«Жыландар мен кесірткелердің айырмашылығы»

1 слайд
«Жыландар мен кесірткелердің айырмашылығы» Дайындаған: Нұрпашова Т

1 слайд

2 слайд
Мақсаты:  Білімділік: Бауырмен жорғалаушыларды мысалға ала отырып қос мекенділерге қарағанда одан да ары кеңінен таралып, құрлықтың жануары бола түсуіне мүмкіндік берген жануарлар құрылысының және органдарының атқаратын қызметінің қүрделене түсуімен оқушыларды таныстыру. Қоректену қозғалу тәсілдерінін түрліше болуында ұ ғым беру.  Дамытушылық: Оқушылардың сөздік қорын, ойлау және есте сақтау қабілетін, дүниетанымдарын арттыру. Әртүрлі қызықты мәліметтер бере отырып, пәнге деген қызығушылығын арттыру, білімдерін шыңдау  Тәрбиелік: Табиғатты сүйе отырып , түсіне білуге баулу. Жануарларды корғауға, күтіп, бағуға үйрету. Байқампаздыққа баулу.

2 слайд

3 слайд
• Бауырымен жорғалаушылардың классификациясы (Рептилиялар)  • Қабыршақтылар отряды  • Тасбақалар отряды  • Крокодилдер отряды  • Тұмсықбастылар отряды

3 слайд

4 слайд
 Бауырымен жорғалаушылар  , рептилиялар  ( Reptіlіa ) – омыртқалы жануарлардың бір класы.  Жорғалаушылардың нағыз құрлықта тіршілік етуге бейімделген 8 000-ға жуық түрлері бар. Жорғалаушыларға  кесірткелер , жыландар ,  тасбақалар ,  құбылғылар ,  крокодилдер , т.б. жатады. Суда тіршілік ететін түрлері де бар. Бірақ олар екінші рет оралып, суда тіршілік етуге бейімделген. Өйткені атмосфералық ауамен тек өкпесі арқылы ғана тыныс алады. Жорғалаушылардың дене тұрқы, пішіні әр түрлі.  Құрлықта, суда, ағаш басында, топырақ астында  тіршілік етеді. Оларды зерттейтін зоология ғылымының саласын герпетология ( гр.   «герпетон» - «жорғалау ілбі дар» + «логия» - ғылым ) деп атайды.

4 слайд

5 слайд

5 слайд

6 слайд
Бауырымен жорғалаушылар: 1 - жасыл игуана; 2 - кәдімгі хамелеон; 3 - кесіртке; 4 - кесел; 5 - ақ амфисбен; 6 - кобра; 7 - питон; 8 - геккон (жармасқы); 9 - сұр жылан; 10 - грек тасбақасы; 11 - қытай триониксі; 12 - ніл крокодилі; 13 - гаттерия (туатара)

6 слайд

7 слайд
Жорғалаушылардың денесі  бас, мойын, тұлға, құйрық және бессаусақты аяқтардан  тұрады. Жыландарда, аяқсыз кесірткелерде аяқтары жойылған

7 слайд

8 слайд
Жорғалаушылардың қаңқасы бес бөлімнен тұрады. Олар: Жорғалаушылардың қаңқасы бес бөлімнен тұрады. Олар: бас-сүйек, бас-сүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяктары, жамбас омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяктары, жамбас белдеуі мен артқы аяқтары және кеуде қуысы. белдеуі мен артқы аяқтары және кеуде қуысы. 

8 слайд

9 слайд
Жорғалаушылардың нағыз құрлықта тіршілік етуге бейімделген 8 000-ға жуық түрлері бар. Қазақстанда кездесетін жыландардың 19 түрінің төрт түрі улы жыландар Қазақстанда жорғалаушыларды ң 51 түрі кездеседі . Қазақстанда кездесетін кесірткелердің - 30 Қазақстанның Қызыл кітабына (1996) жыланның – 4 т үрі Қазақстанның Қызыл кітабына (1996) кесірткенің – 6 түрі

9 слайд

10 слайд
Жылан  Денесі жұмыр, ұзын (ұзындығы 8 см-ден 12 м-ге дейін жетеді). Денесін мүйізді қалқаншалар мен қабыршақтар, арқасы мен бүйірлерін ұзына бойы қатарласа орналасқан, ромбы тәрізді қабыршақтар жапқан.  Көздерінде қозғалмалы қабақтары болмайды, олар мөлдір қабықпен жабылған.  Сыртқы құлақ (есту) тесігі және дабыл жарғағы болмайды. Сондықтан жыландар ауадағы дыбысты естімейді. Тілі ұзын, ұшы – айыр. Сезу қызметін тілі мен бір жұп Якобсон мүшесі атқарады.   Бұны дат анатомы Людвиг Якобсон ашқан.  Тістері жіңішке, өткір, артқа қарай иілген, усыз жыландарда тістері жемтігін ұстау қызметін атқарады. Улы жыландардың үстіңгі жақтарында у ағатын өзекшесі бар улы тістері орналасқан, олар қозғалмалы (алға – артқа қарай) болып келеді. 

