Ы. АЛТЫНСАРИН

Ң. К. Кунапина
МЕКТЕПТЕГІ
ПЕДАГОГИКАЛЫҢ
ПРАКТИКА

Ч-Ч. ькіадър*
К
Ә Л -Ф А Р А Б И а т ы н д а ғ ы К А З А К Ұ Л Т Т Ы К У Н И В Е Р С И Т Е Т І
Қ. Қ. Кунапина
МЕКТЕПТЕГІ
ПЕДАГОГИКАЛЫК
ПРАКТИКА
Стүдент-практиканттарга арналган
әдістемелік цүрал
Алматы
«Қазак университета»

К 88
Б Б К 6 3 .5 (5 К а з)
ч
*'рац //? — С
/ &
Баспага әл-Фараби атындагы Қазақ ұлттықуниверситеті
тарих факультетінің Ғылыми кеңесі және
Редакцияльщ-баспа кеңесінің шешімімен ұсынған
П і к і р ж а з ғ а н
тарих ғылымдарынын докторы, профессор
Т.Ә. Төлебаев
Кунапина Қ. Қ.
К 88 Мектептегі педагогикалык практика: студент-практи-
канттарға арналған эдістемелік кұрал. - Алматы: Қазақ уни­
верситеті, 2011. - 69 б.
«М ектептегі педагогикалык практика» атты студенттерге арналған
эдістемелік кұрал болашак жас педагог мамандарды дайындау бары-
сында ен кажетті эдістемелік кұралдардың бірі. Студенттердің жогары
оку орындарындағы педагогикалык практика кезінде мамандык
шеберлігінін іргетасы каланады. Сабак берудің алғашкы кадамы жаса-
лады. Сондыктан, бұл эдістемелік кұрал тек студенттерге ғана емес,
ж оғары оку орнының окытушыларына да, орта мектептін мұғалімдеріне
де кажетті эдістеме. Өйткені, эдістемелік кұрал мектептегі педагогика­
лык практика жөнінде толык жан-жакты мағлұмат береді.
Б Б К 6 3 .5 (5 К а з)
© Кунапина Қ.Қ., 2011
© Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 2011

АЛҒЫ СӨЗ
Болашақ мамандарды тэрбиелеуде педагогикшіық практика-
ның маңызы зор. Қоғамның дамуы барысында болашак жас
педагог мамандарды, өз ісінің шебері мамандарын дайындау
білім беру саласындағы өте жауапты міндеттердің бірі. Әуел-
ден-ак осы жауапты міндет жоғары оку орындарының енші-
сінде. Міне, осы жоғары оку орындарындағы педагогикалык
практика кезінде мамандык шеберлігінің іргетасы каланып жэне
сабак берудің алғашқы кадамы жасалды. Мұғалім мен оқушы
арасындағы карым-қатынас мэдениеті калыптасады.
Сабак берудің әдіс-тэсілдерін жетілдіру, білім берудің сапа-
сын көтеру өте маңызды.
Болашақ мұғалімнің сабак беру шеберлігі мен оның сабак
беру үрдісіндегі кемшіліктері, эрине мамандык даярлау бары­
сында калыптасады. Сондықтан да мектептегі педагогикалык
практика студенттер үшін де тэлімгер ұстаздар үшін де өте
жауапты.
Оку багдарламасына сэйкес студенттер мектептерде педа­
гогикалык практикадан өтуі тиісті. Жұмыстың бұл ерекше де,
жауапты түрі студенттердің жоғары оку орындарында алған
теориялык білімдерін практика жүзінде тікелей қолдануға
мүмкіндік береді.
Әдістемелік кұралда педагогикалык практиканың максаты
мен міндеттері, студент-практиканттың міндеттері анық, кезең-
кезеңдермен көрсетілген. Сонымен катар, сабақ, сабакты
бағалау шарттары, сабақты жэне сабақтан тыс сабақтарды тал-
дау үлгілері берілген.
Әдістемелік кұралда студенттің тапсыратын күжаттарының
үлгілері көрсетілген. Мысалы, студент күнделігі калай жазы-
3

лады, толтырылу ерекшелігі, педпрактика соңында студенттін
тапсыратын кұжаттары анык көрсетілген.
Эдістемелік кұралда:
- казіргі таңда коғамдык пэндер бойынша сабак берудің
бірнеше эдіс-тэсілдеріне;
- ҰБТ-ға дайындау ерекшеліктеріне;
- орта мектепте коғамдык пэндерде жиі колданатын термин
сөздерге шолу жасалынған.
Эдістемелік кұрал тек студенттерге ғана емес, ЖОО-да
жұмыс істейтін окытушыларға да, орта мектептегі педпракти-
каға жауапты окытушыларға да көмегі зор деп есептейміз.
ҚР Білім беру ісінің үздігі,
Ы. Алтынсарин медалінің иегері,
әл-Фараби атындагы ҚазҮУ доценті,
т.г.к. Қ.Қ. Кунапина
Педагогикалык практиканың мақсаты:
- Орта мектептің оқу үрдісіндегі жұмыс түрлерімен етене
жакын танысу.
- Сабак беру барысында жаңа эдіс-тэсілдермен танысу,
игеру, жетілдіру, колдану.
- Окушылардың жас ерекшеліктерін жэне психологиялык
жеке тұлғалык ерекшеліктерін ескере отырып, окытудың жаңа
эдіс-тэсілдерін сабакта колдану.
Педагогикалык практиканың міндеті:
- Болашақ мұғалім жэне жастардың тэлімгерлерінің педа-
гогикалық мамандық қызметінің қалыптасуына ыкпалын тигіз-
ген университет студенттердің оку процесінің бір бөлігі болып
табылады.
- Педагогикалык практика барысында алған теориялык
білімдерін мектептегі оку үрдісінде практика түрінде іске асады.
- Сабак беру барысында эдіс-тэсілдерді жетілдіре отырып,
білім берудің негізгі міндеттері: білім беру, тәрбие беру,
дамытушылык міндеттерді жүзеге асыру.
4

