«Әдеби мәтіндерді стильдік ерекшеліктеріне қарай талдаудың тиімді әдіс-тәсілдері»

1 слайд
«Әдеби мәтіндерді стильдік ерекшеліктеріне қарай талдаудың тиімді әдіс-тәсілдері» авторлық бағдарлама Бұл бағдарлама жоғары сынып оқушыларына арналған Бағдарлама мақсаты: Әдеби мәтіндерді стильдік ерекшеліктеріне қарай жүйелі түрде талдау арқылы оқушылардың көркем шығармалардағы тілдік қолданыстар мен авторлық стильдің мән-мағынасын терең түсінуіне жағдай жасау, сыни тұрғыда сараптау қабілетін дамыту, әртүрлі стиль түрлерін ажырату дағдыларын қалыптастыру. Л.Н. Толстой атындағы №4 мектеп-гимназия Мұғалімі Арыстанбекова Ботагоз Газизовна

1 слайд

2 слайд
Бағдарлама мақсаты: Әдеби мәтіндерді стильдік ерекшеліктеріне қарай жүйелі түрде талдау арқылы оқушылардың көркем шығармалардағы тілдік қолданыстар мен авторлық стильдің мән-мағынасын терең түсінуіне жағдай жасау, сыни тұрғыда сараптау қабілетін дамыту, әртүрлі стиль түрлерін ажырату дағдыларын қалыптастыру. •Бағдарлама міндеттері: •Әдеби мәтіндердегі стильдік ерекшеліктерді анықтау арқылы оқушылардың көркем мәтіндерге деген эстетикалық талғамын дамытуға ықпал ету. •Әр түрлі стильдік тәсілдерді меңгерту арқылы оқушылардың тілдік құралдарды тиімді қолдану дағдыларын қалыптастыру. •Авторлық стильдің ерекшеліктерін түсіндіру арқылы оқушылардың әдеби мәтіндерді шығармашылық тұрғыдан талдауға бейімдеу. •Мәтіндердің құрылымы мен стилін талдау арқылы оқушылардың логикалық және сыни ойлау қабілеттерін жетілдіру. •Оқушыларға әдеби стильдердің табиғаты мен олардың қолдану аясын түсіндіру арқылы көркем мәтіндердің тілдік құралдарын тиімді пайдалануға баулу. •Әдеби шығармаларды стильдік ерекшеліктеріне қарай салыстыра отырып, оқушылардың өз ойын еркін жеткізу және жүйелі түрде дәлелдеу қабілеттерін дамыту. •Әдеби шығармалардың мазмұнын, стилін және формасын талдау арқылы оқушылардың тілдік және әдеби терминдерді сауатты қолдану дағдыларын қалыптастыру. •Заманауи әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың әдеби мәтіндерге сыни тұрғыда баға беру және көркем шығармалардағы стильдік элементтерді анықтау қабілеттерін жетілдіру.

2 слайд

3 слайд
•Бағдарламаның өзектілігі: Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде тіл мен әдебиет пәндерінің маңызы артып келеді, себебі олар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін жетілдіріп, тілдік қарым-қатынас дағдыларын нығайтады. Бұл бағдарлама оқушылардың әдеби мәтіндерді терең түсініп, стильдік ерекшеліктерін сараптау арқылы олардың әдеби- стилистикалық білімдерін арттыруға және көркем мәтіндердің көпқырлы табиғатын түсіндіруге бағытталған. Сонымен қатар, бағдарлама оқушылардың тілдік құралдарды орынды пайдалануды үйреніп, стильдердің арасындағы шекараларды анықтауына мүмкіндік береді. Әдеби мәтіндердің мәні мен мағынасын тереңірек түсіну арқылы оқушылардың әдеби талдау дағдылары қалыптасып, тілдік қарым-қатынас мәдениеті жетіледі.

