Жүсіпбек Аймауытов прозасындағы көркемдік ізденістер  

1 слайд
        Тaқыpыбы:Жүсіпбек Аймауытов прозасындағы көркемдік ізденістер       Opындaғaн: Г. Қ. Адилханова  

1 слайд

2 слайд
Жүсіпбек – он саусағынан өнері тамған, домбыраның неше түрлі шешендерін жасаған, көк салылап саптамалы етік тігетін, күміспен, жезбен әшекейлеп ер-тұрман жасайтын... Ол жас қауым үшін өте сүйкімді жан болды. Ә. Тәжібаев Жүсіпбек Аймауытов (1889— 1931)

2 слайд

3 слайд
Зерттеу жұмысының өзектілігі Ж. Аймауытовтың өмірі, қалыптасу жолы, шығармашылығы мен оның жанрлық ерекшелігі белгілі дәрежеде зерттеу жұмыстарына арқау болғандығын байқаймыз. Сөз өнеріне өзімен замандас-қаламдастарындай поэзия арқылы келіп, проза жанрында өнімді еңбек еткен Ж. Аймауытовтың шығармашылық ізденістері арнайы қарастырылады. Десек те, қаламгердің творчествосын қанша зерттеп-зерделесе де артық етпейді. Әсіресе, ХХ ғасыр басындағы Ж.Аймауытов туындыларының өзіндік қолтаңбасы, жасөспірім балаларға арнаған түрлі тақырыптардағы әңгімелерінің, олардың тәрбиелік мәні, көркемдік тұстары, «Күнікейдің жазығы» повесіндегі психологизм, кезең контексіндегі орны, «Ақбілек», «Қартқожа» романдарындағы пейзаж, баяндау, монолог т.б. көркемдік ізденістері зерттеу жұмысымыздың өзектілігі болып табылады.

3 слайд

4 слайд
Зepттeу жұмыcының нысаны Қаламгердің шағын және көлемді прозалық шығармалары атап айтқанда: «Елес» (1924), «Өзгермесе бұл не?» (1926), «Қара бақсы» (1925), «Баушы мен бала» (1927), «Қызыл отау, Қызылбике» (1929), «Тәубе қылды» (1925) «Әнші» (1925), «Құсбегі» (1926), «Гәп қол ағашта» (1929), «Жол үстінде» (1925), «Мен қалай үйлендім?» (1929), «Оралдан пойыз өткенде» (1928) т.б. және «Күнікейдің жазығы» (1925) повесі мен «Қартқожа» (1926), «Ақбілек» (1927) романдары талдау нысанына алынды. мақсаты Алаш қайраткері, ұлттық әдебиетте ақ өлең үлгісін шығармаларында тамаша қолдана білген Ж. Аймауытовтың әдеби мұрасын барынша қамти отырып, оның туындылары жайлы әдеби сындағы баға-бағдар әдебиеттану ғылымының теориялық ұстанымын негіз ете отырып, жазушының суреткерлік әлемі, шеберлік алымы жайлы нақты талдаулар жасап, оның әдебиет әлеміндегі суреткерлік қолтаңбасын айқындау.

4 слайд

5 слайд
Зepттeу жұмыcының міндеттері – Жүсіпбек Аймауытовтың балалар өміріне, әлеуметтік тақырыпқа арнап жазған әңгімелеріндегі заман шындығын көрсетудегі авторлық ұстанымды бағамдау; – қаламгер повестеріндегі мәнер мен машық, жазушы шеберлігін саралау; – проза жанрының түр ерекшелігіне байланысты көркемдік әдістерді, оның қызметін шеберлікпен қолдану, жазу шеберлігін ұштау жолындағы ізденіс нәтижелерін айқындау; – «Ақбілек», «Қартқожа» романдарынд ағы кейіпкердің рухани әлемін терең әрі жан- жақты ашу мақсатында көркемдік амалдарды шеберлікпен қолданудағы суреткерлік қолтаңбасын зерделеу; – жазушы туындыларындағы сюжет құру, композиция жасау тәсілдерін, тіл қолданыс, кейіпкер табиғатын сомдау, образ жасау, кейіпкер тіліндегі ерекшелік жайын талдау, мінездеу, кейіптеу, характер жасау ерекшеліктерін тану; – ұлттық әдебиетте Жүсіпбек Аймауытовты ң суреткерлік қолтаңбасына баға беру.

5 слайд

6 слайд
Зерттеу жұмысының құрылымы Еңбек кіріспеден, екі тарау және одан әрі тараушалардан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады Зерттеу жұмысының құрылымы

6 слайд

7 слайд
1. «ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕГІ ТҰҒЫРЛЫ ТҰЛҒА» 1.1 «Қазақ прозасы және Ж. Аймауытов шығармашылығы» ХХ ғасыр басындағы прозалық шығармалардың өзіндік бағыт-бағдары айқын болды. Себебі, көркем дүниені тудырушы қаламгерлер ұлттық дәстүр шеңберінде ғана емес, әлем әдебиетінің озық үлгілерінен өнеге алған тұлғалар еді. Бұл жайында белгілі әдебиеттанушы ғалымдар М. Қаратаев, З. Серікқалиев, Т. Кәкішев, Р. Нұрғали, Ш. Елеукенов, З. Бисенғали, Қ. Ергөбек, Б. Майтанов т.б. зерттеулерінде жан-жақты айтылды. ХХ ғасырдың 20-30-жылдардағы ел басындағы түрлі хал-күй сипаттары Ж. Аймауытов шығармашылығынан кең көрініс тапты деуге толық негіз бар. Олар: қалың елді қажытқан аштық зардабы, қоғамдық жаңа сипатты қатынастардың ұлттық психологияға әсері, орыс революциясының қазақ даласына ықпалы және т.б. жайттар. Қай шығармасында да автордың өмірлік ұстанымы, дүниетанымы мен адамдық болмысы айқын аңғарылып отырады. Ол шығармаға кірістіретін кейіпкерін бірінші оқырманына таныстырады. Кейіпкер портретін шығарма композициясындағы іс-әрекетіне сай тамаша береді. Әсіресе кейіпкерлердің ішкі диалог, ішкі монолог, сана ағысы, өзімен өзі сөйлесіп, өз-өзіне баға беру тұстары шынайылығы талданады.