- Сабак беру барысында сыныптар, бөлімдер, тараулар
бойынша негізгі мақсатты нақтылау.
- Педагогикалык практика кезіндегі негізгі жұмыстың кезең-
дерінің максатын нактылау.
- Окушылардың кабілеттерін ескере отырып, сабак берудің
максат-міндеттерін білім мазмұнына сэйкестендіру.
- Окушылардың білім деңгейін бақылау, тексеру туралы эр
түрлі тапсырмалар дайындау (тест, ауызша, жазбаша сұрактар,
т.б.).
- Университеттен алган теориялық білімдерін ғылыми негіз-
де тереңдету, бекіту. Оны практика барысында оқушылармен
жүргізілетін оку-тэрбие үрдісінде пайдалану.
- Окушылардың жас, жеке ерекшеліктерін ескере отырып,
педагогика, психология пэнінен алган білімдерін негізге ала
отырып, оку-тэрбие жұмысын жүргізуге үйрету.
- Окушылардың танымдық қызметін арттыру максатымен
сабақтың эр түрлі типтерін, эр түрлі эдіс-тэсілдерімен өткізуге
даярлау.
- Жеке оқушылармен, оқушылар ұжымымен жұмыс жүр­
гізуге жэне сынып жетекшісінің қызметін атқаруға үйрету.
- Студенттерге педагогикалык кэсіпке деген сүйіспеншілік
пен тұракты қызығушылық, өздігінен шыгармашылыкпен
ізденуге, практикалық білім алу кажеттілігіне тэрбиелеу.
- Окушылардың денсаулыгын коргауга студенттерде дұрыс
козқарас қалыптастыру.
Студент-практиканттардың міндеттері:
- Студент-практикант мектептің ішкі тэртібіне, мектеп ди-
ректорының практика жетекшісінің жэне мұгалімдер мен әдіс-
керлердің берген талаптарын орындауга міндетті.
- Практикант жұмыстың барлық түрлерін педагогикалык
практика багдарламасы көлеміндегі эрбір сабаққа, сыныптан
тыс жұмыстарга жан-жақты даярлықпен келіп, өзінің еңбек
сүйгіштігімен жұмысқа деген қабілетімен үлгі бола білуі керек.
- Практика барысында эр студент мектепте сабақ бастал-
уына немесе тэрбие шараларының басталуынан 15 минут бұрын
5

келіп, жетекшіден нұскау алу керек. Практикант мектепте 6
сағаттан кем болмауы керек.
- Озык тәжірибе үйрену максатымен мектеп мұғалімдерінің
сабағына катысуы керек. Өз тобындағы студенттердің сабак-
тарын көріп, оны талдауға белсенді катысуы керек.
- Студент-практикант сабакка кірмес бұрын міндетті түрде
сабак жоспарының конспектісін жасайды, оны пэн мұғалімі
тексеріп, эдіскер жетекшіге бекіттіреді. Бекітілмеген сабак жос-
парынсыз студент-практикант сабакка жіберілмейді жэне қана-
ғаттанғысыз баға койылады.
- Студент-практикант университеттің педагогика, психоло­
гия кафедрасынан бөлінген окытушылардың тапсырмаларын да
мұкият орындап, уакытында кұжаттарын өткізу керек.
- Студент-практикант мектептің ішкі тэртіп ережелерін жэне
практика жетекшісінін талаптарын бұзған жағдайда (эсіресе
сабак өткізбей жіберген жағдайда т.б.) практикадан босатылып,
канағаттанғысыз баға койылады.
- Студент практиканың соңғы кезінде өзінің істеген жұмы-
сының корытынды есебін жазбаша түрде жазып жэне керекті
күжаттармен бірге эдіскерге тапсырады.
- Педагогикалык практика 6 апта мерзімінде өтуі тиіс, не-
гізгі 2 кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңде - студент-практикант пэн мұғалімінің оқу
эдістемелік жүмыс түрлерімен танысып, міндетті түрде белгілі
бір сыныпқа жетекшілікке тағайындалады. Пэн мұғалімінің
басшылығымен жеке жоспар жасалынып, сабакка катысып, эдіс-
тэсілдермен танысады. Сабак беретін сынып оқушыларымен
танысып, сабак жоспарларын дайындайды.
Екінші кезеңде - студент-практикант өз бетімен тікелей са­
бак беріп мұғалім кызметін аткарады.
6

С Т У Д Е Н Т -П РА К Т И К А Н Т Т Ы Ң Ж Ү М Ы С
БА ҒД А РЛ А М А С Ы
1-апта. 1-кезен
1. Факультет экімшілігі жауапты кафедра оқытушыларымен
жэне студент-практиканттарымен біріккен маслихат өткізіп,
студенттерді педагогикалык практиканың бағдарламасымен,
олардың максат-міндеттерін, кұжаттарды толтыру тэртібімен
(жұмыс күнделігі, есебі т.б.) сынак тапсырудың ерекшелік-
терімен таныстыру. Студенттердің мектептерге бекітілуін жэне
жұмыс жоспарын тиянакты талкылап, бекіту (бұйрыктар, кұ-
жаттармен таныстыру).
2. Мектеппен, мектеп экімшілігі мен тарих пэні мұғалім-
дерімен, бекітілген сынып окушыларымен, сынып жетекшілері-
мен танысу.
3. Әрбір практикант студенттін белгілі бір пэн мұғаліміне
бекітілуі.
4. Пэн мұғалімдерінін әдістемелік жұмыстарымен танысу.
5. Сабак такырыптарын бөліп, аныктап, сабак жоспарының
жобасын дайындап, жоспарын жазу.
6. Сабактарға катысу
2-6 апта. 2-кезең
1. Сабак өткізу (15-18 сағат).
2. Педагогикалык практика күнделігін толтыру (алгашкы
күннен бастап).
3. Сабак жоспарын (конспект) жасау.
4. Сынак сабагын өткізу (сабак, тэрбие сагаты).
5. Студент-практиканттардын сабагына катысу (міндетті
түрде).
6. Сабакты талкылауга катысу.
7

