«Яссауитану» 8-9 сыныптарға арналған арнаулы курс бағдарламасы

Зеленобор мектеп-гимназиясы

«Яссауитану»

Жалпы білім беретін мектептің 8-9 сыныптарына арналған

арнаулы курс бағдарламасы.

Зеленый Бор 2017

«Яссауитану»

8-9 сыныптарға арналған арнаулы курс бағдарламасы.

Құрастырған: Зеленобор мектеп-гимназиясының

тарих пәні мұғалімі

Жуздибаева Шолпан Боранбаевна.

Түсінік хат.

Қазақ далысындағы түркі мәдениетінің рухани құндылықтарын Қожа Ахмет Ясауидің рухани мұрасымен тікелей байланысты екендігі баршаға белгілі. Бірақ Қожа Ахмет Ясауи салған сопылық ілімінің Ясауи тарихатының, түркі халықының рухани, мәдени, саяси өміріндегі рөлі туралы көп айтыла бермейді. Оған себеп, Яссауи туралы деректердің аз болуы, түркі дүниесін зерттеудегі батыстық методология өлшемдерінің басымдылығы және Яссауи тарихатына бәсекелес нақшбандия тарихаты өкілдерінің тарапынын жазылған шығармалардың көп болуы. Осы себептерден тарихи фактілер ғана назарға алынып, тарихи прцестердің түпкі себептері мен қозғаушы күші – рухани факторлар назардан тыс қалып отырды. Тәуелсіз мемлекетіміздің тарихында Қожа Ахмет Яссауидің рухани мұрасы мен Яссауи тарихатының түркі халықтарының өміріндегі алатын орнын анықтау қазыргі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр.

Кеңес дәуірінде қазақ тарихы мен рухани мәдениетіне материалистік тұрғыдан жасалған талдау, қазақ халқының дәстүрлі тарихы мен мәдениетіне толық баға бере алған емес. Сондықтан, қазақ тарихын зеттеуде тарихи процестерді қазақ халқының рухани мәдениетімен, діни процестермен Қожа Ахмет Яссауи мұрасымен бірлікте қарастыру қажет. Онсыз қазақ халқының шынайы тарихын білу мүмкін емес.

Осы мақсатпен Түркістан қаласындағы «Әзірет сұлтан» қорық-мұражайы дәстүрлі түрде жыл сайын оқушылар арасында Республикалық «Ясауитану» сайысын өткізуді жолға қойды.Бұл жоба Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі мен Мәдениет министірлігінің қолдауымен ұйымдастырылады.

Білім сайысының мақсаты мен міндеттері:

1) Қазақ халқының рухани тұтастығын қалыптастырған, Түркі халықтарының рухани ұстазы Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың хикметтері мен ілімін насихаттау;

2) Өскелең ұрпақты ұлы баба мұрасын терең меңгеріп, зерттеуге ынталандыру;

3) Жас өркеннің интеллектуалдық пайым-парасатын арттыру;

4) Жас буынды елдік санаға баулу;

5) Ұлы баба өнегесімен шәкірттерді адамгершілікке, ізгілікке баулу;

6) Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде жерленген тарихи тұлғалардың өмірі мен қызметін таныту;

7) Тарихи-мәдени ескерткіштерді, жәдігерлерді насихаттау;

«Яссауитану» курсының мақсаты – Қожа Ахмет Яссауидің өмірімен, ілімімен, Қазақстан жерінде ислам дінін тарату жолындағы қызметімен, шығармасымен таныстыу және қасиетті Түркістан жерінде орналасқан Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің салыну тарихы, тарихи жәдігерлер, кесенеде жерленген тарихи тұлғалар жайлы мәліметтермен қатар «Әзірет сұлтан» қорық-мұражайы жайлы толық мәлімет беру. Осы мәліметтердің негізінде оқушылырдың тарихи білімін кеңейтіп, рухани ой-өрісін арттыру.

Міндеттері:

• тарихи деректерді талдай білу;

• оқушылардың адамгершілік отансүйгіш,толеранттық қасиеттерін дамыту;

• Қоғамның даму заңдылықтарына деген өзіндік көзқарасын қалаптастыру;

• Қоғам алдындағы жауапкершілігін сезіне білу;

Бағдарлама 8-9 сынып оқушыларына арналып құрастырылып, 34 сағатқа жоспарланған.