7 слайд

8 слайд
2 ҮЛКЕН ПРОЗА ЖОЛЫНДАҒЫ КӨРКЕМДІК ІЗДЕНІСТЕР Екінші тарауда «Қартқожа», «Ақбілек» романдары талданады. Шығармалары қазақ кедейінің әлеуметтік арпалыстар тұсындағы қиын тағдыр талқысынан шығуын көркем бейнесі, халық басына түскен ауыр күндердің зардабы ауытпалық арқылы суреттеледі. Романда диалог- амандасу, диалог-мінездеу, кейіптеу, ішкі монолог, кезең суреттері пейзаж, кейіпкер портреттері барынша шынайы берілген. Қаламгердің жазу машығы, шығармаларының көркемдік жүйесі, суреткерлік қолтаңбасына баға беріледі.

8 слайд

9 слайд
Ж .А й м а у ы т о в ш ы ғ а р м а л а р ы н д а м о н о л о г т ә с і л і н қ о л д а н у е р е к ш е л і г і : - кейіпкердің ішкі сөзі (ішкі монолог) арқылы, мінез- құлық, бітім-болмысы танылады; - әр оқиға желісі кейіпкердің монологімен түйінделіп, қорытылады, шығарма динамикасы күшейе түседі, оқиға дамиды; авторлық ұстаным танылады

9 слайд

10 слайд
Кейіпкер лердің әңгімеге қатысу барысына қарай диалогтің үш түрін қолданған Екі адамның өзара сөйлесуі (мейлі ол қандай бағытта болсын) таза диалог Бір топ адамның сөзі болып келсе көп дауысты диалог (полилог) Кейіпкерлер саны екіден көп болса аралас диалог

10 слайд

11 слайд
- қоршаған ортаның тіршілік-тынысын өзінің құнарлы тіл өрнегімен жеткізуі; - заман шындығы, кезең көрінісі шынайы көрініс тапқан, тура, кейде жанама мінездеулер, авторлық ремаркалар, портрет т.б. арқылы кейіпкерлер табиғаты танылады. -кезеңнің қиын тұстарын адам мінезімен параллель суреттеп отырады; - көркем шығарманың мақсаты айқын, кезең контексінде тақырып өзекті. Ж.Аймауытов шығармаларының құндылығы...

11 слайд

12 слайд
Кейіпкерлердің мінез- қырларын, түр- сипатын, сыртқы келбет-кескінін басқа бір кейіпкердің байқауымен, саралауымен, көзімен, ой елегімен береді. Ж.Аймауытов шығармаларында кейіпкер тұлғасын сомдаудағы бір ерекшелік

12 слайд

13 слайд
ҚOPЫТЫНДЫ Ж. Аймауытов шығармаларында психологиялық талдау өте кең қолданылған. Кейіпкерлердің жан дүниесін талдау олардың сөйлеген сөздері арқылы да, іс-әрекеттері, ішкі монолог, түрлі диалогті тәсілдер, қимыл, болмашы ғана детальдар арқылы да жүзеге асып жатады. Кейіпкерлерінің тағдырын үнемі тұңғиыққа тіреп, оқиғаны шиеленістіре отырып, қаһарман әлемін жан-жақты ашуда барлық әдістердің көркемдік қызметін қолдануда жазушы асқан шеберлік танытады. Д. Ысқақов: “Жанрға қойылатын талаптарды ауырсынбай арқалайтын “Қартқожа”, “Ақбілек” романдарының қазақ әдебиетіндегі сүбелі орны бар екендігін ашып айтуымыз қажет. Аталған күрделі туындыларында жазушы қоршаған ортаның тіршілік-тынысын кейіпкерлерінің іс-әрекеті, ой-түйсігі, дүниетанымы арқылы саралай өткізген” – деп бекер бағаламаса керек. Адамның өз табиғатына үңіліп, жақсы мен жаманның сарапқа салынуы үшін өзгелерден оқшаулануы керек. Ол оқшауланудың қалыпты тіршіліктегі сапасы бір басқа да, мәжбүрліктен туған жағдайы мүлде ерекше. Ж. Аймауытов осы екеуін де шебер көрсете біледі.

13 слайд

14 слайд
Пайдаланған әдебиеттер 1.Ұлттық энциклопедия. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1998. - 720 б. 2.Жанр және шеберлік. – Алматы, 1997. - 268 б. 3.Тәжібаев Ә. Есімдегілер. – Алматы: Жазушы, 1993. - 338 б. 4.Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. – Алматы: Санат, 1994. - 448 б. 5.Бисенғалиев З. ХХ ғасыр басындағы қазақ романы. – Алматы: Өлке, 1997. - 266 б. 6.Байтұрсынов А. Бес томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Алаш, 2000. - 406 б. 7.Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының тілі. – Алматы: ҚМКӘБ, 1960. - 361 б. 8.Қирабаев С. Жүсіпбек Аймауытов. – Алматы: Ана тілі, 1993. - 224 б. 9.Сағынбекұлы Р. Жүсіпбек. – Алматы: Санат, 1997. - 223 б. 10.Мұқанов С. Өсу жолдарымыз. – Алматы: ҚМКӘБ, 1960. - 165 б.

14 слайд