3 слайд

4 слайд
•Бағдарламаның жаңалығы – әдеби мәтіндерді талдауда дәстүрлі әдістерден тыс, қазіргі заман талаптарына сай инновациялық тәсілдерді қолдануда. Оқушылардың шығармашылық әлеуетін ашу үшін кешенді талдау, стилистикалық салыстыру, рөлдік ойындар, жобалық жұмыстар сияқты заманауи әдіс-тәсілдер енгізілген. Бұл әдістер оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытып, әдеби мәтіндерге тереңірек көзқараспен қарауды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бағдарлама әртүрлі әдеби ағымдарды талдау арқылы оқушылардың мәтіннің стилистикалық ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді. •Бағдарламада қазіргі әдебиеттегі жаңа ағымдар мен стильдер талданады, бұл оқушыларға әдебиет пен тілдің даму үдерісін түсінуге, шығармашылық және аналитикалық дағдыларды жетілдіруге көмектеседі. Жас ерекшеліктерін ескере отырып, мәтіндерді сыни тұрғыдан талдауға бағытталған күрделі практикалық тапсырмалар ұсынылады. Бағдарламаның инновациялық тәсілдері оқушыларды жаңа білім көздерін игеруге және заманауи әдеби талдау әдістерін қолдануға ынталандырады.

4 слайд

5 слайд
•Күтілетін нәтижелер: •Оқушылар әдеби мәтіндердің стильдік ерекшеліктерін талдау арқылы көркем шығармалардағы тілдік құралдардың мән-мағынасын толық түсінетін болады. •Әр түрлі стильдік тәсілдерді меңгеру арқылы оқушылар тілдік құралдарды тиімді әрі орынды қолдану дағдыларын дамытады. •Әдеби шығармалардағы авторлық стильдің ерекшеліктерін анықтап, мәтіндерді шығармашылық тұрғыдан талдай алады. •Мәтіндердің құрылымы мен стилін жүйелі талдау арқылы логикалық ойлау мен сыни көзқарастарын жетілдіреді. •Әр түрлі стиль түрлерін қолдану аясын түсіну арқылы тілдік құралдарды тиімді пайдалану жолдарын үйренеді. •Әдеби мәтіндердің мазмұнын, стилін және формасын жан-жақты зерттеу арқылы өз ойын еркін әрі сауатты жеткізе алады. •Күрделі әдеби шығармаларды стильдік ерекшеліктеріне қарай салыстырып, әдеби терминдерді сауатты қолдану дағдыларын қалыптастырады. •Заманауи әдіс-тәсілдер арқылы әдеби мәтіндерге сыни тұрғыда баға беріп, шығармалардағы стильдік элементтерді талдай алады. • 

5 слайд

6 слайд
Авторлық бағдарлама 5 бөлім мен 34 тақырыптан тұрады. •I БӨЛІМ. СТИЛЬ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (7 тақырып ) •II БӨЛІМ. ӘДЕБИ МӘТІННІҢ СТИЛЬДІК НЕГІЗДЕРІ (7тақырып) •III БӨЛІМ. КӨРКЕМДЕУІШ ҚҰРАЛДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СТИЛЬДІК ҚЫЗМЕТІ (7тақырып) •ІV БӨЛІМ. СӨЗ ӘДЕБІ ЖӘНЕ СТИЛІ (7тақырып) •V БӨЛІМ. ӘДЕБИ МӘТІННІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ- СТИЛИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (7тақырып)

6 слайд

7 слайд
Әр түрлі стиль түрлерінің ерекшеліктерін анықтап, оларды өмірлік жағдаяттарда қолдана алатын, сонымен қатар берілген мәтіннің қай стильге жататынын дәлелдей алатын дәрежеге жетеді. Білім өнімі Әдеби шығармалардағы стильдік ерекшеліктерді анықтап, талдай алады, сондайақ белгілі бір автор- дың стилін сақтай отырып, шағын мәтін құрастыра ала- тын деңгейге көтеріледі. Білім өнімі

7 слайд

8 слайд
Оқушылар көркемдеуіш құралдарды танып, оларды өз шығармашылығында қолдана алады, сонымен қатар әр түрлі көркемдеуіш құралдардың мәтін- нің стиліне әсерін талдап, бағалай ала-тын қабілетке ие болады. Білім өнімі Оқушылар әр түрлі қарым-қатынас жағдайларында сөз әдебі нормаларын дұрыс қолдана алады, әр түрлі стильдерге сай сөйлеу мәнерін меңгереді және қарым-қатынас жағдаятына байланысты тиісті стильді таңдай алу дағдысын қалыптастырады. Білім өнімі

