"ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ ЖӘНЕ ҚИЫН ОҚУШЫЛАРМЕН ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫ"

1 слайд
№ 63 негізгі орта мектеп Педагог-психолог: Мамешова Зульфия Жапашовна

1 слайд

2 слайд
Құқық бұзушылықтың пайда болуы? Девиантты мінез-құлықты және қиын оқушылармен тәрбие жұмысы

2 слайд

3 слайд
 Кіріспе  ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ  Девиантты мінез-құлықтың себебі, негізгі көзі неде?  Девиантты мінез-құлықты жеткіншектермен жұмысістеудің профилактикалық және реабилитациялық технологиялары.  Глоссарий (мағыналық түсінік)

3 слайд

4 слайд
Кіріспе Бүгінгі қоғамызда Қазақстанның даму қарқыны жылдан-жылға екпінді серпін алып келе жатқаны өз елімізде ғана емес, әлемдік деңгейде ашық айтылып отыр.Мемлекетіміздің 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарындағы басымдықтардың бірі – адами ресурстарды дамытуда ең алдымен оның әлеуметтік капиталының қалыптасуына ықпал ететін әлеуметтік функцияларды жүзеге асыратын факторларды белгілеген: • Девиантты және деликвентті балалармен жұмысты күшейтуді жоспарлау; • Отбасы, мектеп, бос уақыттағы орта және тұтас қоғам құру; • Арнайы және ерекше режимде ұстайтын білім ұйымдарына баса назар аудару; • Кәмелетке толмағандарды дағдарыс жағдайынан шығуға және өмірін орнықтыруға, баланы отбасымен қосуға көмек көрсету мен отбасын әрі қарай сүйемелдеу. Қазіргі уақытта қоғамда өзекті де және күрделі мәселелердің бірі – «құқық бұзушылық,қиын, девиантты мінез-құлықты балалар» мәселесі. Соңғы уақытта оқушылар арасындағы нашақорлық, алкогольді пайдалану, құрбыларына зорлық-зомбылық көрсету, ұрлық сияқты моралды іс-әрекеттер өте жиі кездеседі.  

4 слайд

5 слайд
5ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ Девиантты мінез-құлық бойынша зерттеулер Бұл аталмыш мәселе кеше немесе бүгін пайда болған жоқ. Қазір де қиын, девиантты, асоциалды мінезді балалар деген терминдер ғылыми және педагогикалық сөздіктерінде түсініктеме беріледі. Адамзат қоғамында түрлі сипаттағы девиантты жүріс-тұрыстардың көптеп таралуы мұны ғылыми тұрғыда талдап, педагогикалық, биологиялық, медициналық, және әлеуметтік жағынан қарастыруды талап етті. Адам санасын түгел жаулап алушы түрлі заттарға тәуелділіктер мен құштарлықтар ғылыми атуға ие болып, көптеген ғалымдар тарапынан зерттеу объектілеріне айнала бастады. Мұндай психикалық тәуелділіктерге мысал ретінде маскүнемдік, нашақорлық, токсикамия, анероксия, булемия, клептомания құбылыстарын атауға болады.Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез-құлықтың бір түрі. Девиация бірнеше типтен тұрады: • Девиантты • Делинквентті • Криминалды мінез-құлық. 1.Девиантты (қиын) мінез-құлықтың көрсеткіштеріне:агрессия,демонстрация, оқудан, еңбектен бет бұру, үйден кету,алкоголизм,наркомания,қоғамға жат қылықтар, жыныстық жат мінез- құлық, суицид т.б. жатады. 2. Девиацияның екінші түрі–делинквентті мінез-құлық. Ол заң бұзушылықпен ерекшеленеді. Оның мынадай типтері бар: • Агрессивті –зорлаушылық мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін дөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз іс-әрекеттерден көрініс береді.Ашкөздік мінез-құлық: ұсақ ұрлықтар, қорқытып-үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке байланысты жат мінез-құлық. • Наша сату және тарату.