Мектеппен танысу максатында педагогикалык практикаға 1-
2 курс студенттері де барады. Бүл курстарға педагогикалык
практика сабактан тыс уакытта 6 күннен 10 күнге дейін созы-
л а д ы .
Университеттің осы төменгі курстарға арналған «мектеп
күні» бағдарламасын ұсынамыз.
«Мектеп күні» бағдарламасы:
1. Практиканың максаты: студенттің мүғалім қызметінің
элеуметтік мэні мен оқушы түлғасын қалыптастыруға эсерін
түсінуі.
1-курстағы үздіксіз педагогикалык практиканың міндет-
тері:
- студенттерді мүғалім мамандығына деген қызығушылықты
жэне жағымды карым-катынаска тэрбиелеу;
- ҚР-дың жана әлеуметтік-экономикалык жағдайында қазіргі
білім беру жүйесін реформалаумен болашак мүғалімдерді
таныстыру;
- эртүрлі типтегі оку-тәрбие мекемелеріндегі тэрбие мен
ғылыми-зерттеу жүмыстарына студенттердің іскерлігі мен даг-
дысын калыптастыру.
2. 1-ші күні жоғары оку орындарындағы практика
алдындағы конференция (мәслихат)
1. Практиканың максаты мен міндеттерімен таныстыру.
2. Педагогикалык практикаға байланысты қүжаттарға койы-
латын талаптармен таныстыру.
3. Студенттерге арналған топтық жэне жеке тапсырмаларды
аныктау.
4. Мектептерге болу.
3. Педагогикалык практиканың әрбір күні бойынша
мазмүны: Мектепте 2-ші күннен 10-шы күнге дейін (мектеп-
те барлығы 10 күн)
Мектепте 1-ші күні:

1. Мектеппен танысу, мұғалімдермен, мектеп экімшілігімен
кездесу.
2. Студенттерді сыныптарға бөлу.
3. Сыныппен, сынып жетекшісімен танысу.
4. Мектептің, сыныптың тэрбие жұмыстарының жоспары-
мен, пэн кабинеттерімен, лабороториялык кабинеттермен т.б.
танысу.
Студенттердін мектепте өз сыныбын танып білуі 2-6-шы
күндері өтеді.
а) өз сыныбындағы сабакка күнделікті қатынасу (1-ші са-
бактан 4-ші сабакка дейін);
б) эрбір күн бөйынша өз пікірін күнделікке жазып отырыл-
уын жүзеге асыру;
с) окушылардың іс-эрекеті калай үйымдастырылуын, эрбір
сабактағы мұғалімнің окушылармен катынасындағы кэсіби түл-
ға сапасының көрінуі (үйымдастырушылык, карым-катынас,
болжамдык жэне диагностикалык т.б.).

СА БА Қ, СА БА Қ ТЫ БА ҒАЛ А У ,
С А БА Қ ТА Л Д А У ҮЛГІЛЕРІ
Сабак - бұл оку-тэрбие үрдісінің логикалык жағынан аяк-
талған біртұтас, белгілі бір уақыт шеңберінде өтетін бөлігі.
Онда оку тэрбие үрдісінің барлык негізгі элементтері: мақсаты,
мазмұны, күралдары, эдістері, үйымдастыру ісі көрініс табады.
Сабактың сапалы болуы да осылардың эркайсысын дүрыс
анықтап, өзара ұштастыра білуіне байланысты.
Сабақты кұраған кезде қандай білім меңгерілуі тиіс екені
гана емес, оның кай деңгейде меңгерілуі керектігін де анықтау
кажет.
Мектептегі сабак уакыты 45 минутка негізделген артык не
кем өткізуге болмайтыны түсінікті. Сабақ негізінен мынадай
бөліктерден түрады:
1. Үйымдастыру
2. Үй тапсырмасын сүрау
3. Үй тапсырмасын корытып жаңа сабакпен байланыстыру
4. Жаңа сабак түсіндіру
5. Жаңа сабакты пысыктау
6. Үйге тапсырма беру
7. Багалау
Жогаргы курстарда өтетін педагогикалык практика мерзімі
6-7 апта. Алдын ала мектеп пен университет 3-5 жылға келісім
шарт жасалады. Педагогикалык практикага арнайы бұйрык
шығарылып, студенттердің қай мектепке баратын уақыты
жөнінде, жетекшілері мен факультет экімшілігімен арнайы
мэслихат өткізіледі. Сонымен қатар педагогикалык практиканың
соңында да жабылу мэслихаты өткізіліп, мектеп ұстаздары
шақырылып, студенттер өз пікірлерін айтып, көрме үйымдас-
10

тырылып, эдіскерлер кафедра меңгерушілері катысып, үздік
студенттер мен ұстаздар. окытушылар марапатталады.
Педагогокалык практика басталғаннан сон 5-6 күн ішінде
мектепке бөлінген жауапты окытушы деканатқа төмендегідей
кесте тапсырады. Өйткені педагогикалык практикаға факультет
экімшілігі де, кафедра меңгерушілері де жауапты екені түсінікті.
Сондыктан, олар студенттердің сабактарына, сынак сағатта-
рына, сыныптан тыс сабактарына катысканы жөн.
Факультеттен бөлінген жауапты әдіскердін педагогикалык практика
жөнінде деканатка (немесе педпрактикаға жауапты адамға) өткізетін іс-
кагаздарынын үлгісі:
Мектеп Университет ҚазҰУ
Телефон: Телефон:
Мектептен жауапты мұғалім: Ж ауапты окытушы:
Аты-жөні: Аты-жөні:
Телефон: Телефон:
М ектептегі конырау кестесі
№ I ауысым № II ауысым
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
М ектепке бөлінген студенттер
№ Аты-жөні Сынып
жетекш ісі
Сабак
беретін
сыныптар
Бөлінген
сагат
саны
Сынып
жетекшілігі
1
2
3
4
5
11

