Жазудың жалпы даму тарихы және қазақ жазуы

1 слайд
Жазудың жалпы даму тарихы және қазақ жазуы

2 слайд
• Қарым-қатынас жасаудың ə лемде кең тараған түрі — жазу. Ол арқылы өз ойымызды түрлі белгілер арқылы таңбалап жеткіземіз. Адамның көру қабілеті арқылы қабылданып, ұзақ уақыт еске сақталады, ақпарат ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырады. Сондықтан жазу — адамзат м ə дениет í дамуының ең биік көрсеткіші.

3 слайд
ЖАЗУДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНА Ə СЕР ЕТКЕН НЕГІЗГІ СЕБЕПТЕР МЫНАЛАР:  Күнделікті өмірде ауызша қарым-қатынас жасау тиімсіз бола бастады. Себебі ауызша жақыннан тұрып қана сөйлесе аласың, алыста тұрып қарым-қатынас жасау мүмкін болмады;  Ақпаратты сақтап отыру қажеттілігі туындады. Қасыңда жоқ адамдарға белгілі бір хабарды, ақпаратты жеткізіп отыру қажет болды, м ə селен, мен аңға кеттім немесе орманғ а кеттім деген сияқты.  Адам эволюциясымен байланысты. Ақыл-ойы мен санасының өсуі шығармашылықтың пайда болуына ə кеп соқты. Алғашқы жазудың түрі — пиктограмма әрі жазу, әрі сурет өнері ретінде синкретикалық байланыста болды. Бір-бірінен жазудың келесі түрлері пайда болғанда ажыратыла бастады.

4 слайд
ПИКТОГРАФИЯЛЫҚ ЖАЗУ. Мұны кейде сурет жазуы деп те атайды. Латын тілінде « pictus» — боялған, сурет, grapho — жазамын» деген мағынаны білдіреді. Адамзат баласының тарихындағы ең алғашқы жазудың түрі. Шамамен пайда болу уақыты — неолит дәуірі. Адамзат баласы тарихында бізге белгілі жазудың 4 түрі бар: пиктографиялық жазу, идеографиялық жазу, буын жазуы ж ə не әріп жазуы. Енді осыларға жеке-жеке тоқталайық. Кемшілігі: 1) жазудың ең алғашқы әрі жабайы түрі болғандықтан алғашқы ойды барлық адам бірдей түсіне алмады; 2) ойды бөлшектеп бере алмады; 3) дыбысқа негізделмеді (сурет болғаннан кейін); 4) сурет өнерінен ажыратылмадыПиктографиялық жазудың артықшылығы: 1) қазіргі жазудың негізгі қайнар көзі болды; 2) әртүрлі тілде сөйлейтін адамдар қабылдай алды.

5 слайд
• ИДЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАЗУ. Грек тілінде « idea — ой, бейне, grapho — жазу» деген мағынаны білдіреді. Негізгі таңбалары — идеограммалар. Бұл жазу пиктографиялық жазудың жетілген түрі болды. Пайда болу уақыты — мемлекеттің пайда болу, яғни құл иелену дәуірі, б.з.д. үш мың жылдықтың басы. Идеографиялық жазудың артықшылықтары: 1) бір сөзбен бір ұғымды берді; 2) нақты бір мағынаны беруді көздеді; 3) сонымен қатар морфемаларды да таңбалауға тырысты. Кемшілігі: 1) сөздерді дыбыстарға бөліп ажыратып бере алмады; 2) оқуда, түсінуде қиындықтар тудырды.

6 слайд
Буын жазудың артықшылықтары: 1) бұл жүйелерінде таңбалар кез келген буынды, буынның мына түрлерін белгілейтін болған 2) таңбалардың саны аз, ықшам 3) сөздің граммат. формаларын беруге қолайлы• БУЫН ЖАЗУЫ. Аты айтып тұрғандай, буын жазуында таңба әрбір буынды белгілейді. Бұл жазуды кейде силлабикалық (грек тілінен аударғанда «буын» дегенді білдіреді) жазу деп те атайды. Буын жазуында дауысты ж ə не дауыссыз дыбыстар тіркесіп келеді. Пайда болу мерзімі — б.з.д. үш мың жылдықтың бас кезеңі.

7 слайд
Әріп жазудың артықшылықтары: 1) бір елден екінші елге ауысуға икемді болды; 2) сөздік құрамы және грамматикалық құрылысымен, өз ара байланыста болады; 3) нақтылы принциптарге сүйенеді, соларды негіз етіп алады;• ӘРІП ЖАЗУЫ. Адамзат баласының тарихындағы ең қолайлы жазу ə р í п жазуы болды. Себебі ə рб í р сөз дыбыстық жағын д ə л бере алатын ə р í птерден құралды ж ə не грамматикалық формаларды д ə л беруде өте икемді болды. Бұл ə р í птер бір немесе бірнеше фонеманы білдірді. Тілде олардың көбінің саны неб ə р í 20–45- тен аспайды. Бұл адамзат м ə дениет í ндег í жазудың ең жетілген түрі болып есептеледі.

8 слайд
Қазақ халқының пайдаланған дыбыстық жазу түріне көне түркң жазуы, ұйғыр, араб жазуы және А.Байтүрсынұлының төте жазу үлгісі, латын графикасына негізделген қазақ жазуы, орыс графикасына негізделген қазақ жазуы жатады Түркі халықтары, оның ішінде Қазақ халғы кейір мұсылман дінінің таралуымен бірге келген араб әліпбиін ұзақ қолданды. 1926ж А. Байтұрсынов араб әліпбиін қазақ тілінің ерекшеліктеріне сәйкес деңілдетіп, төте жазу әліпьиін жасады 1929 жылдан бастап 1940 жылға дейін қазақ халқы латын әліпбиіне жазып келіп, кейін кирилицаға көшті. Қазіргі түркі мемлекеттерінің көпшілігінде латын әліпбиіне негізделген жазуға көшу үрдісі қайтадан бел алып келеді ҚАЗАҚ ЖЕРІНДЕГІ ЖАЗУ ТҮРЛЕРІ

9 слайд
ҚОРЫТЫНДЫ  Жазу — адамзат мәдениетінің басты көрсеткіші. Әр заманда түрліше сипатта болған жазу бүгінгі уақытта дамып жетілді. Қанша жерден технология дамыса да, жазуды жоя да, алмастыра да алмайды, керісінше, жазу технологияға бейімделді. Сондықтан ол адамзат тілдік қарым-қатынасының басты құралы болып қала бермек.

10 слайд
Ə ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ  Күдеринова Қ. Б. Қазақ жазуының тарихы мен теориясы / Қ. Б. Күдеринова. — Алматы: Елтаным баспасы, 2013. — 242 б.  Аханов К. Тіл білімінің негіздері / К. Аханов. — Алматы, 2002. — 664 б.  Қазақ тілі энциклопедиясы / Е. М. Арынның редакторлығымен шыққан. — Алматы: IDK-TIPO редакциялық баспа орталығы, 1998. — 510 б.  https :// articlekz.com/kk/article/33242