Ақан Серінің әні «Балқадишаны» талдау (Ашық сабақ)

1 слайд
Тақырыбы: Ақан Серінің әні «Балқадишаны» талдау (Ашық сабақ)Өскемен қаласының №45 бейімделген орта мектебі Жәмелов Әсет Нұрғазыұлы Музыка пәнінің мұғалімі

2 слайд
Сабақтың мақсаты:  Ⅰ . Білімділік: «Оқушыға ән уйрете отырып, ұлттық өнеріміз туралы білімін арттыру»  Ⅱ . Дамытушылық: «Жас тұлғаның ән айту шеберлігін арттырып, есте сақтау және сауаттылығын жетілдіру»  Ⅲ . Тәрбиелік: «Осы ән өнері арқылы жас ұрпақты ұлттық өнерге құрметпен қарауға тәрбиелеу»

3 слайд
Сабақтың әдісі: Баяндау, әңгімелеу, сұрақ- жауап талдау. Көрнекілік: Ақан серінің портреті, слайд, аспап, кітап Сабақтың барысы : Ⅰ . Үйге берілген тапсырманы сұрау. Халық әні «Екі жирен» әнін оқушының орындауында толық тыңдау. Кеткен кемшіліктерін түзету, ескерту.

4 слайд
Ақан Сері, Ақжігіт Қорамсаұлы — ақын, әнші, композитор. Ақан сері, Ақжігіт Қорамсаұлы (1843 жылы бұрынғы Көкшетау облысы, Үлкен Қоскөлдің маңы — 1913 жылы, сонда) — ақын, әнші, композитор. Әкесінің есімі Қорамса, шешесі — Жаңыл. Ақан сері жас кезінен өнерімен көзге түсіп, кейін ақындық, әншілік өнері кемелденген соң алты алашқа аты мәлім сері атанған. Әуелі ауылда, содан соң Қызылжардағы Уәли (Ахметуәли) молдадан оқыған. 16 — 17 жасынан өнер жолына түскен. Шоқанның қазасына көңіл айтып, оны Көкшенің биігіне, теңіздегі кемеге теңейді, “40 темірдің қылауын қосқан өнерпаз” деп бағалайды .2.Ақан Серінің өмірбаянына тоқталу.

5 слайд
Ⅰ .Білімділік : «Балқадиша» әннің шығу тарихымен таныстыру.

6 слайд
    Ақан Серінің әні «Балқадиша» шығу тарихы  Әйгілі сері Ақан Қорамсаұлының «Балқадиша» әнін тыңдаған әрбір жан басты кейіпкер Қадиша қыздың тағдырына аяушылық білдіріп, ауыр күрсінетіні сөзсіз. Өкінішке орай, шерге толы әннің түпнұсқасы бізге толық жеткен жоқ. Сан жылдар бойы тыңдарманның көкейінен шыққан танымал әннің туу тарихы туралы ел аузында әңгіме көп. Біз соның бір нұсқасын ұсынып отырмыз. Ақанның сал-серілік құрып, ауыл-ауылдарды аралап жүрген кезі. Күндердің күнінде Ақан сері сол кездегі Ыбырай деген аты баршаға мәлім, танымал кісінің ауылына бас сұғып, шілдехана тойының үстінен түседі. Ауылға танымал серінің ат басын бұрғандығын естіген ауыл тұрғындары оған ілтипат білдіріп, қошемет көрсетеді. Алайда, төрде отырған Ақанның маңына ешкім отырмайды. Бұл ел аузында Ақан сері туралы алып-қашпа сөздердің кеңінен етек алған тұсы еді. Ақанның қиялға беріліп, жын-перілермен қатысы барын алға тартып, жас қыздар серіден үрейленген. Ақын да, қыздар да өздерін жайсыз сезініп, отырыстың берекесі қашқандай болады. Осы кезде Қадиша қыз «Сері-ағамның жанына мен отырайын» деп Ақанның жанына жайғасады. Мұны естіген Ақанның көңілі жай туып, іштей жібек мінезді бойжеткенге риза болады. Отырыс барысында әндер орындалып, зерделі әңгіме-аңыздар айтылады. Серінің жанында Қадишаның отырғанын оның ағалары естіген бойда, екі жеңгесін жіберіп, қызды алып шығуын тапсырады. Алайда, Қадиша орнынан қозғалмайды, Ақанның да оны жібергісі келмейді. Осы кезде таң атып, бойларында қимастық орнайды. Қадиша қайтуға жинала бастағанда, Ақан сері қолына домбырасын алып, екі ішекті қағып жіберіп әнді орындай бастайды. Бұл ұзақ толғау, үлкен жыр болды. Әннің «Күйеуің сексен бесте шал, Қадиша» деген жолдарын алға тартып, кейбір аңыз деректер Қадиша, әу бастан, үлкен ақсақалға атастырылған деп айтылуда. Қадиша қыздың Ақанның жанында отырғанын естіген бойда, ақсақал «Қадишаны қайтарыңдар» деп бұйырған. Алайда, Қадиша қыз үлкен кісіге емес, өз теңіне аттастырылып, кейіннен ұзатылған. Мұны естіген Ақан қоштасу сәтінде туған әнін әрі қарай жетілдірген.

7 слайд
«Балқадиша» Қызы едің Ыбекеңнің Балқадиша! Өзенді өрлей біткен, шіркін-ай, тал - Қадиша! Сексен қыз керуенге шыққан кезде, Ішінде қара басың, па, шіркін, хан Қадиша! Дегенде Балқадиша, Балқадиша, Бұралған белің нәзік, шіркін-ай, тал – Қадиша!   Бір емес, екі жеңгең келіп отыр, Рұқсат бізден сізге, амал не, бар, Қадиша! Дегенде Балқадиша, Балқадиша,  Боларсың біздің сөзге, дүние-ай, зар Қадиша!  Бұлаңдап асау тайдай жүрген басың,  Боларсың қандай жарға, дүние-ай, жар Қадиша!  Басынан Жыландының құлағаным, Кекілін телжиреннің, шіркін-ай, сылағаным.  "Кетті" деп Балқадишаны естігенде,  Құшақтап құз-жартасты, шіркін-ай, жылағаным!      

8 слайд
-Екпіні: орташа -Жанры: арнау ән -Музыкалық сипаты: әндете Ⅱ . Дамыту: «Балқадиша» әнін домбырамен ойнап, талдап үйрету.

9 слайд
Сергіту сәті:

10 слайд
Бекіту:  - Ақан Сері қай жылы, қай жерде дүниеге келген?  - « Балқадиша» әні кімге арналған?  - Ақан Серінің басқа қандай әндері бар?  -Ақан Серінің шын аты қалай аталған?

11 слайд
Қорытынды:  Сонау Ақан сері, Біржандардан бастау алған қазақ халқының дәстүрлі әнін сақтау, әр-бірімізге міндет деп есептейміз.

12 слайд
Үйге тапсырма: «Балқадиша» әнінің 2 шумағын жаттап, домбырамен айтып үйрену.

13 слайд
Бағалау

14 слайд
Назарларыңызға рахмет!!!Назарларыңызға рахмет!!!