I ауысым
Студенттердін сабақ кестесі:
№ Дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жүма Сенбі
1.
2.
3.
4.
II ауысым
Студенгтін сабак кестесі
№ Дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жума Сенбі
1.
2.
3.
4.
Студенттің ашык сабағы
№ Аты-жөні Сыныбы Сабак
такырыбы
Күні,
уакыты
Бага
1.
2.
3.
4.

СТУДЕНТ-ПРАКТИКАНТТЫҢ КҮНДЕЛІГІ
/ңделік - аса маңызды құжат, онда практиканттың эр
:ізген жұмыстары көрсетіледі.
- Күнделік - сол күні болған эр түрлі жұмыстың орындалу
барысы көрсетіліп жұмыс аяғында толтырылады.
- Күнделікте өткізілетін жұмыстың айы, күні көрсетіліп,
жұмысқа терең толық сипаттама берілуі керек.
- Берілген сабактар сол күні талданып бағасы койылады.
Баға сол топтың жетекші эдіскерімен, пэн мұғалімімен бірге
талданып койылады.
Күнделік әдемі, сауатты, ұқыпты, накты жазылады (үлгі)
Орындалу мерзімі Студенттің жүргізген жүмысыныи
кыскаша мазмұны

Күнделіктің сыртқы беті / (титульный лист)
(үлгі)
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҮЛТТЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
_____________________ факультетінің педагогикалык практика
жөнінде______курс студенті
КҮНДЕЛІГІ
Мектеп_________________________________________________
Мекен жайы_____________________________________________
Мерзімі «
_____»____«201__» «____»_____«201_________»
Жауапты кафедра
_______________________________________
Кафедра меңгерушісі_____________________________________
Жауапты эдіскер________________________________________
Педагогика кафедрасынан
_______________________________
Психология кафедрасынан_______________________________
Мектеп директоры______________________________________
Оку ісінің меңгерушісі___________________________________
Тэрбие ісінің меңгерушісі
_______________________________
Мектептегі пэн мұғалімі_________________________________
Сынып жетекшісі_______________________________________
Алматы 2 0 1 ж.

Студент-практиканттын педагогикалык практика жөніндегі
есебі (үлгі)
Студент-практикант
______________________________________
Факультет__________________________ тобы
________________
күннен___________күнге дейін _____________20_____жылы
педагогикалык практикадан өтті.
1. Педагогикалык практиканың жүмыс жоспарының орын-
далуы. Жоспардағы жүмыстан ауытку болды ма, себебі кандай?
2. Жоспардан тыс қандай жүмыс жасалды, ерекшеліктері.
3. Өткізген сабактар саны. Қатыскан сабактар саны. Сабак
откізу барысындағы жетістіктер мен кемшіліктер. Себебін түсін-
діріңіз.
4. Педагогикалык практика кезінде қандай эдіс-тэсілдерді
үйрендіңіз.
5. Педагогикалык практика жөнінде жалпы пікіріңіз. Прак-
тиканы ұйымдастыру жэне откізу жөнінде сіздің ұсынысыңыз.
Практика корытындысы нәтижесінде студент білуі
қажет:
- сабак беру эдістерінің негізін;
- сабак беру технологиясының эдістерін жетілдіру жол-
дарын;
- педагогикалык кызметтің эдіс-тэсілдерін;
- эдістемелік эдебиеттерге шолу жасау, сабақтың эр түрін
өткізу жолдарын дайындап өткізу;
- оқушылардың сабак үстіндегі шығармашылық қабілетін
арттыру;
- оқу эдістемелік жұмыста дагдыларын қалыптастыру;
- жаңа технологияны, ақпараттық технологияны сабак беру
барысында колдану.
Педагогикалык практика соңында студенттердің тапсы-
ратын қүжаттары:
1. Күнделік
15

2. Үш сабақтың толыц эр түрлі жоспарлары (хаттама-
сымен)
3. Сыныптан тыс сабак, жоспары (1)
4. Мектептен мінездеме
5. Студенттің педагогикалык, практика жөнінде есебі мен
ұсыныс пікірі
Педагогикалык практикаға жауапты оқытушы әдіскер
тапсыратын кұжаттар (Педагогикалык практиканың жабы-
лу конференциясына дайын болуы қажет):
1. Студенттердің іс-кағаздары (жогарыда көрсетілген 5 құ­
жат).
2. Жауапты окытушының педагогикалык практика жөнінде-
гі есебі мен ұсыныс пікірі.
3. Ведомость (педагогикалык практика жөнінде бухгалте-
рияға 3 кун ішінде іс-кагаздарын өткізу кажет).
<
Ескерту:
1. Әрбір студенттің өткізген сабағына хаттама жазылып, топ
студенттерінің пікірі, эдіскердің, пән мұғалімінің пікірі ескері-
ліп баға койылады.
2. Педагогикалык практиканың корытынды багасын әдіскер
окытушы жэне факультеттен педагогикалык практикаға жауап­
ты окытушымен келісіп қояды.
3. Педагогикалык практика бағасы студенттің сынак кітап-
шасына койылады.
4. Күнделік жеке дэптерге толтырылады.
5. Практикант студенттің педагогикалык практика жөніндегі
есебі, ұсынысы бөлек жазылады.
6. Мектеп экімшілігі тарапынан берілетін мінездемеге мек­
теп директорының, пэн мұғалімінің, сынып жетекшісінің колы
койылып, мор басылып, бағаланады.
16

