Көмірсулар

1 слайд
№ 1Алматы қазақ мемлекеттік гуманитарлық-педагогтік колледжі Химия пәнінен қашықтықтан сабағыма шақырамын Оқытушы: Буршакбаева Сандугаш Булатовна

1 слайд

2 слайд
Көмірсулар Bilim.land к өмірсулар, біз пайдаланған көмірсуларға не болады?

2 слайд

3 слайд
Көмірсулар Моносахаридтер (гидролизденбейтін қантты заттар) Дисахаридтер (гидролизденіп, моносахаридтердің екі молекуласын түзеді ) Полисахаридтер (гидролизденіп моносахаридтердің көп молекуласын түзеді) Глюкоза Фруктоза Рибоза дезоксирибоза сахароза Крахмал целлюлоза

3 слайд

4 слайд
Тізбектегі көміртек атомының санына орай моносахаридтер тетрозаға (С 4 ), пентозаға (С 5 ), гексозаға (С 6 ), т.б. бөлінеді. Глюкоза С 6 H 12 O 6 - кең тараған моносахарид. Ол көп мөлшерде жүзім шырынында және піскен жемістер мен балдың құрамында кездеседі. Жануар организмінде, адам қанында 0.1% глюкоза болады. Bilim.land – глюкоза фруктоза құ рылымы

4 слайд

5 слайд
Глюкоза – бес атомды альдегидоспирт. Сонымен қатар глюкоза тұйықталған α, β түрде болады. С 1 мен С 2 гидроксилдер сақинаның бір жағында болса альфа, ал екі жағында болса бетта форма болады. Глюкозаның судағы ерітіндісінде β формасы басым болады. α глюкоза → альдегидті формасы → β глюкозаның Глюкозаның тізбекті және циклды изомер түрлері таутамерлер д.а. Глюкоза алтымүшелі мен қатар бес мүшелі цикл де түзе алады, бірақ ол алты мұшелімен салыстырғанда тұрақсыздау болады.

5 слайд

6 слайд
Алынуы Табиғатта глюкоза фотосинтез нәтижесінде түзіледі 2) Ең алғаш А.М.Бутлеров формальдегидтен синтездеді: 6HCOH → C 6 H 12 O 6 3) Өнеркәсіпте крахмалды гидролиздеп алады: (С 6 H 10 O 5 ) n + nH 2 O = n C 6 H 12 O 6

6 слайд

7 слайд
1. Күміс - айна реакциясы: 2. Тотығу-тотықсыздану реакциясы тотықсыздан уу тотығуХимиялық қасиеттері: Глюкон қышқылы Глюкон қышқылы

7 слайд

8 слайд
4. Ашу реакциялары Спирттік ашу С үт қышқылды Майлық ашу 3. Мыс(ІІ)гидроксидімен қыздырғанда қызы л сар ы

8 слайд

9 слайд
Қолданылуы : глюкоза адам ағзасында зат алмасу процесіне қатысады.Тамақ арқылы қабылданған крахмал, қант сияқты күрделі көмірсулар ферменттердің әсерінен ас қорыту жолдарында глюкозаға ыдырайды. Адам ағзасында глюкозаның негізгі бөлігі энергия қоры ретінде жұмсалады.Тірі ағзада глюкоза оттегімен тотығады, нәтижесінде энергия бөлінеді: С 6 H 12 O 6 + O 2 = CO 2 + H 2 O + Q осындай энергия бөлетіндіктен медицинада денсаулықты нығайтқыш дәрі ретінде қолданады. Кондитер өнеркәсібінде, ауылшаруашылығында сүт өнімдерін алуға, сыра жасауда қолданады. Фруктоза - глюкозаның изомері С 6 H 12 O 6 көп атомды кетоспирт. Ол ашық және тұйық бес мүшелі тізбекті құрылымда болады. Фруктозаны жеміс қанты деп те атайды. Балдың құрамында көп болады. Глюкоза мен қанттан тәтті.

9 слайд

10 слайд
Рибоза мен дезоксирибоза моносахарид пентозалардың маңызды өкілдері. Рибоза - С 5 H 10 O 5 мен дезоксирибоза С 5 Н 11 О 4 - суда жақсы еритін, Тәтті кристалл заттар. Дисахарид сахароза С 12 H 22 O 1 1 . Сахароза көптеген өсімдіктерде, қант қызылшасында, қант қамысында, сәбізде, қауында , қайын мен үйенкінің шырындарында болады. Ол ақ түсті кристалды зат, суда жақсы ериді, дәмі тәтті, сахарозаны балқытып, содан соң қатырса, аморфты мөлдір масса карамель түзіледі. Сахароза күміс айна реакциясына түспейді бұл оның құрамында альдегид тобының болмайтындығын дәлелдейді. Сахароза гидролизденіп, екі моносахарид глюкоза мен фруктоза түзеді. С 12 H 22 O 12 + H 2 O = C 6 H 12 O 6 + C 6 H 12 O 6 глюкоза фруктоза Сахарозадан кондитер өнеркәсібінде жасанды бал алады. Өнеркәсіпте қант қызылшасынан және қант қамысынан алады. Сахароза этил спиртін алуда маңызды зат болып табылады. Оны полисахаридтерден гидролиздеу арқылы алуға болады: (С 6 H 10 O 5 ) n + nH 2 O → n/2 C 12 H 22 O 11 Сахарозаның изомері лактоза сүт қанты. С 12 H 22 O 11 + H 2 O → C 6 H 12 O 6 + C 6 H 12 O 6 Лактоза глюкоза галоктоза

