Батырлар-ел қорғаны

1 слайд

2 слайд

3 слайд
Мәлік Ғабдуллин (1915-1973) Мәлік Ғабдуллин Көкшетау облысы,Зеренді ауданы шаруа семясында туған. Ол қоғам қайраткері, әдебиет зерттеуші, 1959ж филология ғылымдарының докторы, профессор, Совет Одағының Батыры 1943, Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген ғылым қайраткері 1961ж . 1936ж армия қатарына барып,әскери борышын өтеп қайтқаннан кейін Абай атындағы мемлекеттік пед институтын бітірген 1641-1946 жылдары Совет Армиясының генерал И.Панфилов бастаған даңқты 8-гвардия дивизиясы сапында болып, Ұлы Отан соғысына қатысты. Ғабдуллиннің Ұлы отан соғысындағы ерлік даңқы бүкіл одаққа әйгілі. Оның бұл ерлігі алғаш рет белгілі жазушы Б. Полевойдың «Правдада» жарияланған «Эпостың тууы» атты очеркінде баяндалды. Көптеген қазақ ақындары Ғабдуллинге арнап, өлең-жырлар шығарды. Соғыс аяқталып, армиядан қаитқаннан кеиін Ғабдуллин республиканың ғылыми- педагогикалық мекемелерінде қызмет атқарды. Ғабдуллинің көркем шығармалары дивизиялық, майдандық газеттерде жарық көрді. Ол 2-4 сайланған ҚСРО жоғары Кеңесінің паарламенттік тобының құрамында Финляндияда 1953,Бельгияда 1957,Югаславияда 1957ж болды. Ленин ордені, Қызыл ту, Еңбек қызыл ту, Қызыл жұлдыз,Ұлы Отан соғысы ордендерімен наградталған.

4 слайд

5 слайд
Мәншүк Мәметова (1922-1943жж.) Қазақтың қаһарман қызы, Кеңес Одағының Батыры Мәншүк (шын аты Мәнсия ) Батыс Қазақстан облысының Орда ауданында дүниеге келді. Ерте жетім қалды. Алматыда тұратын ағайындарының қолында тәрбиеленді. Ұлы Отан соғысы басталғанда ол медицина институтында оқып жүрді. Ол 1942 жылы өзі сұранып майданға кетті, 21-атқыштар дивизиясында болды. Алғы шепте айқасқа түскен алғашқы күннен- ақ қаруластарын қайсарлығымен, табандылығымен, ержүрек батылдығымен қайран қалдырды. Невель қаласын қорғау кезінде Мәншүк ақырғы оғы таусылғанша жауды жер жастандырып, ерлікпен қаза тапты. Оның қасық қаны қалғанша қарысып баққан қас батырлығы мен өмірдей асқақ өлімі соғыс даласында да, «еңбек майданында» да әрбір отаншыл азаматтық жүрегінде ерлік жыры боп жаңғырып, Жеңіс жалауын тезірек желбіретуге жігерлендіре түскені хақ. Сол кезде Павлодар облысының колхозшылары даңқты пулементші қыздың есімін есте қалдыру құрметіне Мәншүк Мәметова атындағы танк полккін жасақтауға қажетті ақша жинады, бертініректе режиссер-қоюшы Мәжит Бегалин «Мәншүк туралы ән» кинофильмін түсірді.

6 слайд

7 слайд
Әлия Молдағұлова (1924-1944жж) Қазақтың қаһарман қызы, Кеңес Одағының Батыры. Әлия Ақтөбе облысында Қобда ауданында дүниеге келді. Бала кезінде жетім қалып, туыстарының қолында тәрбиеленді. Оның майданнан жазған хаттарынан мәлім: ата-анасы, ағайын-туғандары ұжымдастыру науқанының алғашқы кезеңінде аштан өлді.Кішкентай Әлия Ленинградқа барып, соғысқа дейін сонда тұрды.9-сыныпта оқыды .(Қазір ол мектеп Ә. Молдағұлова есімінде). Бірге оқыған сыныптастарының естелігіне қарағанда, өзіне өте сенімді және төңірегіндегілерге талапшыл жас болған. Оны мақсаткерлікпен адалдық және адамгершілік сергектік қасиеттері басқалардан айрықша ерекшелендірген. 1942 ж Әлия өз еркімен майданға аттанып, мергендер мектебін үздік бітірген.Бірақ біраз уақытқа дейін командование алғы шептегі ұрыс алаңына шығуға рұқсат етпеген.Бірақ жас қыз алға ұмтылды,жауға қарсы оқ жаудыруға асықты. Ашық шайқасқа ол 1943ж маусымда 2-Прибалтика майданының 26 – атқыштар дивизиясы құрамында түсті. Ефрейтор шенінде өз дивизиясымен барлық ірі айқастарға қатысып, құралайды көзінен атқан нағыз мергендігімен дараланды. 1944 жылы Новосокольники стансасы маңындағы ауыр шайқаста Әлия қаһармандықпен қаза тапты. Көрсеткен батылдығы мен ерлігі үшін оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Бүгінде Ә. Молдағұлова есімінде республикамызда көшелер , мектептер , ұжымшарлар мен кеңшарлар, аллеялар мен бульварлар бар. Оның өшпес ерлігін өзек етіп жазылған өлең кітаптары мен роман-хикаяттары да көп. Алматыда Шығыстың қос шынары атанған Әлия мен Мәншүкке көрнекті жерге ескерткіш орнатылды.