САБАҚТЫ БАҒАЛАУ ШАРТТАРЫ (ҮЛГІ)
Р/с Көрсеткіштер Баға Сіздін
бағаныз
1.Сабақты ұйымдастыру 5
2.Үй тапсырмасын тексеру 5
3.Материалды берудің ғылыми денгейі 5
4.Окушылар зейінін такырыпка шоғырландыру 5
5.Сабақты өткізу эдісін таңдау 5
6.Жана материалды түсіндіру, проблемалык
мэселені коя білуі
5
7.Жана материалды бекіту 5
8.Өткенді кайталауды ұйымдастыру 5
9.Окулыкпен жұмыс, өзіндік жұмыстьщ
ұйымдастырылуы
5
10. Үжымдык, жекелей, саралап оқытуды
ұйымдастыру
5
11.М ұгалім мен окушы катынасы 5
12.Техникалык көрнекілік, дидактикалык
материалды пайдалануы
5
13.Білімді бағалау, бакылау 5
14. Сабакка жана педагогикалык технологияны
пайдалану
5
15.Уакытгы үнемдеу 5
16. Пәнаралык байланысты дамыту 5
17.Кері байланысты ұйымдастыру 5
18.Білімді практикада пайдалану 5
19. Үй тапсырмасынын мөлшері 5
20.Сабакты аяктау, корытындылау 5
Барлыгы: 100
80-100 - балл 5 - баға
50-70 - балл 4 - баға
40-20 - балл 3 - баға
19-0 - балл 2 - баға
Сіздін бағаңыз
Қолыныз
..........

Сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын талдаудын параметрі
Т акырыбы________________________________________________
Күні
_____________
Өткізілген орны______
Сыныбы___________катыскан окушы саны___________________
Сынып жетекшісі__________________________________________
Қатыскан мұғалім, ата-ана т.б.
______________________________
Өткізілу түрі _________________________________________
№ Талдау параметрлерінін мазмүны Белгілері
А Үйымдастырылуы
Б Көрнекілігі, жабдыкталуы
В Тэрбие жұмыстарынын максаты мен міндеттерінін
дұрыстығы
Г Ғылыми негізі
Д Ж ұмыстың саяси-идеялық багыты
Е Эстетикалык бағыты
Ж П сихологиялык ахуалы
3 Проблеманы талдаудын дұрыстығы, факторы,
мысалдары, мэні
И Ж ұмысты өткізу эдісінің тэрбиелік мэніне сай келу
дәрежесі
К Окушының жас ерекшеліктері мен жеке ерекше­
ліктерін ескеру
Л Ж ұмысты дайындау кезіндегі окушынын белсен-
ділік дәрежесі
М Сонғы нэтижесі
Н Өзіне-өзі талдау жасау
О Педагогикалык ынтымактастык
п Х алыктык педагогиканы жүзеге асыру
Талдау параметрінін кестесі
Оптимал
Жарамды
Әлсіз
Ж арамсыз
АБ В ГдЕЖ3И К Лмн О п р
18

Окушылардың білімін бағалау нормативтері
(коғамдык пәндер саласы боііынша)
Окушының білім, білік дағдыларын дұрыс бағалай, оны
есепке алу - эрбір окушының жеке бағдарламалык такырыптар
бойынша білімдерінің сапасын көрсететін көрсеткіш. Қоғамдык
пэндер саласы бойынша оку білім жазбаша, ауызша жауаптары
мен баяндама, реферат, т.б. шығармашылык еңбектерінен кейін
5 баллдык жүйесімен бағаланады. Бағалау кезінде ескерілетін
нэрсе (жайттар): білім тереңділігі (ғылымилығы, ұлы ойшылдар
пікірі, құжаттарды пайдалану ескеріледі); толық жауабы мен
кажетті мэліметтерді орынды пайдалануы (бағдарламалык
көлемде); такырыптың мазмұнын аша алатындай мэселені
өзіндік ой-пікір тұрғысында жүйелі баяндауы жэне эдеби тіл
нормасын сақтау мен қорытынды пікір орынды, тиянакты болуы
шарт.
«5» деген баға - тақырыпты терең ұғынып, өте жақсы
түсінген, мэселені өзіндік ой-пікір тұрғысында дұрыс талдай
білетін, ойын жүйелі баяндаған, тілі бай, эрі арнайы термин
тілінде сөйлей алатын, корытынды пікірі орынды, тиянакты
оқушыға коятын баға.
Қосымша өте күрделі сұрактарға қыска болса да тиянакты
жауап алғанда немесе жауап бере алмаған окушы жауабына
толықтырулар енгізе алатын оқушыға қойылады.
Кітапхана қорын пайдалана алатын реферат, тезис, конспект
жазуға машықганған оқушыға қойылатын баға.
«4» деген баға - негізінен тақырып дұрыс ашылса, қажетті
қорытындылар мен түйіндеулер дұрыс жазылса, ойын баяндауда
бірен-саран дэлсіздіктер жіберілсе, ой жүйесінің шамалы бұ-
зылуы байкалса койылады.
«3» деген баға - такырыптан айтарлықтай ауытқыған болса,
материалды баяндау негізінен дұрыс, бірақ жекелеген фактілік
дэлсіздіктер кездессе, сөздік коры жұтаң, сөйлем кұрылысы
біркелкі болса, терминдік коры аз болса қойылатын баға.
«2» деген баға - тақырып мазмұны ашылмаса, көптеген фак-
тілер кате болса, баяндау жүйесі бұзылса қойылатын баға.
«1» деген баға - тақырыпты мүлдем меңгермеген оқушыға
қойылатын баға.
19