І-бөлім. Х-ХІІ ғғ. Түркістанда қалыптасқан

саяси-рухани ахуал. 4 сағат

Қожа Ахмет Яссауи ілімінің қалыптасу қарсаңындағы тарихи жағдай. Яссауи ілімінің қалыптасуы мен дамуының алғышарттары. Қожа Ахмет Яссауи және Яссауи ілімің дүниеге келуі. Шыңғыс хан және Түркі мемлекеттілігінің қалпына келтірілуі.

ІІ бөлім. Йасауийа тариқаты ХІІІ-ХІV ғасырлардағы

Жошы ұлысында. (8-сағат)

Жошы ұлысын исламдандырудағы йасауийа тарихатының орны. Хан билігі киелілігінің қалыптасуы.Билер институты және рулық- тайпалық жүйе. Қазақ жұздерінің қалыптасуы және оның йасауийа тарихатының тармақтарымен байланысы. Өзбек хан жүргізген қайта құру нәтижелері. Асан қайғы мен Жәнібек хан арасындағы қайшылық және Алтын Орда мемлекетінің ыдырауына ықпалы. Алаш пен Алаша хан және қазақ халқының қалыптасуының алғашқы кезеңі. Ақ Орда мен Көк Орда. Алтын Орда мемлекетінің күйреуінің тарихи-саяси себептері. Әмір Темір мен Тоқтамыс және Едіге би.

ІІІ бөлім. Йасауийа және нақшбандийа тарихаттары арасындағы қарама –қайшылық. (2 сағат.)

Нақшбандийа тариқатының дүниеге келуі. Баха ад-дин Нахшбандтың көзқарасы. Өзбек ұлысындағысаяси жағдай және ясауиа тарихатының бұрмалануы. Қазақ хандығының қалыптасу кезеңіндегі иасауиа тарихатының біріктірушілік ролі.

IV бөлім. Қожа Ахмет Ясауи есімімен байланысты

аңыз, әпсана, хикаялар. (5 сағат)

Қожа Ахмет Ясауидің ата-бабасы, анасы және ұрпақтары туралы.

Арыстан бап және Қожа Ахмет Ясауи

Қожа Ахмет Ясауидің дін таратуы және кереметтері жайында.

Қожа Ахмет Ясауидің серіктері, шәкірттері және оның жолын қуушылар жайында. Қожа Ахмет Ясауи және Әмір Темір.

V бөлім. Түкістан қаласындағы Әзірет Сұлтан кесенесі

және Қорық мұражай. (5 сағат)

Салыну тарихы.Құрылыс материалдары. Шеберлер. Кесене құрылымы. Тарихи жәдігерлер. Қорық-мұражайдағы ескерткіштер. Зиярат ету тәртібі.

VI бөлім.Әулиелер әуезі. (10 сағат)

Қожа Ахмет Ясауи «Диуни Хикмет». Жүсіп Баласағұни. «Құтты білік» Сүлеймен Бақырғани. «Ахмет ибн Махмуд Йүгінеки. Мұхаммед Хорезми. Светқали Нұржан.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1. З. Жандарбек Йасауи жолы және Қазақ қоғамы. Алматы, «Ел-шежіре», 2006.

2. Ә. Кекілбайұлы «Тарихы терең Түркістан» Алматы «Білім» 2000.

3. Д. Кенжетай «Қожа Ахмет Йасаудің дүниетанымы» - Түркістан.

ХҚТУ, 2004.

4. С.Г. Кляшторный, Т.И. Сұлтанов Летопись трех тысячилетий. Алматы, «Рауан», 1992.

5. Шәкәрім Құдайбердіұлы.Түрік-қырғыз-қазақ һам хандар шежіресі. - Алматы «Қазақстан» және «Сана». 1991.

6. А.И. Левшин «Описание киргиз-казачьих или каргиз-кайсацких орд и степей. - Алматы «Санат», 1996

7. Ә. Марғұлан Ежелгі жыр-аңыздар - Алматы «Жазушы», 1985.

8. А.К. Муминов Новые направления в изучении истории братства йасавийа. - Ташкент, ФАН, 1993.

9. С.Г. Прозоров Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. - Москва «Восточная литература»

РАН, 1998.

10. А. Оразбаева Дәстүрлі қазақ қоғамына тән билер институты.

-Алматы. «Дайк-пресс», 2004.