"Қызыл кітап жануарлары" тақырыбына презентация

1 слайд
Шығыс Қазақстан облысындағы ҚР Қызыл кітабына енгізілген жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерінің тізімі • «Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген жануарлардың түрлері мен түршелерінің тізбесін бекіту туралы» • Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы • 21 тамыздағы № 1152 Қаулысы • СҮТҚОРЕКТІЛЕР • 1. Жоңғар сальпинготусы 7. Тас сусары • 2. Жалман 8. Шұбар күзен • 3. Роборовский атжалманы 9. Түркістан сілеусіні • 4. Сары алақоржын 10. Қазақстан арқары • 5. Қызыл қасқыр 11. Алтай арқары • 6. Сабаншы

1 слайд

2 слайд
Жалман   • Жалман  ( лат.   Selevinia betpakdalaensis ) –  кемірушілер  отрядына  жататын  кішкентай  тышқан. • Жалман  тек  Бетпақдалада ,  Балқаш  көлінің  солтүстігі  мен  шығысында,  Алакөл  және  Зайсан  ойпаттарында  қиыршықтасты,  баялыш  пен  сораң   өскен  саз  топырақты  жерлерде,  теріскен,  қараған,  сексеуіл  арасында  мекендейді.  Дене  тұрқы  75  – 95  мм,  құйрығының  ұзындығы  58  – 77  мм,   салмағы  21  – 24  г . Сыртқы  пішіні  қарақасқа  ұқсас.  Түгі  қалың,  арқа  жүні  ақшыл  сарғыш.  Ін  қазбайды,  басқа   кемірушілердің  тастап  кеткен  інін  пайдаланады.  Секіріп  жүреді,  өсімдікке  жақсы  өрмелейді  және   бұталарда  жақсы  өрмелейді.  Мамыр  айының  аяғынан  бастап,  жылына  1 рет  4 – 8-ден  ұрпақ  береді.   Жалмандар  сәуірден  қыркүйекке  дейін  белсенді  тіршілік  етеді.  Ауа  температурасы  +3°С  төмен   болатын  күз,  көктем  мезгілдерінде  және  қыста  ұйқыға  кетеді.  Негізінен  ұсақ  жәндіктермен  (әсіресе   шегірткемен),  кейде  өсімдікпен  де  қоректенеді.  Су  ішпейді  (қорегінің  құрамындағы  ылғал  жеткілікті   болады).  Жалман  табиғатта  өте  сирек  кездеседі.  Оны  алғаш  тауып,  сипаттаған  В.А.  Селевин  (1938).   Қазір  Жалманның  тек  40-тай  дарабасы  белгілі. • Жалманның  биологиясы  жөнді  толық  зерттелмеген,  санының  жылдан-жылға  азаюына  байланысты   қорғауға  алынып,  Қазақстанның  «Қызыл  кітабына»  енгізілген.  Сондықтан  Қазақстанның  және   бұрынғы  КСРО-ның  «Қызыл  кітаптарында»  (1978)  бұл  аңды  аулауға  тыйым  салынғаны  хабарланып,   қорғаудың  неғұрлым  тиімді  шараларын  жүргізу  үшін  оның  биологиясын  зерттеу  қажет  деген  ұсыныс   жасалған. [1]

2 слайд

3 слайд
Тас сусары • Тас сусары  ( лат.   Martes foina ) –  сусарлар  тұқымдасының  сусарлар  туысына   жататын  жыртқыш  сүтқоректі  аң. • Жетісу  (Жоңғар),  Іле   Алатауларының ,  сондай-ақ  Тарбағатай ,  Сауыр  тауының   және  оңтүстік  Алтайдың  ормансыз  беткейлерінде,  тастақты  жерлерінде   тіршілік  етеді. • Үлпілдек  жүнді,  жылтыр,  қара  қоңыр  түсті.  Төсі  ақ,  бірден  көзге  түседі.  Дене   тұрқы  39-50  см,  құйрығының  Ұзындығы  23-29  см,  салм.  1,5  кг. • Қорегі  —  тышқан  тәрізді  кемірушілер,  ұсақ  құстар,  жазда  —  жәндіктер.  Қыста   жеміс-жидектермен  қоректенеді.  Қорегін  түнде,  кейде  күндіз  аулайды.   Маусым-шілдеде  ұйығады.  236-275  күннен  кейін  2-5  соқыр,  саңырау  шақалақ   туады.  Олар  30-36  күннен  кейін  көзін  ашады  және  естиді.  Жыныстық  жағынан   15-16  айда  жетіледі. • Терісі  өте  бағалы.  Қазақстанның  " Қызыл   кітабына "  енгізілген  (1996). [2]