ОРТА МЕКТЕПТЕРДЕ ҚОҒАМДЫҚ ПӘНДЕРДІ
ӨТКІЗУДЕГІ САБАҚ ЖОСПАРЛАРЫНЫҢ ҮЛГІЛЕРІ
Р. Әбішов,
Қазақ тарихы № 4-2007 ж.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 1916 ЖЫЛҒЫ ҰЛТ-АЗАТТЫҚ
КӨТЕРІЛІС
Модульдік сабак (4-сағат)
Модуль
күры.іы м ы
Сағат
саны
Модульдін мазмүны Уакыты Ескертпе
Кіріспе 1 -сабак1. М одульге кіру.
2. Дэріс:
«Қазакстандағы
1916 ж. ұлт-азаттык
көтеріліс».
3. Тірек сызбаны
түсіндіру.
15
минут
30
минут
Окушылардың
дэптерге
жазуы
Сөйлеу бөлімі
2-сабак«Қазакстандағы 1916
ж. ұлт-азаттык
көтеріліс».
1. «Аукцион» үйрету
ойыны.
2. «Мэтін бөліктері»
аркылы үйрету
ойыны.
20
минут
25
минут
3-сабак1. «Не? Қайда?
Қашан?»
Қазакстандағы 1916
жылғы ұлт-азаттык
көтеріліс.
2. Мені түсін ойыны.
30
минут
15
минут
Қорытынды 4-сабакТест.
«Тарихи сынак хат»
30
минут
15
минут
Білімділік максаты: 1. Жалпыұлттык дағдарыстың пісіліп-
жетілуінің себептерін түсіндіре отырып, патшаның Орта Азия
20

мен Қазакстанның «Бұратана» халыктарын кара жұмыс ка алу
жөніндегі 1916 жылғы 25 маусымдағы жарлығының жат мэнін
ұғындыру.
2. Көтерілістің басталуы. Оның сипаты мен козғаушы күш-
терін айта отырып, бүкіл Қазакстан бойынша отаршыл режим-
ге қарсы бүкіл халыктык козғалыстың белен алу себептерін
ашып түсіндіру.
Дамытушылық мақсаты: қосымша деректі материалдар
жэне құжаттармен, фактілермен таныстыру арқылы окушы­
лардың ой-орісін, өзіндік ойлау кабілетін дамыту.
Тәрбиелік мәні: еркіндікке, бірлікке, білімділікке, Отан сүй-
гіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың әдісі: топтык, ұжымдык сабак.
Сабақтың тәсілі: логикалык ой корыту, дәлелдеу, пікір
айту.
Көрнекілігі: карта, карточкалар, тірек сызбалар.
1-сабак
Дәріс тезистері
1. XX ғасырдың бас кезінде Ресей азиялык шығысты отар-
лауды жедел қаркынмен жүргізе бастады. 1907-1912 жылдардың
өзінде еуропалык бөлігінен 2 млн 400 мың адам экеліп
қоныстандырды. Патша өкіметі 1916 жылға қарай қазақтардың
40 млн га шұрайлы жерін тартып алып, коныстандыру корын
құру. Қазақтар шөл дала мен тауларға тьщсырылды.
2. Өлкені талап-тонау 1-ші дүниежүзілік соғыс жылдарында
бұрынғысынан да жеделдете жүргізіліп, ауқымды сипат алады.
Қазақ даласынан арзан бағамен мал сатып алынды. Патша ар-
миясы үшін киіз үй мен киіз бұйымдары жиналды.
«Қазак ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналды», -
деп жазды А. Байтұрсынов сонау 1913 жылдың өзінде.
3. Соғыс елде өнеркэсіптің кожырауын, ауыл шаруашылы-
ғының кұлдырауын, тасымал дағдарысын, ашаршылықты ту-
ғызады. Жергілікті шенеуніктердің алымы күрт көбейіп, ұлт-
21

аралык арандату саясаты жүргізіледі. Қазак даласында жалпы-
үлттык дағдарыс пісіп-жетілді.
4. Көтеріліске шығуга 1916 жылғы маусымның 25-індегі
патша жарлығы себепші болды. Қара жүмыс ка 19-дан 43 жаска
дейінгі еңбекке жарамды барлык ер адамдар алынуға тиіс еді.
Түркістан мен Дала өлкесінен 500 мыңнан астам жігіт алу көз-
делді.
5. Қазактың демократиялық зиялы кайраткерлері Ә. Бөкей-
ханов, А. Байтүрсынов, М. Дулатовтар казактарды тыл жүмыс-
тарына шакыруды уакытша кейінге калдыруды, оны тиісті
дайындык жүмыстарынан кейін жүзеге асыруды үсынды. Бүл
орайда олар соғыс жеңіспен біткен жағдайда өз халкының тағ-
дырын жеңілдету мен ұлттык автономия күруға үміттенді.
6. 1916 ж. көтеріліс бүкіл Қазакстанды, Орта Азияны, Сібір
мен Кавказдың бір бөлігін қамтыды. Стихиялы түрде басталды.
Қозғаушы күштері казак жұмысшылары мен ауыл тұрғын-
дары.
Көтеріліске шыккан халык бірінші кезекте отарлауға дейінгі
мемлекеттік баскару жүйелерін калпына келтірді:
Хандык Кеңес
(20 адам)
Хандык кеңеске эр
болыстан бір өкіл,
мыңбасы катысты
Қазына билеушілер
Сот алкасы
Хан Болыс
Хандык
Болысты
елбегілер
баскарды
Алым-салык
жинаушылар
Әскери
жасак
22