8 слайд

9 слайд
Оқушылар әдеби шығармаларға кешенді құрылымдық-стилистикалық талдау жасай алады, автордың стильдік ерекшеліктерін анықтап, оның шығармашылығындағы стильдік өзгерістерді байқай алады, сонымен қатар әр түрлі авторлардың стильдік ерекшеліктерін салыстыра отырып, өз пікірін дәлелді түрде жеткізе алатын дәрежеге жетеді. Білім өнімі

9 слайд

10 слайд
Әдеби мәтіндерді стильдік ерекшеліктеріне қарай талдаудың тиімді әдіс-тәсілдері •1. Визуалды бейнелеу әдісі Мәтіндегі стильдік ерекшеліктерді визуалды түрде көрсету – оқушылардың мәтіннің мазмұнын түсінуіне және стильдік элементтерін ажыратуына көмектеседі. Бұл әдіс арқылы оқушылар шығарманың сюжеттік желісін, кейіпкерлердің қарым-қатынасын немесе автордың қолданған тілдік құралдарын графикалық немесе көрнекі материалдар арқылы бейнелейді. Мысалы, шығарманың негізгі оқиғаларын визуалды карта немесе диаграмма арқылы көрсету оқушылардың мәтін құрылымын түсінуіне ықпал етеді.

10 слайд

11 слайд
2. Интеллект-карта құрастыру Интеллект-карталар мәтіннің құрылымын, мазмұнын және стильдік ерекшеліктерін жүйелі түрде көрсетудің тиімді құралы болып табылады. Әдеби мәтіндерге интеллект-карта құрастыру барысында оқушылар мәтіндегі негізгі стильдік элементтерді анықтап, олардың өзара байланысын зерттейді. Бұл әдіс оқушыларға шығарманың идеялық және көркемдік мазмұнын терең түсінуге, стильдік құралдардың рөлін анықтауға мүмкіндік береді. 1-тапсырма Оқушыларға "Оң қол" повесіндегі негізгі оқиғалар беріледі (мысалы, бас кейіпкердің ішкі жан дүниесі, екі жақты мінез-құлық). Әр топ осы оқиғалардың шиеленісу деңгейін диаграмма түрінде бейнелейді. Әр кезеңде кейіпкердің ішкі жан күйзелісін, эмоцияларын және ойларын талдап көрсетеді. Дескрипторлар: Шиеленісу деңгейін дұрыс анықтайды. Кейіпкердің ішкі күйзелісін диаграмма арқылы көрсетеді. Диаграмманың көркемдік рөлін түсіндіреді.

11 слайд

12 слайд
3. Поэтикалық талдау әдісі Бұл әдіс поэзиялық мәтіндерді зерттеуге арналған тиімді тәсіл болып табылады. Поэтикалық талдау арқылы оқушылар өлең мәтініндегі рифма, ырғақ, метафора, эпитет, теңеу сияқты көркемдік құралдарды анықтап, олардың мәтіннің стильдік ерекшеліктерін ашудағы рөлін түсінеді. Мысалы, оқушылар Мұқағали Мақатаевтың поэзиясын талдау барысында метафоралардың көркемдік мәнін анықтап, автордың лирикалық стилін терең түсінеді.

12 слайд

13 слайд
4. Рөлдік ойындар Рөлдік ойындар арқылы оқушылар әдеби мәтіндердегі кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін, сезімдерін және мінезін терең түсінеді. Әр оқушы белгілі бір кейіпкердің рөлін сомдап, оның ішкі ойларын жеткізеді. Бұл әдіс мәтіндегі стильдік ерекшеліктерді практикалық тұрғыдан түсінуге мүмкіндік береді және оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытады.

13 слайд

14 слайд
5. Мәтіндерді қайта жазу әдісі •Бұл әдіс оқушылардың стильдік ерекшеліктерді терең түсінуіне және олардың арасындағы айырмашылықтарды ажыратуына мүмкіндік береді. Оқушыларға бір стильде жазылған мәтінді басқа стильге бейімдеп жазу тапсырмасы беріледі. Мысалы, көркем әдебиет стиліндегі мәтінді ресми немесе публицистикалық стильде қайта жазу арқылы оқушылар әрбір стильдің ерекшеліктерін нақты ажыратуға үйренеді. 4-тапсырма Берілген мәтін үзіндісін (ғылыми немесе ресми мәтін) басқа стильге (көркем әдебиет немесе ауызекі сөйлеу стилі) ауыстырып жазу. Мәтіндегі тілдік құрылымдарды өзгертіп, жаңа стильге сәйкес бейімдеу. Дескрипторлар: Мәтінді жаңа стильге бейімдейді. Лексикалық және синтаксистік құрылымдарды өзгерте отырып, стильдік реңкті өзгертеді. Стильдің негізгі белгілерін сақтай отырып, мазмұнды сақтайды.