3 слайд

4 слайд
Шұбар күзен • Шұбар күзен  ( лат.   Vormela peregusna ) –  сусарлар  тұқымдасына  жататын  жыртқыш  сүтқоректі  аң. • Дене  тұрқы  —  27—35  см,  құйрығы  11—20  см.  Түсі  шұбар,  қара  сары  дақты.  Басы,   төсі,  бауыры,  жауырыны,  аяқтары  қара  қоңыр.  Тұмсығы  қысқа,  құлағы  үлкен   дөңгелектеу.  Қазақстанның  оңтүстігінде  таралған.  Дала ,  шөл ,  шөлейт  аймақтарды   мекендейді.  Әр  түрлі  індет  тарататын  кемірушілермен,  құстармен,  олардың   жұмыртқасымен  қоректенеді.  Тамыз—қыркүйекте  ұйығып,  5 ай  көтеріп,  ақпан— наурызда  3—8  күшік  туады.  Кейінгі  кезде  тың  жерлерді  жыртып  және   кеміргіштермен  күресу  үшін  улы  химикаттарды  көп  қолданғандықтан  Шұбар  күзен   азайып  кетегі,  сол  себепті  қорғауға  алынып,  Қазақстанның   Қызыл   кітабына енгізілген  (1996). [1] • Шұбар  күзеннің  биологиясы  аз  зерттелген.  Кемірушілермен  қоректеніп,  пайда   келтіреді.  Саршұнак,  сұр  тышқан,  құм  тышқан  молырақ  кездесетін  шөл  және   шөлейт  өңірлерде  тараған.  Облыс  жерінде  Қаркаралы  ,  Нұра  (Шошқакөл  алабы)   ауданында  кездеседі. [2]

4 слайд

5 слайд
Роборовский атжалманы • Роборовский атжалманы  ( лат.   Phodopus roborovskii ) —  аламантәрізділер  тұқымдасының  атжалман  туысына  жататын  кеміргіш .  Қазақстанда   Зайсан  қазаншұңқырының  шығыс  жағындағы   Қара  Ертіс  жайылмасындағы  құмды  жерлерді  ғана  мекендейді.   Қазақстанда  кездесетін  атжалмандардың  ішіндегі  ең  ұсағы  (дене   тұрқы  75  —  90,5  мм,  салмағы  17,5  —  26  г).  Күндіз  інінде  жатады  да,   түнде  қорегін  іздеуге  шығады,  негізінен  жеке-жеке  тіршілік  етеді.   Өсімдіктердің  тұқымдарымен,  жапырақтарымен  және  ұсақ   жәндіктермен  қоректенеді.  Ініне  азықтық  қор  жинайды.  Роборовский   атжалманының  аналықтары  жылына  екі  рет  4  —  8-ден  ұрпақ  туады.   Өте  сирек  кездеседі,  таралу  аймағы  өте  шағын,  сондықтан  қорғауға   алынып,  Қазақстанның  “Қызыл  кітабына”  енгізілген. [2] [3]

