#1 слайд
Сабақтың тақырыбы : Азотты гетероциклды қосылыстар туралы түсінік .

1 слайд

#2 слайд
 Гетероциклді қосылыстар циклге көміртек атомдарынан басқа да элементтердің атомдары кіретін қосылыстар . Ондай атомдарға азот, күкірт, оттек және т.б. элементтердің атомдары жатады.  Көміртекпен бірге цикл құруға қатысатын элемент атомдары гетероатомдар деп аталады.    Гетероциклді қосылыстар мейлінше көп және әр алуан.Олардың санына байланысты моно-, ди-, три-, және т.б. гетероатомды қосылыстар болады.

2 слайд

#3 слайд
Гетероциклді қосылыстар табиғатта көп таралған:  витаминдер,  алкалоидтар,  пигменттер  жануарлар мен өсімдіктер клеткаларының құрамды бөліктері .  Азотты гетероциклді қосылыстардың биологиялық процестерде маңызы зор. Бес мүшелі, алты мүшелі қосылыстар тұрақты болады

3 слайд

#4 слайд
Пиррол. C 4 H 5 N — бес мүшелі азотты гетероциклді қосылыс: Пиррол — түссіз сұйықтык, суда нашар ериді, ауада тез тотығып, қоңырайып кетеді.

4 слайд

#5 слайд
• Пиррол жануарлардың сүйектерін қүрғақ айдағанда бѳлініп алынған. • 1834ж. Рунге аз мѳлшерде тас кѳмір шайырында болатынын анықтаған,одан фракциялық айдау арқылы алынады. • Пирролдың құрылымын 1870ж. А. Байер дәлелдеген. • Өндірісте фуран мен аммиакты әрекеттестіріп алады. • Пирролда екіншілік азот атомы (NH тобы) бар, екіншілік аминдерге ұқсас болғанымен, негіздік қасиеті әлсіз, қышқылдармен тұрақты түз түзбейді. Себебі, азот атомының жұп электроны ароматты-электронды жүйе құруға қатысады.

5 слайд

#6 слайд
 Пирролдың туындылары маңызды биогенді қосылыстардың қүрамына кіреді.  Ол гемоглобиннің (қанды бояйтын зат, адам және жануарлар организмінде оттегін тасымалдайды) және хлорофилдің (ѳсімдіктерді жасыл түске бояйды, ѳсімдіктердің жарық энергиясын сіңіреді және ауадағы кѳмірқышқыл газын органикалық қосылыстарға айналдырады) құрамына кіреді.

6 слайд

#7 слайд
 Пурин негіздері — табиғи кұрамдар тобы (аденин, гуанин және кіші пурин негіздері) пуриннің гетероциклді азот негіздерінің туындысы.  Рибозамен, не дезоксирибозамен байланыскан пурин негіздері нуклеозидтердің, сонымен бірге нуклеин қышкылдарының нуклеотидтерінің (нуклеозидтердің фосфорлы эфирі) кұрамына кіреді.  ДНҚ-ғы пурин негіздері саны ондағы пиримидин негіздерінің санымен бірдей. Ал РНҚ- да бұлар көбірек.

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд
 Пиридин – C 5 H 5 N т үссіз, иісі жағымсыз сұйықтық, қайнау температурасы 115 ºС,  сумен және органикалық қосылыстардың көбімен араласады, сондықтан органикалық және бейорганикалық заттарға еріткіш болып табылады. Пиридин алғаш рет сүйек майынан (1851 ж), содан кейін тас көмір күйесінен (1854 ж.) бөлініп алынған.  Пиридин сақинасы көптеген табиғи қосылыстардың (алкалоидтар, витаминдер, коферменттер, дәрілік препараттар) құрамында кездеседі.

9 слайд

#10 слайд
 Пиридин және оның туындылары әлсіз негіздер, органикалық, минералды қышқылдармен әрекеттесіп, кристалды тұздар түзеді.  Пиридин және оның туындыларын тас көмір шайырынан немесе жануарлар сүйектерін құрғақ айдау арқылы алады.  Синтетикалық пиридинді ацетилен мен көгерткіш қышқылды әрекеттестіру арқылы алады.  Пиридиннің маңызды өкілдерінің бірі РР витамині. Бұл витамин организмде зат алмасу процесінде өте күшті роль атқарады.  Пиридиннің туындысы (сульфидин) медицинада жұқпалы ауруларды емдеуге қолданылады.

10 слайд

#11 слайд
 Химиялық қасиеттері Пиридиннің ароматтылығы айқын байқалады. Ол калий бихроматы мен азот қышқылының әсерінен бұзылмайды, термиялық тұрақты.

11 слайд

#12 слайд
Пиримидин молекуласында екі азот атомы бар, алты мүшелі гетероцикл.  Оның сақинасы көптеген биологиялық маңызды заттардың құрамына (нуклеин қышқылы, дәрі-дәрмектер, кейбір витаминдер) кіреді.  Пиримидин – түссіз, оңай балқитын (tб=22 ºС, tқ=124ºС), кристалды зат. Суда жақсы ериді, әлсіз негіз .

12 слайд

#13 слайд
Пиримидиннің окси- және аминтуындылары – урацил, тимин, цитозиннің биологиялық маңызы өте зор, олар нуклеин қышқылдарының құрамына азотты негіз ретінде кіреді:Бұларды жалпы атаумен пиримидин негіздері деп атайды.

13 слайд

#14 слайд
Урацил (2,4-диоксопиримидин) — пиримндин негізі. Барлық тірі торшалардағы РНҚ-ның құрамында бар. Углевод алмасуында үлкен орын алады. Тимин , 5-метилурацил – пиримидинді негіздер. Барлық тірі клеткалардағы дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) құрамында, аз мөлшерде тасымалдаушы рибонуклеин қышқылы (тРНҚ) құрамында болады. Цитозин, 2-окси-4-аминопиримидин — пиримидинді азотты негізге жататын табиғи органикалық қосылыс. Барлық тірі клеткалардағы нуклеин қышқылдарының: дезоксирибонуклеин қышқылы және рибонуклеин қышқылының құрамында болады

14 слайд