Латын әліпбиіне көшудің маңыздылығы

1 слайд
« Латын әліпбиіне көшу маңыздылығы»

1 слайд

2 слайд
МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ. I ТАРАУ. ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ ТАРИХЫНА ШОЛУ 1.1. 1940-2025 ЖЫЛДАР 1.2. САҢЫЛАУСЫЗ ҚАЛҒАН ЖАҚТАР I I ТАРАУ. ЛАТЫН ӘЛІПБИІ- ӨРКЕНИЕТ ЖОЛЫ 2.1.РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ-БОЛАШАҚҚА БАҒДАР 2.2.ЖАҢА ТОЛҚЫНЫС. ҚОРЫТЫНДЫ. ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ЛАТЫН ӘЛІПБИІНІҢ ТАРИХИ ТОҒЫСУЫ

2 слайд

3 слайд
КІРІСПЕ 1995 жылы қабылданған Конституцияда қазақ тілі мемлекеттік тіл болып бекітілді, алайда сонымен қатар орыс тілі ресми түрде мемлекеттік тілмен қатар қолданылады. Мемлекеттік тілдің мынадай артықшылықтары бар:  1. мемлекеттік тіл констицуция бойынша мемлекеттің қамқорлығынды болады;  2. мемлекеттік тілді меңгеру мектепке дейінгі оку-тәрбие мекемелерінде, орта, арнайы және жоғары білім беретін оқу орындарында міндетті деп саналады;  3. Мемлекеттік тіл – сол елдің мемелекет, қоғамдық, саяси, экономика, әлеуметтік аяларында кеңінен қолданылатын тіл.

3 слайд

4 слайд
Қазақ жазуының дамуына көптеген ғалымдарымыз зор үлесін қосты. Солардың бірі – А.Байтұрсынов.

4 слайд

5 слайд
Қазақ жазуына тарихи шолу Қазақ жазуы орыс әліпбиі графикасымен тығыз байланысты. 1940 жылы Кеңес Одағы халықтары біртекті әліпбиді қолдануы қажет деген саясатпен КСРО құрамындағы халықтардың жазуы жаппай кириллицаға көшірілді. Оның ішінде қазақ жазуы да кирилл әліпбиіне көшіріліп, бүгінге дейін қолданылып келеді. Орыс тілінде жоқ қазақ тілі дыбыстарының таңбалары кирилл таңбаларына ұқсастырылып (қ-к, ғ-г, о-ө, ң-н), қазіргі қазақ әліпби қабылданды .

5 слайд

6 слайд
Жалпы алғанда, жұртшылық кирилл, яғни орыс әліпбиіне үйреніп кеткен. Бірақ біз маңызды бір мәселеге көңіл бөлмей келеміз. Ол – сауатты, қате жібермей жазу мәселесі. Ал, қазіргі газет- журналдарды алсаңыз, орфографиялық нормалардың сақталмауы, қателер деген өріп жүр – оны мойындау керек. Мысалы, «Айқын» шекара деп жазса, «Егемен» шегара деп жазады. Осы сынды қателер өте көп. Біздің мемлекеттегі классикалық үлкен басылымдар осындай қателіктерді жібереді, тіпті, әр журналистің өзіндік жазу принциптері бар. Ғылым бекіткен ережелер бөлек, ал әр ақынның, әр журналистің, әр жазушының жазу тілі мүлдем бөлек. Бұл дұрыс емес, белгілі бір жүйе қалыптасу керек, бірдей орфографиялық норма болуы тиіс және ол сақталуы шарт. Бұл – өте үлкен мәселе. Шетелде бір газетті алып, кез келген мақаласын оқысаңыз және сол жерден бір қате табылса, оны бүкіл ел болып талқылайды, сол қатені үлкен мін етіп көрсетеді. Тіліміздегі төл дыбыстардың саны 26-28, ал әріптеріміздің саны 42, екі есе көп. Кириллицаны 30 жылдардың аяғы мен 40 жылдардың басында қабылдаған кезінде еліміз өте қиын жағдайда болған. Орфографияға да, орфоэпияға да сауатты бүкіл адамдарды құртып, жоғары жақтан кириллицаны бұйрықпен күштеп енгізген болатын. Қазақ тіліне еш қатысы жоқ, біздің табиғатымызға жат әріптерді кіргізе салды. Сол бір орыс әліпбиінің негізінде қазақ тілі әліпбиінің 20-30 шақты нұсқасын жасап берді. Мысалы, біз башқұртпен, ноғайлармен сөйлескенде тілімізде ешқандай да айырмашылық жоқ, бір-бірімізді оңай түсінісе аламыз, бірақ бір- біріміздің кітаптарымызды оқи алмаймыз. Себебі, біздің әліпби орыс әліпбиі негізінде жасалған. Қазақ тілінде бір ғана дыбысты беретін әріптер кириллицада екі-үш таңбамен таңбаланады.

