Ғылыми жұмыс Лингвистикалық сыпайылықтың жағдайлары

1 слайд
Алибаева Л.Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі Халықаралық Гуманитарлық-Техникалық Университеті

1 слайд

2 слайд
Тақырыбы: « Лингвистикалық сыпайылықтың жағдайлары »

2 слайд

3 слайд

3 слайд

4 слайд
Жоспар: I. Кіріспе 1. Лингвистикалық сыпайылықтың жағдайлары ( өзектілігі, мақсаты, міндеті ) II. Негізгі бөлім 1. Лингвистика, сыпайылық 2. Сыпайылық әлеуметтік-лингвистика 3. Тіл, қарым-қатынас этикеті III. Қорытынды IV. Пайдаланылған әдебиеттер

4 слайд

5 слайд
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан 2050” Стратегиясы – құрылған мемлекеттің жаңа саяси беталысы жолдауында, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің “Болашағы біртұтас ұлт” институционалды реформасында қазақстандықтардың тіл мәдениеті мен тілдік білім деңгейлеріне айрықша мән беріледі. Еліміздің жоғары оқу орындарында тіл маманын, мұғалім тілшілерді даярлауда, олардың лингвистикалық танымын кеңейту мен тереңдетуде «Тіл біліміне кіріспе», «Жалпы тіл білімі» атты жалпы лингвистикалық курстарға үлкен мән беріледі. Бұлар тіл, оның табиғаты, тарихы мен даму заңдылықтары, лингвистикалық талдау, зерттеу әдіс-тәсілдерінен біршама толық теориялық мәліметтер береді. Қазақстан Президенті республиканы әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойған болатын. Білім беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөл атқарады. М індеттерді жүзеге асыруда « Лингвистикалық сыпайылықтың жағдайлары » тақырыбында ғылыми жұмыс жаздым. Білім беру мекемелерінде лингвистикалық сыпайылықтың жағдайлары, қарым-қатынас этикетінің құрылымдық ұйымдастырылуы мақсатында жаппай айналысуды дамыту үшін маңызды жұмыс қажет. Зерттеудің өзектілігі:

5 слайд

6 слайд
Зерттеудің мақсаты: Бүгінгі заман талабы білім мен қабілетті, мәдениет пен еңбекті өз ісімен көрсете алатын іскер мамандарды қажет етеді. Тіл қарым-қатынас құралы. Қарым-қатынас – білім мен мәдениеттің компоненті, оның бөлінбейтін бөлшегі іспетті адамзаттық дүниетанымы мен сана-сезімін жетілдіру. Ұлттық құндылықтарға негізделген қарым-қатынас мәдениеті студенттердің саналы көзқарасын, ізгілікті қарым-қатынас орнатуына, рухани – адамгершілік құндылықтарының қалыптасуына, жүйелі іс-әрекет жасауына мүмкіндік беру. Сондықтанда, тақырып бойынша толық мәлімет бере отырып, тіл білімін, сыпайылықты, қарым-қатынасты, сөз әдебінің рөлін ұғындыру.

6 слайд

7 слайд
Зерттеудің міндеттері: - Коммуникация процесінде әр адам өзара әрекеттің белсенді субъектісі бола отырып, олармен қатынасты дамытады, тереңдетеді. Ал коммуникативтік іс – әрекетте жеке адамның өзін-өзі тануы мен нақтылауы, ішкі мәдени дамуы жүреді. Адамдар өзара бірлесе отырып, ортақ нәтижеге жету үшін күш біріктіре келісуін қарым-қатынас деп түсінеміз. Соңғы жылдардағы тәжірибе болашақ кәсіпке даярлауда жеке тұлғаны мәдениеттілікке тәрбиелеу қажеттілігін білдіру ; - Халықтың тіл білімін, тіл мәдениетін, ой-өрісін, білімін дамыту ; - Жас ұрпақты шешендікке, ұтқыр сөйлей білуге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу;

