Галактикалар жайлы мәлімет

1 слайд
ГалактикаларҚазақстан Республикасы Білім және ғылымминистрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану және ақпараттандыру факультеті Физика және математика кафедрасы Орындаған: Ташибаев С. Т. Қабылдаған: Жумабаева С. Б.

2 слайд
Жоспары: Құс жолы1 Басқа галактикалардың ашылуы2 Галактика түрлері 3 3 Квазарлар 4 4 Галактикалық тұмандықтар5 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі6

3 слайд
Құс жолы •   Құрамына Күн жүйесі және көптеген жұлдыздар енетін алып аумақты спиральді галактика. Ол шамамен екі жүз миллиард жұлдыздан, сондай-ақ жұлдыз шоғыры мен тобынан, газ бен тозаң тұмандықтарынан және жұлдызаралық кеңістікке таралған жеке атомдар мен түйіршіктерден құралған. Бұлардың үлкен бөлігінің пішіні линза тәріздес, оның көлденеңі шамамен 30 кпк, ал қалыңдығы 4 кпк. Кіші бөлігінің пішіні сфера тәріздес, оның радиусы шамамен 15000 пк. 

4 слайд
Құрлымы • Ядросы, үш спиральды шеті бар. Ядро Галактиканың центрінде орналасады • Спиральді шеттерінде планеталар, жұлдызды жүйелер, әр түрлі аспан денелері орналасқан. Құс жолы галактикасы жоғардан

5 слайд
Ашылу тарихы • Құс жолының жұлдыздық табиғатын тұңғыш рет 1610 жылы Галилео Галилей байқаған. Бірақ Галактика құрылысын жүйелі түрде зерттеуді  XVIII ғасырдың аяғында Уильям Гершель бастады. Ол өзінің жүргізген зерттеулері негізінде бақыланған жұлдыздар пішіні сопақ, алып жүйе құрайды деген болжам айтты. Василий Струве 1847 жылы көлем бірлігіндегі жұлдыздар саны галактикалық жазықтыққа жақындаған сайын көбейетіндігін, ал Күннің галактика ортасында орналаспағандығын анықтаған. Ол 1859 жылы бүкіл Галактика жүйесінің осьтен айналу ықтималдығын көрсеткен. Галактиканың мөлшері жөнінде  XX ғасырдың 1-ширегіндегі неміс астрономы Хуго Зелигер мен голланд астрономы Якобус Каптейн дәлелді пікір айтты. XX ғасырдың 20-жылдарында америкалық астроном Харлоу Шепли Галактика орталығының бағыты Мерген шоқжұлдызында екендігін анықтап, күннің галактика орталығында орналаспағандығын дәлелдеген Харлоу Шепли

6 слайд
Басқа галактикалардың ашылуы • Шамамен жүз жыл бұрын біздің галактика әлемдегі жалғыз дене деп есептелді және барлық көрінетін тұмандықтар біздің галактикаға жатады деп саналады . "Магеллан бұлтынан" сәл әріректе "Андромеда" галактикасы бар. XX ғасырдың басында оған дейінгі қашықтық анықталып, ол 2 млн жарық жылына тең болды. Біздің Галактика, "Магеллан бұлттары", "Андромеда" жәнө "Үшбұрыш" галактикалары мен бірнеше ергежейлі эллипстік галактикалар Жергілікті галактикалар тобын құрайды.

7 слайд
Галактика Эллипстік Спиральді Бұрыс пішінді Линза тәрізді

8 слайд
Эллипстік • Зерттелген галактикалардың шамамен 25% жұмыр немесе эллипс тәрізді болады, оларды  эллипстік  деп атайды. Бұл галактикалар құрылымы, жұлдыздық құрамы және ішкі қозғалыстардың сипаты бойынша ең қарапайым болып табылады. Олар құрамындағы ең жарық жұлдыздар – қызыл алыптар, жарқырауы жоғары жұлдыздар (аса алыптар) олар ішінде жоқ болады. Жұлдыздар бұл галактикалар ішіде кез-келген бағыттарда жоғары (≈200 км/с) жылдамдықтармен қозғалады екен. Эллипстік галактикалардың жарқырауы мен массасы кең аралықта өзгереді: ~10 38 -10 45  эрг/с және 10 5 - 10 13  М Күн  сәйкесінше. М87 эллиптикалық галактикасы