10 слайд

11 слайд
Полисахаридтер – крахмал ( C 6 H 10 O 5 ) n табиғатта кен тараған. Күріште 80% , жүгеріде 70-75% , картопта 20% крахмал болады. Крахмал табиғи полимер. Қарапайым буыны -C 6 H 10 O 5 - Крахмалды алу. Өндірісте крахмалды картоптан немесе жүгеріден алады. Картоптан крахмал алу үшін оны ұнтақтап турап, сүзгіге салып, сумен шаяды. Ыдыстарда тұндырып, кейін бөліп алып, кептіреді. Крахмал суық суда ерімейді, ал ыстық суда ісініп, клейстер түзеді. ( Bilim.land → полисахарид → 2 бет) • ХЭНДМАГ тәжірибе (қолға арналған сағыз). • Сапалық реакция: крахмал йод ерітіндісімен қою көк түс береді. • Минералды қышқылдың немесе ферменттердің әсерінен гиролизденіп, глюкоза түзеді. крахмал → декстрин → мальтоза → глюкоза Крахмал – негізгі азығымыздың бірі. Бірақ оны организм бірден сіңіре алмайды. Тағамның құрамындағы майлар әуелі гидролизге ұшырайды. Гидролиз процесі ферменттердің әсерінен ауызда басталады, одан әрі асқазан мен ішекте жалғасады. Түзілген глюкоза ішектен қанға сіңіп, одан бүкіл организмге тарайды. Глюкозаның артық мөлшері гликогенге “жануар крахмалына ” айналып,бауырда қор болып жиналады. Организмде гликогеннің жиналуы шектеулі. Адам салмағының 1кг 50-60г гликоген жиналған соң, одан артық мөлшері майға айналып, адам толысып кетуі мүмкін.

11 слайд

12 слайд
Тамақ дайындаған кезде крахмал декстринге айналады. Нан өнімдерін жәнек картопты пісірген кезде крахмалдың аздап гидролизденуінен декстрин түзіледі. Өнеркәсіпте крахмалды гидролиздеп, сірне мен глюкозаға айналдырады. Ол үшін крахмалға сұйытылған күкірт қышқылын қосып қыздырады. Күкірт қышқылының артық мөлшерін бормен бейтараптап, кальций сульфатына айналдырып, бөліп тастайды. Егер гидролизді соңына дейін жүргізбесе, декстрин мен глюкозаның қоспасы сірне алынады. Сірнеден кондитер тағамдарын, кәмпиттер, мармеладтар, джем, тосап жасайды.

12 слайд

13 слайд
Целлюлоза да крахмал сияқты табиғи полмер полисахарид. Оның молекулалық формуласы да крахмал сияқты. Целлюлозаны клетчатка деп те атайды. Ол өсімдіктер клеткасы қабықшасының негізгі құрам бөлігі. Едәуір көп тараған биополимер. Мақта талшығында 98 % ға дейін, ағаш сүрегінде 50% Жуық , жасыл жапырақтарда, шөпте 10-25% болады. Целлюлозаның макромолекулалары бір бағытта орналасқандықтан, талшық түзеді(зығыр, мақта, кендір) Целлюлозаны тек қана күйіс қайыратын жануар қорыта алады. Адам және жануарлар ферменттері оны қорыта алмайды, сондықтан оны азық ретінде пайдаланбайды. Целлюлозаның қасиеттері. Ақ немесе сұр түсті талшықты қатты зат. Ол суда, спиртте, эфирде, ацетонда және т.б. Органикалық еріткіштерде ерімейді. Целлюлозаның жақсы жанатынын күнделікті өмірден білесіндер. Ол крахмалға қарағанда қиын гидролизденеді. Минерал қышқылының қатысында ұзақ уақыт қыздырғанда,бірнеше аралық өнімдер түзіледі: Целлюлоза амилоид целлобиоза глюкоза Целлюлозадан толық емес нитрлеп, нитросырлар және лак алады. Толық нитрлеп, қопарылғыш зат алады.

13 слайд

14 слайд
Ацетатты талшық Целлюлоза ацетатын ацетонда ерітіп, кішкентай тесіктер арқылы өткізіп, Жылы ауамен үрлеп кептірген де, жіңішке жылтыр жіпке айналады. Бұл жіп ацетатты жібек талшығы деп аталады. Сонымен қатар целлюлозадан мысты аммиакты жібек, вискоза жібін алады.

14 слайд

15 слайд
1 тапсырма .Пысықтау сұрақтары: 1. Глюкозаны ң құрамында қандай функционалдық топтар болады? 2. Фруктоза қандай қосылысқа жатады? 3. Адам организміндегі глюкозаның маңызы қандай? 4. Сахарозаның қандай изомерлерін білесіздер? 5. Крахмал қайда түзіледі? 6. Целлюлоза қайда қолданылады? 2 тапсырма Үй тапсырмасы: blm.kz.

15 слайд

16 слайд
3-тапсырма https://bilimland.kz/kk/courses/chemistry-kk/organi kalyq-ximiya/komirsular/lesson/komirsular-komirsu lardyng-zhiktelui https://present5.com/k%D3%A9mirsular-k%D3%A9 mirsular-degen-ne-k%D3%A9mirsular-zhartylaj-fun kcionaldy/

16 слайд