5 слайд

6 слайд
3. Криминалды мінез-құлық –заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі арқылы жасаған қылмысының ауырлығына байланысты .Қиын балалардың қиқарлық, қыңыр, жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына әлеуметтік педогогикалық факторлардың әсер ететіндігін зерттеді. Девиацияның негізгі бес факторы белгіленеді: 1. Биологиялық факторлар –баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі жасайтын физиологиялық және анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға мыналар жатады: • ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс тамақтанбауы,арақ-шарап, нашақорлық заттарды пайдалануы, темекі тартуы, ананың физикалық, психикалық т.б. сырқаттары себеп болатын генетикалық факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер. • психофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал, келіспеушілік жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған ортаның химиялық құрамы, соматикалық, аллергиялық, токсикалық ауруларға душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері; • физиологиялық факторлар: сөйлеу дефектілері, адам бойындағы соматикалық кемшіліктер. 2. Психологиялық факторлар. Бұған баладағы психопатологиялар мен мінездегі кейбір қасиеттердің басым болуы т.б. жатады. Бұл ауытқушылықтар жүйелік-психикалық ауруларда, психопатияда, неврастенияда т.б. көрінеді. Акцентуациялық сипаттағы мінезді балалар өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға міндетті түрде әлеуметтік-медициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек. Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда, ол ата-анасынан шеттеніп кетеді. Шеттену -невротикалық реакциялар, қоршаған ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздік және суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және психологиялық патологиялар сияқты жағымсыз мінез – құлықтың пайда болуына жол ашады.

6 слайд

7 слайд
3. Әлеуметтік-педагогикалық факторлар: Олар мектептік, отбасылық, қоғамдық тәрбиедегі кемшіліктердің нәтижесінде, баланың оқудағы үлгермеушілігіне байланысты. Мұндай балалар көбінесе мектепке дайындығы жоқ, үйге берілген оқу тапсырмаларына және бағаларға парықсыз қарайтындар. Бұның бәрі баланың оқудағы бейімсіздігін көрсетеді. Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық, физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық- зомбылық. Қатыгездік үйде, далада, мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай іс-әрекетке душар болған балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған ортаға бейімделе алмай қалады. Соның әсерінен, бала өзін жаман, керексізбін деп сезінеді. 4. Әлеуметтік -экономикалық факторлар: Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның кедей және бай болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық, инфляция, әлеуметтік кернеу, т.б. 5. Моральді -этикалық факторлар: Қазіргі қоғамның адамгершілік қасиеттерінің деңгейі төмен болуы, рухани құндылықтардың бұзылуы. балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау. Психология –педагогика саласында«Девиантты мінез-құлық» терминін жастық категориямен, оның ішінде жасөспірімдік кезеңмен байланыстырады. Жасөспірімдік кезеңдегі жас ерекшеліктерінің сипаттамаларын ескерсек,осы кезеңдегі жасөспірімдер дербес өмірге кірудің алғашқы кезеңдерін басынан өткізе бастайды. Жеткіншектік жастан жасөспірімдік жасқа өту ішкі позициялардың бірден өзгеруімен байланысты, болашаққа деген ұмтылыс тұлғаның басты бағыты болғанда, мамандық, өмірлік жол таңдау мәселелері «аффективті орталыққа» айналады (Л.И. Божович) (Э.Эриксон), содан кейін жеткіншектің барлық іс-әрекеті мен қызығушылықтары осының айналасында болмақ. Дәл осы жаста девиациясы отбасы, мектеп ұжымы шекарасынан шығып, қиын мәселені туындатып, қоғамға, өзіне қауіп төндіре бастайды. Девиантты мінез-құлықтың пайда болуы мен салдары оның тұлға ретінде дамуына қатты әсер етуі мүмкін.

7 слайд

8 слайд
Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді. Біріншілері оларды екі үлкен топқа ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей: • жанұяда берекенің болмауы; • ата-ананың «ерекше» қамқорлығы; • тәрбие берудегі кемшіліктер; • өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау; • өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы; • сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау; • психоактивті заттарды жиі пайдалануы; • агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы; • психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы; • балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары Жеткіншектердің мінез-құлқындағы ауытқулар туа пайда болмайды, олар физиологиялық ауытқулардан емес, отбасындағы дұрыс тәрбие бермеудің салдарынан пайда болады. Ата-ана тарапынан, мектеп қабырғасынан жылулық сезінбеген оқушы өзінің өмірде ешкімге қажетсіздігін сезінеді, соның салдырынан уайымға беріледі, иммунитеті төмендейді.