14 слайд

15 слайд
6. Стилистикалық салыстыру әдісі •Әр түрлі әдеби мәтіндерді салыстыру арқылы оқушылар стильдердің өзіндік ерекшеліктерін зерттейді. Бұл әдіс арқылы бір автордың немесе бірнеше автордың шығармаларын стильдік тұрғыдан салыстырып, олардың қолданған көркемдік құралдарын зерттейді. Оқушылар белгілі бір тақырыпта жазылған бірнеше мәтіннің стильдік айырмашылықтарын салыстырып, олардың көркемдік ерекшеліктерін анықтайды. 4-тапсырма: Әдеби мәтіннің құрылымдық және стильдік ерекшеліктерін салыстыру Мәтіндегі құрылымдық және стильдік ерекшеліктердің өзара байланысын анықтап, олардың мәтін мазмұнын жеткізудегі рөлін салыстырыңыз. Дескрипторлар: Құрылымдық және стильдік ерекшеліктерді салыстырады. Олардың мазмұнды жеткізудегі рөлін түсіндіреді. Құрылым мен стильдің өзара байланысын сипаттайды. 3-тапсырма Мағжан Жұмабаевтың әртүрлі өлеңдеріндегі (мысалы, "Мен жастарға сенемін", "Түркістан", "Батыр Баян") символдарды салыстырып, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын сипаттау. Әр топ өз символының идеялық рөлін түсіндіріп, өлеңдегі реңкті сипаттайды. Дескрипторлар: Символдардың ұқсастықтарын анықтайды. Символдардың мазмұндық айырмашылықтарын сипаттайды. Әр символдың идеялық

15 слайд

16 слайд
7. Жобалық жұмыс әдісі •Жобалық жұмыс барысында оқушылар әдеби шығармаларды зерттеп, олардың стилін, мазмұнын және қазіргі заманға ықпалын бағалайды. Бұл әдіс оқушыларға әдебиетке терең көзқараспен қарауға, шығармалардың стилін зерттеу арқылы олардың қазіргі күнмен байланысын түсінуге мүмкіндік береді. Жобалық жұмыс барысында оқушылар өз бетімен зерттеу жасап, шығармашылық тұрғыдан дамиды.

16 слайд

17 слайд
8. Ішкі монолог әдісі •Бұл әдіс арқылы оқушылар кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін зерттейді және олардың ойлары мен сезімдерін мәтіннің стильдік ерекшеліктерімен байланыстыра отырып талдайды. Ішкі монолог әдісі оқушыларға кейіпкерлердің психологиялық жағдайын терең түсінуге және оның көркем мәтіндегі рөлін анықтауға көмектеседі. 2-тапсырма: Мемуарлық монолог жазу Мұхтар Әуезов: Мен, Әуезов, қазақ халқының тарихын, мәдениетін, әдебиетін зерттеген адамдардың бірі ретінде, өзімді бақытты сезінемін. Менің шығармаларым – менің жүрегімнің тереңінен шыққан дыбыстар. Оқушыларға роман кейіпкерлерінің бірі ретінде (мысалы, Мұхтар Әуезов, Зейнолла Қабдолов) монолог жазу тапсырылады. Әр топ берілген кейіпкердің рөлінде оның өміріндегі маңызды оқиғаларды еске алып, оның ішкі ойларын, сезімдерін және көзқарастарын жеткізеді. Дескрипторлар: Кейіпкердің ішкі сезімдерін дұрыс жеткізеді. Мемуарлық стильдің ерекшеліктерін сақтайды. Кейіпкердің өміріндегі маңызды оқиғаларды сипаттайды.

17 слайд

18 слайд
9. Диаграмма құрастыру әдісі • Мәтіндегі стильдік элементтердің өзара байланысын зерттеу үш...

18 слайд