8 слайд

9 слайд
Хиуаз Доспанова. Мәскеудің бірінші медициналық институтының екінші курсынан өз еркімен майданға аттанған, әскери ұшқыш болған, сөйтіп аспанда 300-ден артық әскери тапсырмамен ұшып ерлік көрсеткен қазақтың қаһарман қызы Хиуаз Доспанованың есімі ешқашан ұмиытылмайды. 1941 жылдың күзінде ол атақты М.Раскованың авиаполкіне өз еркімен қабылданады.Хиуазды Саратовтың әскери- әуе училищесіне жібереді,1942 жылы көктемде жау позицияларын бомбалайтын әйелдер авиаплкімен бірге майданға аттанады. Кеңес одағының Батыры атағын алған эскадрилия командирі М. Чечнева «Менің қарулас достарым» атты кітабында Х Доспановаға 15 бет арнапты. Жалпы саны 300-ден артық әскери ұшу жасаса да Хиуаз әрқайсысын ұмытпай еске алып отырады. Соғыста Хиуаздың қарулас достары азая береді. 1943 жылдың көктемінде әскери тапсырманы орындау барысында оның самолетіне оқ тиіп олар жерге құлайды солардың ішінен тек Хиуаз ғана тірі қалады. Соғыста ерліктері үшін Хиуазға «Қызыл жұлдыз » , «2-дәрежелі Отан соғысы» ордендер, және көптеген медальдармен марапатталған,әскери атағы аға лейтенант шеніне өседі. Хиуаздың есімін қазақ жұршылығына алғаш танытып, алғаш мақала жазған сол кездегі майдандық газеттің тілшісі Сағынғали Сейітов екен.Кеңес әкерлері1945ж Берлинді алған күндердің бірінде мемлекеттік қорғаныс комитеті қыз-келіншектер авиаполкын алғашқы болып таратып,оларды әскер қатарынан босатады.

10 слайд

11 слайд
Рақымжан Қошқарбаев (1924-1988жж) Рақымжан Қошқарбаевтың ұлы Отан соғысында жасаған ерлігі баршаға аян. Ол алғашқылардың бірі болып, Берлинде Реихстагтың үстіне қызыл туды тікті. Рақымжан Қошқарбаев Ақмола облысында Астанаға жақын орналасқан Тайтөбе селосының маңындағы қыстақта дүниеге келді. Ол ата-анасынан ерте айырылды: 4 жасында анасы дүниеден өтті, ал әкесі болса, жалған саяси жаламен сотталып, ГУЛАГ лагерьлерінде болды. Рақымжан Тайтөбе балалар үйінде тәрбиеленді. 7 жылдық мектепті бітірген соң, осы арадан Балқаш қаласындағы фабрика-зауыт училищесіне (ФЗУ) жіберілді. Өзінің өмірі және ФЗУ туралы Қошқарбаев өзі жазған «Штурм» деген кітабында жан-жақты баяндады. Ол осындай алғашқы, жартылай әскери және қатаң шынығумен 1942 жылы 18 жасында әскери қатарына келді. 1943 жылдың жазында біздің полктен офицерлік училищеде оқытуға сержанттардың бір тобы іріктеліп алынды, Рақымжан осы топқа ілігіп, Россияның Тамбов қаласынан қоныс аударып Фрунзе қаласына орналасқан офицерлік училищеге келеді. Училищеге 1944 жылдың қазан айында тәмамдап, оған кіші лейтенант шені берілді. Р.Қошқарбаев бірінші Беларусь майданының 3-ші пәрменді армиясына біз 1944 жылғы қараша айының ортасында келіп жеттік. Армия штабыи Брест маңындағы Седле станасына орналасыпты.

