Бастауыш сынып оқушыларының сөз байлығын арттыру тәсілдері

1 слайд
Бастауыш сынып оқушыларының сөз байлығын арттыру тәсілдері Тақырыбы: Орындағандар: Алпысбай Нұркүміс Жұмалбекова Сымбат Дәуталі ҚұралайҚазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті

2 слайд
 Білімнің негізі – бұл бастауышта екендігі бәрімізге түсінікті. Педагогикалық ғылым саласындағы зерттеулерге назар аудара отырып, біз олардың нәтижелерін өз тәжірибемізде дұрыс пайдалануға күмәнданбауымыз керек. Сондықтан қазіргі уақытта ғылыми жетістіктерді мектеп тәжірибесіне енгізуге, ғылымды мектеппен бірлесіп іске асыруға ерекше көңіл бөлінуде. Қазіргі уақытта өскелең ұрпақты тәрбиелеуде мектептердегі оқытудың мазмұны, әдісі, оны ұйымдастыру оқушының жеке басының қалыптасуына әсер ететініне ерекше назар аударылады. Зерттеудің көкейкестілігі

3 слайд
Зерттеудің мақсаты: Оқушыларды ана тілінің заңдылықтарын зерттеу, олардың сөйлеуін дамыту және тиімді әдістер мен әдістер негізінде сөз байлығын арттыру бойынша сөздік жұмысын жүргізудің ерекшелік-теріне үйрету. Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту үдерісі. Зерттеу пәні: Сөздік жұмыстарын жүргізу, оқушылардың ойы мен тілін дамыту процесі. Зерттеудің міндеттері: 1. Сөз байлығын, лексиканы оқыту сабақтарының мақсаттары мен міндеттерін саралау. 2. Сөз байлығын оқыту сабақтарында қолданылатын әдістер мен тәсілдерді тиімді пайдалану. 3. Оқу жұмысы арқылы лексикадан алған білімдерін кеңейту. 4. Сөздік жұмысын жүргізу әдістемесін анықтау.

4 слайд
 Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері:  Бастауыш мектепте психологиялық, педагогикалық әдебиеттерден лексиканы оқытудың әдістері мен тәсілдерін зерттеу. Оқушылардың сөздік жұмысын орындау кезінде қолданылатын әдістер мен тәсілдердің маңыздылығын талдап саралау.  Зерттеудің базасы: Тараз қаласы, № 42 орта мектебі.  Зерттеу көздері: бастауыш мектепте сөз байлығын арттыруға байланысты ғылыми-әдістемелік жұмыстарға шолу және талдау. Озық мұғалімдердің тәжірибесін зерттеу.  Зерттеу болжамы: зерттеу жұмысының нәтижесінде кіші мектеп жасындағы оқушыларының білім деңгейі, сауаттылығы, тілдік байлығы сөздік қорын зерттеу процесінде, сөздік жұмысын жүргізу арқылы артады.  Зерттеу әдістері: Әңгіме, байқау, бақылау, сауалнама, тест, педагогикалық эксперимент.

5 слайд
 Зерттеудің практикалық маңызы: Зерттеу мәселесі бойынша дайындалып, ұсынылған әдістемелік жұмыстар, сабақ жоспарлары, жаттығулар мен негізгі мәселелерді мектептің оқу-тәрбие жұмысында қолдануға болады.  Зерттеу кезеңдері:  Бірінші кезеңде тақырып бойынша ғылыми психологиялық-педагогикалық және әдістемелік тұрғыдан талдау, саралау жұмыстары жүргізілді. Зерттеу жұмысының теориялық практикалық құндылығы анықталды, зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері айқындалды.  Екінші кезеңде лексиканы оқыту барысында сөздік жұмыстарын жүргізу кезінде қолданылатын әдістер мен тәсілдер, сөздік жұмысын тиімді жүргізу арқылы алынған білімді тереңдету, сондай-ақ сабақ үлгілері қарастырылды. Лексикалық материалдан меңгеретін білім мазмұны және оларды бастауыш сыныптарда оқыту әдістемесі мен жолдары көрсетілген.

6 слайд
   Мектепте оқушының сөздік қоры екі түрлі жағдайда байытылады, толықтырылады және жетілдіріледі: Сөздік жұмыстарын жүргізуде қолданылатын әдіс- тәсілдер сө зді па сс ив ті қо лд ан у, яғ ни оқ у ш ы бі ле ті н ба рл ы қ сө зд ер ді қо лд ан у. сөзді белсе нді қолд ану

7 слайд
 Қазақ тілі сабағын да ана тілімен байланыстыра оқытып, оқушылардың ұғымына ауыр тиетін, түсініксіз сөздердің мағынасын, олардың шығу тегін, тарихын түсіндірген дұрыс. Мысалы,  Ереуіл атқа ер салмай,  Егеулі найза қолға алмай,  Ерлердің ісі бітер ме?  (Махамбет)  Ереуілге шыққан (Дулат)  Ереуілдеп нағып жүрсің?  Саған не жоқ ереуілдеп? т.б.