8 слайд

9 слайд
Осындай мінез-құлқында қиындығы бар екі топқа бөліп қарастырады. Олар: 1.Тән кемтарлығы және жан жарақаты бар оқушылар; 2.Отбасында, мектепте тәрбиелеуден шет қалған, жеке басын қалыптастыруда сыртқы кері фактолардың, әлеуметтік жағдайдың әсері болған және өтпелі кезеңнің күрделілігінен мінезі дұрыс қалытаспаған оқушылар отбасында балаға дұрыс тәрбие бермеудің төрт түрін көрсеткен. Олар: қабылдамау, гиперсоциалды, қорқақ-секемшіл, эгоорталықты . Осы түсініктерге сипаттама беріп кетейік. Қабылдамау. Егер ата-анада балаға деген сүйіспеншілік болмаса, бала мұндай әсерді қабылдай алмайды. Қабылдамау әйел жүкті болған кезден бастап, баланың дүниеге келуіне қарсы болғаннан пайда болады. Қабылдамау орын алғандықтан бала кез келген нәрсеге ерекше тітіркенгіш болады. Гиперсоциалды. Мұндай ата-аналар «дұрыс» ата-аналар. Ата-ана баласын сағатпен тамақтандырып, ойнағысы келсе ойнатып, ұйықтағысы келсе оны ұйықтатады. Мұндай ата-аналар мектепте баласын мақтағанды ұнатады. Баласы туралы кемшіліктерін айтса, намыстанып кетеді. Олар талапты орындағыш келеді. Гиперсоциалды бала робот-автомат сияқты өмір сүреді. Қорқақ-секемшіл. Бұл жолмен тәрбиелейтін ата-аналардың балалары шамалы ауырса, оны үйден шығармай, бүкіл отбасы болып соның бетіне қарап, баланың ойын алдын ала ауруға дайындайды. Баланы тым қадағалау нәтижесінен балада керісінше, тым қорқақ-секемшіл мінез қалыптасады. Құрдастарымен ойнай алмайды, өкпелегіш, өзіне сенімсіз болады. Эгоорталықты. Бұлай тәрбиеленген балалардың болашақ қарым-қатынасында отбасының жауапкершілік деңгейі жоғары болады. Баланың ортаға деген көзқарасы төмен болады. Ата-анасы барлық уақытта оның айтқанын істеп келген,үнемі көңіл бөліп отырғандықтан, бар ықылас пен назарды өзіне аударып үйренген бала. «Болмайды», «жоқ» дегенді түсінбейді, күтуге шыдамы жоқ, тез ашуланшақ болады. Мұндай балалар тұрақсыз, қыңыр, қырсық, тіл алмайтын болып тәрбиеленеді.

9 слайд

10 слайд
Бүгінгі отбасы тәрбиесіне тән ерекшелік отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынас пен өзара мейірімділіктің жеткіліксіздігі. Ата-аналар күні бойы үйде болмағандықтан, бала тәрбиесі назардан тысқалады. Ата-ана мейірімі ақшалай, заттай, материалдық қамтамасыз етумен толықтырылуда. Мұндай отбасыларының тәрбиелік мүмкіндігі төмен болады.

10 слайд

11 слайд
Девиантты мінез-құлықтың себебі, негізгі көзі неде? Көп жағдайда девиантты мінез-құлықтың пайда болуына әлеуметтік факторлар түрткі болады (отбасындағы қиындықтар, өмірдегі соққылы оқиғалар, девиантты субмәдениеттің ықпалы және т.б . Күтілетін нәтиже мен шын нәтиженің арасындағы айырмашылық қоғамда шиеленіс туғызып, адамдардың өз мінез- құлқының моделін өзгертуге дайын болуын, сөйтіп қалыптасқан нормадан шығуына итермелеп отыр. Әлеуметтік экономикалық шиеленіскен жағдайда нормалардың өзі де өзгеріске түсуде. Кейде мәдени шектеулер іске аспай, әлеуметтік бақылаудың жүйесі бәсеңдеуде.Ал жеке тұлғалық факторға келетін болсақ, ең маңыздысы және үнемі кездесіп отыратын жағдай-баланың өзіне бақылау жасамауы мен өзін дамытуға деген назардың төмен болғандықтан, өзіне деген құрмет пен өзіне берген бағасының төмендігі. Қорыта айтқанда, девиацияға коррекция жасаушы әрбір маман ұстаз, баланың тек кейбір мінездік кемшіліктерін түзетіп қана қоймай, оларды, қоғамдық өмірдің талаптарымен ұштасқан дұрыс қарым-қатынас жолына қайтып әкеліп, ары қарай қалыптаса дамуына, әлеуметтенуіне көмектесуі қажет. Бұл педагогикалық іс-әрекеттер мазмұны, қоғам өмірінде бекіген адамгершілік қадір- қасиеттер мәнімен, талаптарымен тікелей байланыстыра, адамдар арасындағы қарым-қатынастар (достық, жолдастық, туыстық, сүйіспеншілік, махаббат т.б.) нормаларымен ұштастырыла жүзеге асырылғанда, балалар бойында девиантты мінез-құлықтың өріс алмауына және оларды мектеп қабырғасынан бастап әлеуметтендіруге мүмкіндік жасалады.

11 слайд

12 слайд
Девиантты мінез-құлықты жеткіншектермен жұмыс істеудің профилактикалық және реабилитациялық технологиялары. Девиантты мінез-құлықты балалар санының артуы қоғам алдына әлеуметтік педагогтар даярлау мен әлеуметтік қыз...

12 слайд