12 слайд
Берлиннің өзінде болған соғыстарда ол өзінің взводымен ең алдыңғы шептерде болды . Бірінші дәрежелі Ұлы Отан соғысы орденімен марапатталды. Одер өзенінен өтудегі қанды шайқастан кейін оны партия мүшелігіне қабылдады. Ал партия билеті аса маңызды бекіністі және саяси маңызды мақсатқа жетудің мадақтау белгісі ретінде «Гимлердің үйінде» табыс етілді. Осында « Гимлердің үйінде» барлау взводының командирі, лейтенант Қошқарбаевқа Рейхстагқа Қызыл туды тігу туралы тарихи жауынгерлік бұйрық берілді. Жалауды оған батальон командирі Давыдов және саяси жетекші Васильченко табыс етті. «Гимлер үйі» мен Рейхстагқа дейін арақашықтық 360 метр ғана, бірақ ол жан-жағынан оқ жаудырылғын ашық алаң үстінде еді. Лейтенант Қошқарбаев өзінің солдатгарымен бұл қанды метрлерді толассыз атылған оқтың астында 7 сағатта, жерге жабыса еңбектеумен өтті. Рейхстагқа ол Григорйи Булатов деген солдатпен бірге жетті және бұйрықты орындап, Рейхстагтың фронтанына туды тікті. Бұл сәуірдің 30-ы 18 сағат 30 мминутта болған еді. Тарихи ерлік жайындағы бұл хабар бүкіл әскери бөлімдерді шарлады, баспасөзде кеңінен хабарланды. Бұрынғыдай мұнтаздай,денесі тіп-тік,келбетті жігіт қалпы.Омырауын «жауынгерлік Қызыл Ту», «1 дәрежелі Отан соғысы» ордендері, «Берлинді алғаны үшін», «Варшаваны азат еткені үшін» медалдары ажарландырып тұрады. «Жауынгерлік Қызыл Ту» ордені Рейхстагқа ту тіккені үшін беріліпті. Отан халық қаһарманы атағы Р.Қошқарбаевқа 2001жылы беріліді.Ал Рақымжан 1988ж дүниеден өткен еді. Батырдың жұлдызын тапсыру сәтіне Қошқарбаевтың жары Рахила,қызы Әлия және майдандас досы Ж.Жанасов шақырылды.Награданы тапсыру кезінде еліміздің Президенті Нұрсұлтан.Әбішұлы.Назарбаев Қошқарбаевтың батырлық ерлігіне барынша жоғары баға берді,оның тәрбтелік және патриоттық мәнін атап айтты.

13 слайд

14 слайд
Сағадат Нұрмағанбетұлы Нұрмағанбетов Әскери адамды бойынан, жүріс-тұрысын бірдей аңғаруға болады. маңғаздана денесін тік ұстаған офицерге кім болмасын біреудің алдына бас иген жараспас. Оның әр минуты санаулы және өз шенін құрметтейтін офицер қандай жағдайда болмасын кешікпейді. Көп сөйлемейтін, шешенсуден аулақ генерал сұғбат кезінде өзі белгілеген бағытын бір рет те таймады, әңгімесін тоқ етерін ғана айтып, журналистердің арандатушылық сұрақтарына да бой алдырмады. Тәртіпке үйренген ол редакциясының қоқырсығын шкавына өзінің генералдық шинелін іліп жатып: «Сендерге старшина болғанда мына жерде келтірер еді!»,-деді ренішті үнмен. Отан алдындағы борышына, асқан адалдықпен қараған ол Орта Азия әскери округінің ең беделді басшыларының бірі бола тұрып, өз інің ағайын немересін Ауғаныстанға соғысқа жіберді... Ал өзінен шені төмен офицерлер болса, өтірік-шыны аралас сылтау келтіріп, өз жақындарын армия қатарына алып қалып. Өкінішке орай, қатардағы жауынгер Кеңес Нұрмағанбетов дұшпандардың оғынан қаза болып, отбасына шайқас алаңынан осымен екінші рет суық хабар келді. Біріншісі-баяғыда қырық бірінші жылы келген болатын. Ол кезде Кеңестің атасы және Сағадат Қожахметұлының жалғыз ағасы (қатардағы жауынгер Сағит Нұрмағанбетов Псков түбінде із-түзсіз жоғалды). Сағит қарапайым еңбеккер болды, шахтада, онан кейін колхозда жұмыс істеді,-деп еске алды генерал.-Соғыс басталысымен ол артына жары мен екі баласын қалдырып, майданға аттанды. Жолда кетіп бара жатып екі хат жолдап үлгерді. Бірінші хатында түн қата Мәскеуден өткенін жазса, екіншісінде – Псков маңында алғашқы ұрысқа кіріскендерін, күн қақап тұрғанын айтқан ... Бұл 1941жылдың соңы болатын.Онан кейін хабарсыз кетті. Сағдат армия генералы болуды емес ,география және тарих пәнінің мұғалімі болуды армандаған. Қырық бірінші жылғы соғыс оның арманына тосқауыл қойды.Зерек Сағадатты бірден байқап, оны саяси ағарту қызметкерлер курсына жіберді.Қайтпас жүректілік пен қырағылық , ағасының өлімі үшін кек алу сезімі әрбір солдаттың өмірін сақтап қалу, үлкен жауапкершілік өзгелерді тыңдатуға мәжбүрледі. Генерал Нұрмағанбетовтың әскери ерліктері оның естеліктерінде атап айтсақ «В памяти нет тишины» және «Мой передний край» деп аталатын кітаптарында бейнеленген. Ол өз өмірінің үлкен кезеңі 1942жыл мен 1996жыл аралығын әскери карьераға арнады.Ол тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің тұңғыш Қорғаныс министрі болды. Ол үшін армияның ар ожданы – қаншама жылдар бойы термен келген өзінің ар ожданы.

15 слайд

16 слайд