8 слайд
 Сөз байлығын арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарды талдау.  1. Бақылау. Мұғалім балалардың сөйлеуі ақиқатқа негізделіп, мазмұнды болуын үнемі қадағалап отырады. Тіл дамуының негізгі көзі - баланың қоршаған ортасы, ол бастан кешкен түрлі оқиғалар, өз тәжірибесі; оның ішінде ол ерекше мақсатты түрде қабылдаған бөлігі, яғни бақылауды жүзеге асырған бөлігі. Адамның ойлау қабілетін дамытуда байқау ерекше орын алады. Осындай қасиеттің арқасында адам әншейінде байқамайтын немесе көп аса бермейтін, үстірт өте шығатын нәрселерге айрықша зейін қояды. Бақылау барысында жиналған материалдарын сөйлемдер, мазмұндама мен шығарма құрастыруға, сондай-ақ әртүрлі жаттығулар үшін қолданады.

9 слайд
 Тәжірибе барысында жүргізілген жұмыстардың нәтижелерін талдап айтсақ. 1-3 сыныптардағы сөз байлығын оқыту кезінде жүргізілген сабақтарда оқушыларға сөз байлығын оқытудың жаңа тың тәсілдері пайдаланылды. 3 «б» с ы ныбы бойынша эк с перимент тен кейінгі көрсеткіш 1-өте жақсы, 2-жақсы, 3-орта3 «б» сыныбы бойынша экспериментке дейінгі көрсеткіш 1-өте жақсы, 2-жақсы, 3-орта, 4-төмен

10 слайд
 ҚОРЫТЫНДЫ  Қорытындылай келе, қазақ тілінің лексикасында сөздер негізінен үш топқа, ал ең бастысы негізгі сөздерге бөлінетінін атап өткен жөн. Сонымен қатар көмекші сөздердің, одағай сөздер болып бөлінетіндігі, олар негізгі сөздердің айналасында жұмсалатындығы, дәнекерлік қызмет атқаратыны қарастырылды. Олар оның құрамын талдау барысында түсіндіріледі, көмекші есім, көмекші етістік, шылау мен одағай сөздері бар сөйлемдерден мысалдар келтіріледі. Мысалы: Дастархан үстінде өмірде сирек кездесер аса бір тәтті сырласу басталады (Х.Кәрімов) деген сөйлемдегі сөздерге толық талдау жасалынып, негізгі сөздермен көмекші сөздер бір-бірімен салыстырыла отырып оқытылады.  Қазақ тілін оқытуда оқушылардың сөздік қорын байытуға әсер ететін лексикалық білім мазмұны, атап айтсақ, лексикология саласындағы теориялық білімдерін дамытады. Сөз байлығын оқыту барысындағы оқушылардың сөздік қорын арттырудың ұтымды әдістері мен тәсілдері қазақ тілін оқыту әдістемесі ілімін жетілдіретіндігі сөзсіз. Зерттеу жұмысының нәтижесі оқушының тілін ғылыми- теориялық тұрғыдан зерттеу үшін материал бола алады. Сөздік қорын байытуға негізделген әдістемелік жүйелер қазақ тілін оқыту технологиясын байытады.  Жұмыста барысындағы әдістемелік тұжырымдар тәжірибелік-эксперименттік жұмыс кезінде қолданылды. Зерттеу жұмысында ұсынылған әдіс-тәсілдіер бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорын арттыруға ықпал етеді және танымдық тілдік материалды дұрыс меңгеруге жол ашады, коммуникативті сөйлеу дағдыларын арттырады.

11 слайд
 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ     1 ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2022 жылғы 16 наурыздағы «Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы» атты Қазақстан халқына Жолдауы, https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-1622340  2 Уәлиев Н. Сөз мәдениеті. Алматы: Мектеп, 2014.  3 Жиенбаев С. Қазақ тілі методикасы. -Алматы, 2012.  4 Ушинский К.Д. Педагогические сочинения. В6т. Т.2. /Составитель С.Ф.Егоров. -М.: Педагогика, 2012.  5 А.Байтұрсыновтың "Тіл – құрал" оқулығы туралы, А.Байтұрсынұлы / "Ел - шежіре" https://el.kz/news/archive/a-bayt-rsynovty-_-til_-_-ral-_o-uly-y_turaly/  6 Жусанбаева, С.Б. Қазақ тілін оқытудың инновациялық әдістемесі [Мәтін] : оқу құралы / С.Б. Жусанбаева, Л.Т. Әлімтаева. - Алматы : "Қазақ университеті", 2020. - 210 б.  7 Қадырқұлов, Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі [Мәтін] : оқу құралы / Қ. Қадырқұлов. - Алматы : "Қазақ университеті", 2018. - 136 б.  8 Ана тілі Тіл газеті порталы // 2.11.2017. – № 1 - https://tilalemi.kz/article/1076-.html  9 Шамбетов Б . Р . «OQU-ZAMAN» журналы Тіл мәдениеті және оның проблемалары // https://oqu-zaman.kz/?p=20493  10 Жапбаров А., Мусина М. Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыту. – А.: Кітап, 2014.