6 слайд

7 слайд
Саңылаусыз жақтары

7 слайд

8 слайд
Латын әліпбиі-өркениет жолы Латын әліпбиі – көне және халықаралық алфавит.Кеңес Одағы кезінде түркі тілінде сөйлейтін халықтардың арасынан шыққан көрнекті ғылым қайраткері Н. Н.Нариманов араб алфавитінен жалпы түркіге ортақ жаңа алфавитке көшу қажеттігі жайында ұсыныс жасады.Латын алфавиті 1928-1929 жылдары Қазақстанда қолданыла бастады. Сөйтіп 1929-1939 жылдары Қазақстанда жаңа алфавитке көшу жазба мәдениетімізде белгілі бір тарихи кезең болған. Х.Досмұхамедов латын Әліпбиіне қарсы болса да, мемлекет қайраткері ретінде қазақ тіліне үйлестіріп латын әліпбиін жасады.

8 слайд

9 слайд
Латын әліпбиіне көшкенімізде ұтатын тұстарымыз 1. Тіл тазалығы мәселесі 2. Қазақ тілін оқытқан уақытта басы артық таңбаларға қатысты емле, ережелердің өзгеретіндігі 3. Латын әліпбиіне көшу- қазақ тілінің халықаралық дәрежеге жетуіне жол ашады

9 слайд

10 слайд
«Рухани жаңғыру- болашаққа бағдар»  Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2017 жылы 12 сәуірдегі мақаласында: «Біріншіден, қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауымыз керек. Біз бұл мәселеге неғұрлым дәйектілік қажеттігін терең түсініп, байыппен қарап келеміз және оған кірісуге Тәуелсіздік алғаннан бері мұқият дайындалдық» деп айтқан еді.

10 слайд

11 слайд

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд
Қазақ және латын әліпбиінің тарихи тоғысуы

13 слайд

14 слайд
Қорытынды  Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні дей келе ғылыми қорытындыласам. Бұл мәселе бүгін ғана көтерілді десек жалған айтқандық болар. Өйткені, латын қарпін енгізуді Елбасы сонау 2006 жылы Қазақстан халқы Ассамблеясының алқалы жиынында айтқан болатын. Одан кейін 2012 жылғы өзінің Жолдауында да Мемлекет басшысы «Кез келген тіл өзге тілмен қарым- қатынас жасағанда ғана өсіп, өркен жаятынын әрдайым есте сақтаған жөн» деген пікірін алға тартқан болатын. Бұл, біріншіден, – тіл тазалығы. Латын әліпбиіне көшу арқылы біз тіліміздегі кейбір басы артық әріптерден арылып, оның табиғи таза қалпын сақтауға мүмкіндік аламыз. Екіншіден, латын әліпбиі түркі дүниесінің басын біріктіретін фактордың бірі. Тарихқа көз жүгіртсек, түркі тілдес елдердің мәдениеті, әдебиеті, әдет- ғұрпы бір-біріне ұқсас. Осы ретте, латын қарпіне көше отырып, бізге беймәлім дүниелермен танысуға мүмкіндік туады. Жалпы, латын әліпбиіне көшу қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Қарап отырсақ, жер бетінде латын әліпбиі барлық салаларда қолданылады екен. Барлық дәрі-дәрмек атаулары, математика, физика, химия формулалары, көптеген терминдер, ғылыми әдебиеттер – барлығы да латын әрпімен байланысты. Латын әліпбиіне көшу – уақыт талабы. Дүние жүзінің 80 пайызы осы қаріп түрін таңдаған. Сондықтан, мен Елбасы ұсынған латын қарпіне көшу бастамасын қолдаймын. Өз басым болашақ педагог ретінде латын қарпін көптеп қолдаймын. Менің ойымша, латын қарпіне көшудің еш қиындығы жоқ. Латын әліпбиіне көшу еліміздің алға жылжуына, жаңа белестерді бағындыруына, жан-жақты дамуына үлкен үлес қосады. Рухани жаңғыруымыз жазудан басталады.

14 слайд

15 слайд
Назарла рыңызға рахмет!

15 слайд