7 слайд

8 слайд
Әдетте , жұртшылықтың біразы сыпайылық дегенді коммуниканттың мәдениетті сөйлеуі деп түсінеді . Шындығында, бұл түсінік – сыпайылықтың тар мағынасы . Ал , сыпайылық кеңірек мағынада былайша түсінуге болады : Әдептілік мәні бар көптеген тілдік амал - тәсілдердің ішінен ; Әріптесінің әлеуметтік мәртебесінен , өзінің әлеуметтік рөліне , қарым - қатынас типіне , қарым - қатынас қолайына лайықтысын талғай алуын , белгілі бір әлеуметтік жіктің , ортаның , топтың өкілі ретінде соларға тән тілдік белгілерді қолдана білуін , өзінің тыңдаушы , я болмаса сөйлеуші ретіндегі коммуникативтік рөлін дұрыс атқара алуын , әрі мәдениеттілік танытуын коммуниканттың сыпайылығы деп айтуға болады . Каммунниканттың сыпайылығы моральды - этикалық ұғыммен астасып жатады . Жасы үлкен адамға төрден орын беру , жасы үлкен адамның алдына түсіп сөйлемеу ( Үлкен тұрып , кіші сөйлегеннен без деген қағида ), жасы үлкен адамға алдымен барып сәлем беру , оның алдымен кесе - көлденең өтпей жол беру т . б . вербалды және бейвербалды әрекеттерге қазақ қауымында қатаң көңіл бөлінеді . Біз бұл жерде сыпайылық танытудың барлық жағдайларына емес , тез зерттеу объектімізге қатысты болғандықтан , оның вербалды түріне , яғни сыпайылық білдіруіміздің басты-басты тілдік төгершіктеріне ғана тоқталамыз . Сыпайылық

8 слайд

9 слайд
Сыпайылық әлеуметтік-лингвистикалық құбылыс болғандықтан да, оның өзіне тән қызметі тіл табиғатынан, тілдің функцияларынан туындайды. Ал жалпы тілдің ең басты қызметі – қарым-қатынас құралы болу және де танымдық мәні, яки қоршаған ортаны танып білу, заттар мен құбылыстарды бейнелеу, ойды жеткізу екендігі белгілі. Сыпайылық - деген сөздің мағынасын ізеттілік, инабаттылық, әдептілік, кішіпейілділік деген синонимдермен ашу біршама дұрыс сияқты. Бұл – бір жағынан сөздің күнделікті өмірде қолданылатын мағынасы. Екінші жағынан, сыпайылық – этикалық ұғымды білдіреді, яғни этикеттік термин. Оның терминдік мағынасын күнделікті өмірде қолданылатын мағынасынан басқашалау болады. Сыпайылық жалпы алғанда адамдар арасындағы байланыстың үзілмеуі, реттеліп отыруы, сондай-ақ көңіл- күйге жағымды әсер ету үшін жұмсалады. СЫПАЙЫЛЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК-ЛИНГВИСТИКА

9 слайд

10 слайд
Қарапайым тілмен айтқанда, адамның тіліне, оның күнделікті сөйлеу дағдысына әлеуметтік ортаның көптеген әсерлері болады. Міне, осыны әлеуметтік лингвистика қарастырады. Адамның сөйлеу ерекшелігі көбінесе қарым-қатынас жағдаятына тәуелді болады. Әрбір жағдаятта адам әртүрлі сөйлейді: әңгімелесушімен тең жағдайда немесе одан өзін жоғары, басым ұстауы (кейде оған тәуелді болуы) мүмкін. Жалпы адамдар қоғамда бір-бірімен қарым-қатынас жасағанда әр алуан рөлдерді: әке – бала, күйеу – әйел, бастық – бағынышты – қызметкер, жұмысшы, сатушы – сатып алушы, дәрігер – емделуші, мұғалім – оқушы, оқытушы – студент т.б. орындайды. Осындай рөл түрлері сөйлеу мен сөз саптау дағдысының ерекшелігін танытады. Айталық, бала әкесімен құрдасындай сөйлеспейді. Сондай-ақ студент пен оқытушының, дәрігер мен емделушінің, бастық пен бағыныштының сөз саптаулары қалалық көліктегі таныс не таныс емес адамдардың сөйлесулеріндегідей болмайды.

10 слайд

11 слайд
Сыпайылық таңбалары Рахмет айту, тілек білдіруАмандасу Қоштасу

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
Тіл – ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа қаймағы бұзылмай жеткен асыл қазына. Тіл, сөйлеу ежелден бері жеке адамның да, қоғамдық ой- санасын дамытып, жетілдіруде де аса маңызды рөл атқарады. Тіл мүмкіндігі Қазақстанның егемендік алуымен бірге дербес ұлттық тіл ретінде қоғамның барлық саласында қанатын жайып, қолданыла бастады. Тіл арқылы жеке адамның тәжірибесі, санасы ұжымның басқа мүшелерінің игілігіне айналады. Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді сөйлеу деп атайды. Сөйлеу – пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Ескі қазақ жұртының ғұлама ғалымы Ж.Баласағұн “Ақылдың көркі тіл, тілдің көркі сөз” деп тауып айтқан.

15 слайд

16 слайд
Тіл – адамзат қоғамында өмір сүретін әлеуметтік құбылыс. Демек, кез келген қоғамда тіл коммуникативтік (қарым-қатынас құралы), экспрессивтік (ойды жарыққа шығару құралы), конструктивтік (ойлау құралы) және аккумулятивтік (тәжірибе мен білімнен жиналған дағды) қызметтерін атқарады.