10 слайд

11 слайд
Людвиг Якобсон

11 слайд

12 слайд
 Жыландар  Жер  шарына кең тараған (тек  Антарктидада  ғана кездеспейді), 3 мыңға жуық түрі белгілі. Олар 12 тұқымдасқа бірігеді. Ең көбі –  сарыбас жыландар , олардың 1500-дей түрі бар. Қазақстанда 5 тұқымдасқа жататын:  соқыр жыландар  (1 түрі),  айдаhарлар  (2 түрі),  сарыбас жыландар  (12 түрі),  сұржыландар  (2 түрі),  бозша жыландардың  (1 түрі) 18 түрі белгілі. Жыландардың көпшілігі құрлықта, әдетте, қалың шөп өскен жерлерде, ағаш басында, шөлді аймақтарда, кейбір түрлері тұщы сулар мен теңіз-мұхиттарда тіршілік етеді.

12 слайд

13 слайд
 Жыландар. Жоғарғы қатар солдан оңға қарай: теңіз жыланы, (буылтық жалпақ құйрық). Аспидалар. (көзілдірікті кобра, коарольдік кобра). Төменгі қатар. Солдан оңға қарай: гая, жасыл мамба, қара ехидна.

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
жолақ абжылан ,  жолақ абжылан ,  қызылжолақ абж ыланқызылжолақ абж ылансарыбауыр абжы лансарыбауыр абжы лан төртжолақты аб жылантөртжолақты аб жылан Жыландардың түрлері

15 слайд

16 слайд
Уының емдік қасиеттері  Мысырлықтар жылан уынан түрлі дәрі-дәрмектерді жасауды ерте кезден білген. Қазіргі уақытта Мысырдағы Суэцк университетінде ұзақ, қажырлы еңбекпен жылан уының химиялық құрамы зерттеліп, таңғаларлық жаңалықтар ашылды. Жылан уынан жасалған дәрімен ракты,  белсіздікті ,  қант диабетін  емдеуге, қан тоқтатуға, қан қысымын қалыпқа келтіруге болады екен. Улы жыланның сілекей безінен бөлініп шығатын ақшыл сары не көкшіл түсті сұйықтың құрамы  альбулин ,  глобулин ,  ферменттер , су ,  тұздардан  тұрады. Жалпы, удың қасиеті жыланның түріне байланысты бөлінеді. Сұр жылан уында қанға әсер ететін геморрагин , көзілдірікті жылан уында жүйке жүйесіне әсер ететін  нейротоксин  болады. Жылан уынан кезінде кеңес медицинасы да май, сұйықтар түрінде дәрілер дайындаған. Ол дәрілер дәрігердің рұқсатымен қолқа демікпесін, ревматизм, артрит сияқты көптеген ауруларды емдеуге қолданады. Бір ескертетін жағдай, жылан уынан дайындалған дәрілерді туберкулез, бүйрек, бауыр аурулары бар адамдардың қолдануына болмайды.

16 слайд

17 слайд

17 слайд

18 слайд
Әлемдегі ең, ең...  Әлемдегі ең алып жылан  – анаконда. Оның ұзындығы 5 метрге дейін жетеді.  Әлемдегі ең ұзын жылан  – тор көзді питон, ол 10 метрге дейін өседі.  Әлемдегі ең улы алып жылан  – корольдық кобра.

18 слайд

19 слайд
 Кобра  (Naja) –  аспидтер  тұқымдасына жататын улы жыландардың жалпы атауы. “Кобра” сөзі португал тілінен аударғанда жылан деген ұғымды білдіреді. Кобралардың 6 туысы 10 түрі бар. Еуропадан басқа барлық құрлықтың тропиктік және субтропиктік аймақтарында таралған.  Кобралардың бет сүйегі болмайды. Көзінің қарашығы дөңгелек. Олар айбат шеккен кезде денесінің алдыңғы бөлігінің үштен бірін тік көтереді де, мойын омыртқаларындағы 8 жұп қозғалмалы қабырғаларының көмегімен екі жағына қарай мойнын кеңейте алады. Қабыршағы тегіс. Құйрық асты қалқаны екі қатар. Жоғары жақ сүйегінің алдыңғы бөлімінде қозғалмайтын улы тістері болады. 

19 слайд

20 слайд
 Анакондалар  ( лат.   Eunectes ) — қазіргі кездегі  жыландардың  ең ірісі. Денесінің ұзындығы 10 м-дей. Анаконданың жон арқасында 2 қатар қоңыр түсті ірі дақтары, танау тесігінде терілі қатпары болады. Суда жақсы жүзеді, әрі сүңги алады. Анаконданың 4 түрі бар. Олар  Оңтүстік Американың  тропиктік зонасында тіршілік етеді. Омыртқалы жануарлармен қоректенеді. Кейде үй жануарларына, адамға шабуыл жасайды. Құрғақшылық кезде батпақ арасына тығылып, уақытша ұйқыға кетеді. Анаконда 28-42-дей тірілей ұрпақ береді, кейбір түрі  жұмыртқа салып көбейеді. 5-6 жыл (кейде 28 жыл) өмір сүреді. Жергілікті үндіс тайпалары анаконданы “ Амазонка  рухы”, “Су анасы” деп атын атамай, өзіміздің “Арғы тегіміз” деп табынады және оның бағалы терісі, еті, майы үшін аулайды.

