншілікпен және құрметпен орындалады. Сонымен қатар, елінің сүйікті перзенті етіп ұл-қызын өсіргісі келген ата-ана ең әуелі балаларын еңбекке баулуға, қалаған ісін үйретуге, түсінбеген мәселелерін ұқтыруға тиісті. Ол үлкен төзімділікті талап етеді. Еңбекке баулу балалардың жас шағынан басталатын болғандықтан, оларға берілетін тапсырмалар:

• ◆ қоқысты шығару,

• ◆ дүкеннен нан әкелу тәрізді бірсарынды болмасын.

      Жасөспірім үйдегі бір жұмыста көмектесуге ниет танытса, қолынан қақпаңыз, тиым салмаңыз. Жеткіншек атқаратын шаруа, жұмыс әртүрлі, қызықты болса, оның еңбекке баулуда пайдасы зор. Әсіресе, әрбір оқушының күн тәртібінің кестесі болуға тиіс. Бұл баланы жауапкершілік пен тәртіпке үйретеді, жақсы тынығуына жәрдемдеседі. «Адам тәрбиелеу, өзінің туған ұлы мен қызын тәрбиелеу – азаматтың ең бірінші аса маңызды қоғамдық қызметі, оның азаматтық борышы», - деп В.А.Сухамлинский айтқандай, бала тәрбиесі отбасынан басталатынын ата-ана әрдайым жадында ұстауы тиіс.
 

      Еліміз егемендік алып, мәртебесі биіктей түскен шақта ең алғашқы алға қояр міндеттің бірі – бала тәрбиесі – егеменді еліміздің болашағын жалғастырушы ұрпақ тәрбиелеу. Ал сол жас ұрпаққа тәрбие беретін бүгінгі тәрбиеші мамандар тәрбиелеу мен білім берудің жаңаша жетілдірілген әдіс- тәсілдерін іздестіріп, күнделікті жұмыс барысында жаңашыл бағыттар қарастырып, оны өздерінің іс-тәжірибесінде қолданып отырса, бала тәрбиесі алға басары сөзсіз.
 

      Бала – біздің бауыр етіміз, бақытты болашағымыз. Халқымыздың даналығында «Баланы жастан» деген сөз бар, сол үшін бала тәрбиесіне өмірге келген күнінен бастап айрықша мән берейік.