16 слайд

17 слайд
Тіл мәдениеті – тілдің тазалығын, тілдің ережелерге сай жұмсалуын, сөйлеуші мен оқушының тіл жұмсау реттілігін, дұрыстығын қарастыратын ғылым. Сөз бен сөзді мағыналық және тұлғалық жағынан дұрыс тіркестіру, сөйлемді грамматикалық заңдылықтарға сәйкес әрі түсінікті, әрі тұжырымды құрау, әдеби тілдің нормаларын сақтап, белгілі бір өлшеммен, білгілі бір қалыппен жазу мен сөйлеу тіл мәдениеті саласының зерттеу міндеттерінің қатарынан саналады. XXI ғасыр – ақпараттар ғасыры, компьютердің, интернеттің ғасыры, адам үшін техника жұмыс істейді дегенімізбен, өмірге еніп жатқан сан алуан ақпараттарды қабылдап, оны тыңдаушысына өз деңгейінде дұрыс жеткізу үшін кітапханашы мамандар тіл мәдениетін, оның өзіне тән ішкі заңдылықтары мен талаптарын игеруі тиіс.

17 слайд

18 слайд
Сөйлес у Ақпара т беру Ой алмасуМойы ндауБағалау , түсіну Қарым-қатынас

18 слайд

19 слайд

19 слайд

20 слайд

20 слайд

21 слайд
Этикет – сөзі француз тілінен аударғанда “рәсімді реттеуші қоқау-қағаз, рәсім өткізу тәртібі, этикетка” деген мағынаны білдіреді. XVIII ғасырда этикет деп монархтар сарайларында өзін-өзі ұстау ережелерінің жиынтығын айтатын болған, бірақ өмір бұл терминнің одан гөрі кең мағынада қолданылуын қажет етті. Жоғары билік жүргізушілер арасындағы қарым-қатынастардың өз алдына бөлініп қарапайым халықтан ерекшеленуінің нәтижесінде этикетке көп мән берілгендігін тарих дәлелдейді. Этикет билеушілер сарайындағы өмірді қатаң түрде реттеп отырды.

21 слайд

22 слайд

22 слайд

23 слайд
Этикетті - этикамен шатастыруға болмайды. Дыбыстық ұқсастықтарына қарамастан ол екеуі – екі дүние. Этикет нақты бір мезетте нақты бір жағдайда байланысты нақты адамдардың өзін-өзі белгілі бір ортада ұстау әдебін танытса, этика одан анағұрлым кең ауқымды қамтитын ұғым.

23 слайд

24 слайд

24 слайд

25 слайд

25 слайд

26 слайд
Тіл – қару, ал оғы – сөз. Тіл – дүниежүзі қаруларының ішіндегі ең қауіптісі, ең қатерлісі. Қорыта айтқанда тіл қарым- қатынас құралы, қарым-қатынас коммуниканттардың сыпайылығы, ал сыпайылық – этикеттік термин. Қарым- қатынас этикеті халықтың бір-бірімен байланысы. Этикет нақты бір мезетте нақты бір жағдайға байланысты нақты адамдардың өзін-өзі белгілі бір ортада ұстауы. Әрбір адамның өзіне тән этикеті - іс-әрекет ұстанымдары бар. Әрбір адамның маңызды ұстанымдарының бірі сенім болады. Адамдар арасында сенім болмай, іс оңға баспайды. Жалпы, сенім – адамдардың қарым-қатынасын мүмкін ететін фактор. Егер көлік жүргізушіге сенбесек - ешқашан жолға шықпаған болар едік, егер аспазшыға сенбесек – өмірде көшеден тамақ ішпеген болар едік, дәрігерге сенбесек – ауруханаға қаралмаған болар едік және т.б.. Сенім жоғалған жерде үміт үзіледі, ал үмітсіз тек шайтан ғана. Қорытынды

26 слайд

27 слайд

27 слайд

28 слайд
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 1. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы, 2002. - 663 б. 2. Түйте Е.Е. Тіліміздегі психикалық жай-күйлерді білдіретін тұрақты тіркестер // Қарағанды университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. 2009.– №2 (54). – Б.8994. 3. Психология: адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10 томдық.– Алматы: Таймас, 2005. - 2 т. – 480 б. 4. “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 5. Этика: Энциклопедический словарь 6. Құдиярова А.М. Ортақтасу қарым-қатынас психологиясы. Алматы, 2002 жыл. 7. Сыздық Р. Тіл мәдениеті және оның проблемалары. - Астана, «Елорда», 2001 жыл. 8. Жапбаров А. Қазақ тілі стилистикасын оқыту негіздері. - Алматы: Қазақ университеті, 1991 жыл.

28 слайд

29 слайд

29 слайд

30 слайд

30 слайд