20 слайд

21 слайд
Кесіртке  КЕСІРТКЕ (Saurіa) –  қабыршақтылардың  бір отряд тармағы. Қазба қалдықтары  триас кезеңінен сақталған, жыландардың арғы тегі болып саналады. Кесіртке  Жер  шарының суық аймақтарынан басқа жерінің бәріне дерлік таралған. Бұлардың қазіргі кезде 20 тұқымдасқа, 350 туысқа бірігетін 4000-нан астам түрі бар. Қазақстанда  6 тұқымдасы ( жармасқы ,  ешкіемер ,  кесел ,  ұршықсап ,  жабысқақ ,  кәдімгі кесіртке ), 13 туысы, 30 түрі кең таралған.   Кесірткелердің арасында жемін күндіз де, түнде де аулайтын түрлері бар. Түрлі жәндіктер мен олардың дернәсілдерімен, өрмекшілер, моллюскілер, құрттармен, ұсақ кемірушілермен, құстар және олардың жұмыртқасымен, бақамен, жыландармен, аздаған түрі өсімдіктің жұмсақ бөліктерімен, жемісімен және тұқымымен қоректенеді. 

21 слайд

22 слайд
 Кесірткелер көп ауланған, олардың санының жылдан- жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, 36 түрі мен түр тармағы Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына», ал республикадағы 3 түрі (жұмырбас шұбар кесіртке, Зайсан жұмырбас кесірткесі және кесел) Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.

22 слайд

23 слайд
Кесірткенің ішкі құрылысыКесірткенің ішкі құрылысы 1-кеңірдек, 2-өкпе, 3-ұйқы безі, 4-клоака, 1-кеңірдек, 2-өкпе, 3-ұйқы безі, 4-клоака, 5-ішек, 6-қарын, 7-бауыр, 8-екі қолқа доғасы, 5-ішек, 6-қарын, 7-бауыр, 8-екі қолқа доғасы, 9-жүрек, 10-қолқа доғаларының қосылған тұсы.9-жүрек, 10-қолқа доғаларының қосылған тұсы.

23 слайд

24 слайд
 Кесірткелер. Жоғарғы қатар солдан оңға қарай : хамелиондар (қарапайым хамельеон), нағыз кесірткелер (жүйрік кесіртке, маржан кесіртке). Төменгі қатар. Солдан оңға қарай қарапайым сцинк, улы тістер (желатье, эскарпион).

24 слайд

25 слайд
Жаңадан табылған кесіркенің нақты ғылыми атауы - обамадон  Кесіртке Солтүстік Американың батыс өңірінен осы күнге дейін белгісіз боп келген 9 кесірке мен жылан арасынан табылып отыр.  Обамадонның ұзындығы 30 сантиметр. Кесіртке жәндіктермен қоректенеді екен.  Барак Обаманың құрметіне ежелгі кесірткенің аты берілді

25 слайд

26 слайд
Перу тауларынан кесірткенің жаңа екі түрі табылды Жақында ғалымдар Перу тауларынан осыған дейін ғылымға белгісіз боп келген кесірткенің жаңа екі түрін тапты. Өз жаңалықтары жөнінде олар ZooKeys журналында жазды. Олардың екеуі де Enyalioides деп аталған кесірткелердің түріне жатады екен. Жәндіктердің бұл түрі негізінен Орталық және Оңтүстік Америка жерлерін мекен етеді. 

26 слайд

27 слайд
Enyalioides azulae  деп аталған бірінші түрі Перудің солтүстік- шығысынан 1 мың метр биіктікте таулы аймақтан табылды. Оның ұзындығы 10 сантиметрді құрайды. Enyalioides azul ae еркектері қанық жасыл түсімен ерекшеленсе, ұрғашы түрлері қоңыр түске боялған.

27 слайд

28 слайд
Enyalioides binzayedi  аталған екінші бір түр елдің солтүстігінен табылды. Ал оның ұзындығы 12 сантиметр болады. Enyalioides binzayedi денесіндегі инелерімен және айрықша түсімен ерекшеленіп тұрады. 

28 слайд

29 слайд
Дәптермен жұмысДәптермен жұмыс «Жылан жылы туған тұлғалар»

29 слайд

30 слайд
Телеграмма.  Жорғалаушылар - …..,…..,……,…..,……, терісі ……….. қапталған, ………. Тыныс алады, жүрегі …… Ұрықтануы………... Көбеюі………...

30 слайд

31 слайд
Үйге тапсырма: «Жыландар мен кесірткелердің айырмашылығы»

31 слайд