7. 1916 ж. ұлт-азаттык көтерілістің аса ірі орталығы Же-
тісу мен Торғай болды.
Жетісу көтерілісшілерін болыс Бекболат Әшекеев, Токаш
Бокин (Верный үйезі), Жэмеңке Мәмбетов, Ұзак Саурыков
(Қаркара) жэне басқалар баскарды.
Торгайда Орта жүздін биі Нияздын немересі Әбділғафар
Жанбосынов хан етіп сайланды. Нияз бидін руласы, Иман
батырдың немересі Амангелді сардарбегі болды.
8. 1916 ж. ұлт-азаттык көтеріліс империализмге, отаршыл-
дыкка карсы сипатта болды.
Көтерілістің жеңіліс табуының ең басты себептері оның
бытыраңқылығы, аймақ аукымында ұйымшылдыктың жеткі-
лікті болмауы.
Халык козғалысы барысында өкімет кұрылымы, карулы
күштер, басқару аппараты құрылып, ұлт-азаттык көтеріліске
ұласты.
Тірек сызба
Алғышаргтар
Қозғаушы күштер
Жетісу
Торғай
Жетекшілері
Жетекшілері
Сипаты
Женілу
Тарихи манызы
23

«
III деңгей
1. Ұлт-азаттык көтерілістің алғышарттарына сипаттама
бер.
2. Күшті карсылык көрсеткен көтеріліс ошактарын
атап, мысал келтіріңдер.
3. Ұлт-азаттык көтерілістің жеңілу себептері мен зар-
даптарына сипаттама беріңдер.
II деңгей
1. Жалпыхалыктык бас көтерулер элсіз болтан
аймакты атап, себебін түсіндіріңдер.
2. Көтерілісшілер мен жазалаушы отрядтардың күшін
салыстыр.
3. Жазалау отрядының бағыттарын картадан көрсетіп,
сипаттама беріңдер.
I деңгей
1. Алаш зиялыларының «халыктың аман калуы оның
этникалық түтастығын сақтау» идеясының орынды болтаны
расталды ма?
Өз ойыңды дэлелде?
2. Отарлауға дейінгі дэстүрлі мемлекеттік басқару жүйесін
отарлау кезіндегі баскару жүйесімен салыстырып пікіріңді
айт.
3. Қазакстандагы үлт-азаттык қозғалысының үлт-азаттык
соғысқа үласканын қандай фактілер дэлелдейді?
2-сабақ
а) «Аукцион» ойыны
1. Тақырып (оқиталар, фактілер, олардың мерзімі) бойынша
сынып окушыларына арнап сүрактар койылады.
24

2. Ойынды жүргізу үшін гонг (немесе ағаш балғаша)
кажет.
3. Аукцион барысы: сұрактар койылады, жауаптарга түсінік-
теме беріп, бағалайды, жеңімпазды аныктайды.
4. Дұрыс жауаптары үшін неғұрлым көп фишка жинаған
окушы жеңімпаз болады.
Сұрактар.-
1. Верный кезіндегі көтерілісті кім баскарды?
2. Генерал Куропаткин Түркістан өлкесінін генерал-губернаторы болып
кашан тағайындалды?
3. Торғай көтерілісінің сардарбегі кім?
4. Екібастұз бен Спасск мыс кеніштерінін жұмысшылары ереуілге кашан
шыкты?
5. Көтеріліс кандай аймактарды камтиды?
6. Патша өкіметі кандай тактиканы колданды?
7. Көтерілістін негізгі козғаушы күштері кімдер?
8. Орынбор-Ташкент темір жолынын жұмысшылары ереуілге кашан
шыкты?
9. Казак зиялыларының үндеуі кандай еді?
10. Түркістан мен Дала өлкесінен канша адам алу көзделді?
11. 1916 ж. казактар канша га жерлерінен айырылды?
12. Торғай өлкесінде сайланған хан?
13. Көтерілістін жеңілу себебі неде?
б) «Мәтін бөліктері» ойыны.
Оқушылар мэтінді оқиды «гонг».
4 топка бөлінеді: 1 - «кіріспе»; 2 - «негізгі ой»; 3 - «қоры-
тынды»; 4 - «тольщтыру».
Мэтін бөліктерін эңгімелеуді ретімен бастаймыз. «Толык-
тыру» тобы эрбір топтан кейін сөз алады. Ойыннан соң, мэтінді
тағы бір карап шығып, берілген акпаратпен салыстырамыз, кай
топтың нақтылап жауап бергенін анықтаймыз. Жүргізуші
жеңімпаздарды күттыктайды.
3-сабақ.
а) «Не? Кайда? Қашан?»
1. Көтерілістің ірі орталыктарына сипаттама бер.
2. Ұлт-азаттык көтеріліс кай аймактарды камтыды?
25

3. Патша өкіметінің жазалаушы отрядтарына сипаттама бер.
4. Жетісудағы көтеріліске сипаттама бер.
5. Торғай көтерілісіне сипаттама бер.
6. Қазак зиялылары кандай үндеу жазды?
7. Патша жарлығында казактарға катысты не айтылды?
8. Көтерілістің жеңілу себептері неде?
9. Көтерілістің сипаты мен тарихи маңыздылығына сипат­
тама бер.
«Аукцион» ойынының 14 сұрагы+9=23 сұрак.
б) «Мені түсін» ойыны.
1. Окушылар мэтіннің бөлігін оқиды да, түйінді сөздерін
дэптерлеріне жазып алады (Гонг).
2. Мұғалім окушылардың кітаптарын жабуын, қолдарына
парақ пен карандаш алып, осы мэтіннің негізгі мазмұнын
ашатын 10 шақты сөз жазуларын талап етеді.
3. Соңынан мүгалім парактарды жинап алып, өзі алдын-ала
даярлаган түйінді сөздерімен салыстырады.
4. Кімнің осы түпнұскасымен сәйкес келген сөздері көп
болса, сол жеңімпаз деп танылады.
4-сабак.
Тест.
1. Қай ғасырда Ресей патшалығы Шығысты отарлауды
жедел қаркынмен жүргізе бастады?
а) XX г. басы
э) XIX г.
б) XVIII г.
в) XVII ғ.
2. 1916 ж. ұлт-азаттык қозғалыстың негізгі себебі неде?
а) Патша өкіметінің отарлык саясатының күшеюі
э) Әкімшілік реформаның күшпен енгізілуі
б) Мал санының күрт төмендеуі
в) Майдан жұмысына казактардың алынуы
3. 1907-1912 жж. Қазақстанға канша адам коныстанды?
а) 2 млн 400 мың
26