5 слайд

6 слайд
Түркістан сілеусіні   • Түркістан сілеусіні  ( лат.   Lynx lynx isabellinus ) –  мысықтәрізділер  тұқымдасының  сілеусін  туысына  жататын  жыртқыш  сүтқоректі.   • Мекендейтін жерлер і-Қылқан  жапырақты  және  жапырақты  ормандар,  бұталар;  негізінен,  орман  мен  субальпі   белдеулері  арасы.  Десе  де,  аңдар  алып  белдеулер  мен  тау  етектерінде  де  кездеседі. • Саны- ХІХ  ғасырда  бұрынғы  Жетісу  облысында  кейбір  жылдары  200-дей  оңды  аулаған.   XX   ғасыр  басында  сілеусін  саны   азайып  кетті  және  40-50-ші  жылдары  жыл  сайын  тек  20-30-дай  аң  терісі  дайындау  мекемелеріне  түсті.  Қазірде  Іле   Алатау  анда  60-70-тей  сілеусін  бар,  оның  10-12-сі  Алматы  қорығында,  ал  жалпы  Солтүстік  Тянь-Шаньда  оның  қоры  100- 130-дай.  Жоңғар   Алатауында  90-шы  жылдардың  басында  250-300-дей  аң  тіршілік  етті.  Батыс   Тянь-Шаньда  сілеусін  аз,  Ақсу-Жабағылы  қорығында  4-5  сілеусін  өмір  сүреді. • Негізгі шектеуші факторлар- Браконьерлік,  Азықтың  жетіспеуі. • Биологиялық ерекшеліктері- Бір  жерде  тұрақты  тіршілік  етеді,  бірақ  қар  қалың  түсіп,  азық  қоры  жетіспегенде   маусымдық  қоныс  аударады.   • Тіршілігі - Қараңғы  түсе  түнде  өтеді.   • 67-74  күндей  буаз  болады,  2-3  өсім  береді. • .   Негізгі қоректері –  қояндар ,  ұсақ  кеміргіштер,  суырлар ,  еліктер ,  жабайы   шошқалар  мен  таутекелердің  талалары,  сирек   құстар  мен  үй  жануарлары.   • Негізгі жаулары мен бәсекелестері –  қасқыр  мен  барыс .  Қолда  өсіру.  Хайуанаттар  парктерінде  ұсталады  және  көбейеді. • Қабылданған  қорғау  шаралары[ өңдеу ] • .  Ақсу-Жабағылы ,  Алматы  қорықтарында,  Іле-Алатауы ,   Көлсай   көлдері ,  Сайрам- Өгем  ұлттық  парктерінде  және  бірқатар   қорықшаларда  қорғалады. • Қорғауды керек ететін шаралар- Браконьерлермен  жүресу,  қорғауды  жақсарту,  Жоңғар   Алатауында  қорық   ұйымдастыру. • Зерттеу үшін ұсыныстар- Сілеусіннің  Тарбағатай ,  Сауыр  және  басқа  да  таулардағы  қазіргі  жағдайын  зерттеу  қажет. [1]

6 слайд

7 слайд
Алтай арқары   • Алтай арқары  ( лат.   Ovis ammon ammon ) –  жұптұяқтылар  отряды,   қуысмүйізділер  тұқымдасының  бір  түрі.  19  ғ-дың  басында  батыс  және   оңт.  Алтай   тауларында  кең  таралған.  19  ғ-дың  70-жылдарында  бұл   тауларда  ол  жойылып  кетті.  Қазақстанда  қазіргі  кезде  А.  а.  Күршім   жотасында ,  Қалмашық   өзенінің  жоғарғы  ағынындағы  биік  тау   беткейлерінде  және  Бұқтырма   су   қоймасының  солт.-шығыс   жағындағы  тауларда  тіршілік  етеді.  Негізінен  теңіз  деңгейінен  800  –  3000  м  биіктіктегі  тау  шалғындарында  мекендейді.  Жазда  таудың   альпі  және  субальпі  белдеулерін  мекендесе,  күз  түсе  тау  етектеріне   қарай  қоныс  аударады.  Қошқарының  шоқтығының  биікт.  125  см-ге,   мүйізінің  ұзындығы  129  см-ге  дейін  жетеді.  Алтай  арқары  дәнді   дақылдармен,  шөптесін  өсімдіктермен  қоректенеді.  3  жаста   жыныстық  жағынан  жетіледі.  Қазан  – қарашада  күйлеп,  сәуір  – мамыр   айларында  төлдейді.  Әдетте  жалқы  қозықа  туады.  Алтай  арқары  – өте   бағалы  аң .  Саны  азайып,  таралу  аймағы  қысқарып  бара  жатқандықтан   қорғауға  алынып,  Қазақстанның  « Қызыл   кітабына »  еңгізілген.