9 слайд
Спиральді • Зерттелген галактикалардың шамамен 50% (оның ішінде біздің Галакттика да)  шиыршықты  (спиральді) болып табылады. Мұндай галактикалардың ерекшелігі – оларда екі не одан көп сілемді шиыршықты тармақтар түріндегі құрылым бақыланады. Тармақтар ортасында балдж деп аталатын сфератәрізді жуандалуы бар жазық (қалындығы диаметрінен бірнеше есе аз) дискті құрайды (яғни галактикаға жоғарыдан қарағанда, шиыршық тәрізді құрылымды, ал бүйірінен қарағанда дискті көреміз). Балдж ішінде галактиканың ядросы орналасады. NGC2997 спиральді галактикасы

10 слайд
Линза тәрізді • Зерттелген галактикалардың шамамен 20% линзатәрізді болып табылады. Олар эллипстік пен шиыршықты галактикалар ортасында аралық орынды алады: олардың пішіні эллипсоид тәрізді болады, ал беттік жарықтылығы центрінен шеттеріне қарай сатылы түрде өзгереді. Мұндай галактикаларда ядроны, «линзаны» және «жиекті» айырады. Линзаның сыртқы бөліктерінде кейде шиыршықты тармақтардың «ұрықтары», маңдайшалар және сыртқы жарық сақина көрінеді.

11 слайд
Бұрыс пішінді • Галактикалардың қалған 5% дұрыс емес галактикалар болып табылады. Мұндай галактикалардың дұрыс (симметриялы) пішіні әдетте жоқ болады. Жалпы айтқанда, бұл топқа жоғарыда айтылған топтың үшеуіне де жатпайтын барлық галактикаларды шартты түрде кіргізеді. Мысалы, пекулярлы (яғни ерекше, әр қайсысының пішіні өзгеше, қайталанбас болатын) галактикаларды да, оның ішінде әсерлесетін галактикаларды, әдетте дұрыс емес галактикаларға жатқызады (кейде оларды жеке топқа бөледі). Дұрыс емес галактикалардың жарқырауы  ~10 43  эрг/с, ал массалары  10 10  М Күн болады. Бұрыс пішінді галактика NGC1313

12 слайд
Квазарлар • 1963 жылы квазарлар деп аталған өлшемдері аз, ал шығарылатын энергия төтенше жоғары объекттер ашылды. Олардың өлшемдері біздің Галактикадан шамамен 10 4 -10 5  есе аз, ал жарқырауы шамамен 10 4  есе көп. Жарқырауы аса жоғары болғандықтан, квазарлар бақылана алатын ең алыс объектілер болып табылады: оларға дейінгі қашықтық - 1-10 млрд жарық жыл, яғни біз квазарларды жас кездерінде, 10 млрд жыл бұрын болған күйінде көреміз. Мұндай аса қарқынды сәулеленуді тудырып, ұзақ уақыт ішінде ұстап тұру үшін қажетті энергияны қандай құбылыс қамсыздыра алатыны әзірше толығымен белгісіз. Квазарлар эволюциясының аса белсенді кезеңіндегі галактикалардың ядролары болуына көрсететін деректер бар.

13 слайд
Галактикалық тұмандықтар •   Ғарыш құрамына енетін сиретілген газдар мен тозаңдардан тұратын әр түрлі аспан объектілері. Галактикалық тұмандықтар, басқа да галактикаларда кездеседі. Тұмандық деп алғашқы кезде жұлдызды аспандағы қылаң дақтарды атаған. Бірте келе телескоптардың жетілдірілуіне байланысты, әлгі тұмандықтардың әр түрлі екені байқалды. Олардың басым көпшілігі жырақтағы ғаламат зор жұлдыз шоғырлары - галактикалар. Бұлар галактикадан тысқары тұмандықтар делінді.  Орион тұмандығы.  ESO- ның суреті

14 слайд
Тұмандық түрлері •   Біздің галактика құрамына жұлдыздардан басқа да көлемді газ және тозаң бұлттар кіреді. Құрамына, формасына және физикалық табиғатына қарай, галатикалық тұмандықтарды диффузиялық( қылаң және қоңыр), планеталық және глобулалар деп бірнеше топқа бөледі. Диффузиялық қылаң тұмандылық шүйкеленген жүндей шет-шеті жүмаланып, бозғылттанып көрінеді. Олардың бұрыштық диаметрі доғаның бірнеше минутынан, бірнеше секундына барады. Қазіргі кезде 100-ден аса диффузиялық қылан тұмандықтар бар екені мәлім.

15 слайд
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: • 1. https://helpiks.org/ Галактикалардың белсенді ядролары, квазарлар • 2. Oilau.kz/ Галактика • 3. Lektsii.org/ Галактикалардың ядролары және олардың активтілігі. • 4. http://www.astronet.ru/ Галактики • 5. https://spacegid.com/sovremennaya- klassifikatsiya-galaktik.html