э) 2 млн
б) 2 млн 300 мың
в) 2 млн 200 мың
4. «Казак ултының өмір сүруінін өзі проблемаға айнал-
ды» деп айткан казактың көрнекті кайраткері кім?
а) Т. Рыскұлов
э) М. Дулатов
б) С. Сейфуллин
в) А. Байтұрсынов
5. Дүниежүзілік соғыс ауыртпалығына байланысты Вер-
нында кашан толку болды?
а) 1916 ж. - маусым
э) 1914 ж. - акпан
б) 1916 ж. - каңтар
в) 1916 ж. - наурыз
6. 1916 ж. көтерілістің басталуына кандай окиға түрткі
болды?
а) соғыстың ауыртпалығы
э) патшаның маусым жарлығы
б) революцияның эсері
в) қоныстандыру саясаты
7. 1916 жылға карсы патша өкіметі казактардың канша
га. жерін тартып алды?
а) 17 млн
э) 30 млн
б) 32 млн га
в) 40 млн га
8. 1916 ж. 25 маусымдағы патша жарлығында казактар-
ға катысты не айтылды?
а) Қазактардан майданға үрыс кимылына солдаттар алу ту-
ралы
27

э) Майдан кажетіне байланысты казактардың салыкты көп
төлеуі туралы
б) Майданның кара жұмысына казактардан адам алынатын-
дығы
в) Қазактарды христиан дініне кіргізу туралы
9. Жарлыкка сәйкес патша өкіметі кандай тактика қол-
данды?
а) Халык арасында угіт жүргізу
э) «бөліп ал да, билей бер»
б) Жергілікті байлармен ымыраласу
в) Кедейлерді күштеп эскерге алу
10. Патша жарлығына сәйкес Дала өлкесінен, Түркіс-
таннан қанша адамды кара жүмысқа алу көзделді?
а) 100 мың
э) 200 мың
б) 500 мың
в) 1 млн
Сабақты тарихи сынақ хат аркылы қорытындылауға болады.
Тарихи сынақ хат.
«... ғасырдың бас кезінде Ресей азиялык Шығысты
отарлауды күшейтті. 1907-1912 жылдардың өзінде еуропалық
бөліктен... адам қоныстандырылды. 1916 жылы Қазақтар...га.
Шүрайлы жерден айырылды.
Жарлык бойынша кара жүмыска ...-дан ...жаска дейінгі ер
адамдар алынды... мен ...500 мыңнан астам жігітті алу көзделді.
Патша өкіметі «......» деген тактикасын колданды».
28

М. Арынов,
Қазақ тарнхы № 4-2007 ж.
ТО П ТЫ Қ Ж Ұ М Ы С АРҚЫ ЛЫ БІЛІМ
С А П А С Ы Н АРТТЫ РУ
«Кемедегінің жаны бір» дегендей, еліміздін барлык ұстаз-
дарының басты міндеті оқушыға білім беру екені шындық.
Қазіргі акпарат таскынында мұғалім канша күшті білім берсе де
окушы кабылдамауы мүмкін. Окушылардың білімді тез
қабылдауы үшін түрлі технологиялар мен эдістер қолданылады.
Өзім тэжірибеден өткізген топтык жұмыс эдісінің нэтижесінде
7-сынып окушыларының I тоқсандағы сапасы 56,2% болса,
екінші токсанда 81,2%-ға көтерілді. Яғни дистограммаға сала-
тын болсақ, бұл эдістің нэтиже бергенін корсетеді. Енді, осы
эдіс туралы бір сабақтың жоспарын ұсынайын.
Бұрын кеңестік дэстүрлі білім беру саласы 1-мұғалім, 2-оку-
лық, 3-окушы жүйесімен жұмыс жасады. Ал қазіргі білім кеңіс-
тігінде 1-окушы, 2-оқулық, 3-мұғалім жүйесімен жұмыс жасау
заман талабы болып саналады. Осы кейінгі тэсілді колданыска
енгіздім.
Ол үшін сыныпты екі топка бөлдім. Бұл топтарда үлгеретін
жэне үлгермейтін окушылардың тең болуын қадағаладым.
Сосын оқушыларға бұл эдіс туралы жалпы түсінік бердім. Яғни,
бірінші топ келесі тақырыпты өзі түсіндіреді, өзі бұрынғы өткен
такырыптан сабак сұрайды. Үй тапсырмасын сұрау үшін
карточкалар, тестер, сұрақтар, т.б. дайындап экеледі. Ал екінші
топ сабақты тыңдайды, эрі үй тапсырмасын орындайды. Келесі
сабақта екінші топ сабак түсіндіреді, эрі сабак сұрайды. Міне,
осылайша екі топ ауысып отырады. Бұның артықшылығы
бірнешеу.
1. Сабакка барлығы қатысады.
2. Эр сабак сайын бағаланады.
3. Бір такырыпты екі рет қайталап оқиды.
Оған дэлел түсіндірген топ такырыпты түсіндіргенде бір
окыса, келесі жолы сол такырыпты өздерінен сұрайды деп бір
оқиды. Ал мұғалім сонда не істейді деген сұрақ туындауы