7 слайд

8 слайд
Қазақстан арқары • Қазақстан арқары  ( лат.   Ovis ammon collium ) –  қуысмүйізділер  тұқымдасына   жататын  аң. • Сарыарқада ,  Қалба   жотасында ,  Тарбағатайда ,  Маңырақ  пен  Сауыр  жоталарында   таралған.  Құлжасының  дене  тұрқы  150  – 200  см  (аналығы  110  – 160  см),   шоқтығының  биікт.  125  см-дей  (аналығында  – 112  см-дей),  салмағы  200  кг-ға  жуық   (аналығы  60  – 100  кг).  Құлжасының   мүйізі  өте  мықты,  бұралып  иілген,   қатпарланған  сақиналы,  аналығынікі  – нәзік,  қысқа,  сарғыш  бозғылт  немесе  қоңыр   түсті  болады.  Үйірімен  топталып  жайылады.  Жазда  қатты  қуаңшылық  болған  кезде   немесе  қыста  қар  көп  жауғанда  қорек  іздеп  алысқа  қоныс  аударады.  Жайылуға   таңертең  және  кешқұрым  шығады,  қыста  кейде  күндіз  де  жайылады.  Құлжалары   2,5  жаста,  аналығы  1,5  жаста  жетіледі.  Қазан  – қараша  айларында  күйлеп,  сәуір  –  мамырда  аналығы  жалқы  қозы  (кейде  егіз)  табады.  Негізінен  астық  тұқымдас   өсімдіктермен  ( сұлыбас ,  бидайық ,  бетеге,  т.б.),  кейде  бұталардың  (итмұрын,   ырғай,  ұшқат,  т.б.)  жапырағы,  бұтағы  және  жемісімен  қоректенеді.  Тарбағатай,   Ерейментау  зоол.  қорықшаларында  қорғалады.  Алматы  және  Қарағанды  хайуанаттар  саябағында  ұсталады.  Қазақстан  арқары  өте  сирек  кездесетін  аң   ретінде  Қазақстанның  «Қызыл  кітабына»  енгізілген. [1]

8 слайд

9 слайд
Қ ызыл қасқыр • Қ ызыл қасқыр  - ( лат.   Cuon alpinus )  —  қасқыр   тұқымдасына  жататын   жыртқыш  аң. • Қазақстанда  Тянь-Шань  мен  Жетісу  ( Жоңғар )  Алатауында  кездеседі.   Дене  тұрқы  100  —  110  см,  құйрығының  ұзындығы  45  —  50  см.  Құйрық   жүні  үлпілдек.  Арқасы  қызыл  қоңыр,  екі  бүйірі  солғын  қызыл  түсті.   Қызыл  қасқыр  жаз  айларында  альпі  және  субальпі  белдеулерінде   2500  —  4000  м  биіктікте,  таутеке  мен  арқар  жайылатын  жерлерде   қоныс  аударып  тіршілік  етеді.  Баспана  ретінде  түрлі  қуыстар  мен   басқа  аңдардың  тастап  кеткен  індерін  пайдаланады.  Көбеюі  жөнінде   деректер  аз.  Мысалы,  Бейжің хайуанаттар  паркінде  қызыл  қасқырдың   қаңтар  айында  ұйығып,  60  күннен  кейін  көбіне  3  —  4  күшік  туатыны   анықталған.  Көбею  кезінде  үйірімен  (5  —  10,  кейде  30)  жүреді.  Қызыл   қасқыр  —  терісі  бағалы  аң.  Саны  өте  аз,  соңғы  40  жылда  Қазақстанда   қызыл  қасқырдың  кездескені  туралы  дерек  жоқ.  Қызыл  Қасқыр   Халықаралық  табиғат  қорғау  одағы  мен  Қазақстанның  “Қызыл   кітабына”  енгізілген. [2]

9 слайд

10 слайд
Сабаншы • Сабаншы  ( Otocolobus manul   немесе  Felis manul ) —  жыртқыштар  отрядының  мысықтәрізділер  тұқымдасына  жататын  аң. • Қазақстанда   Маңғыстауда ,  Үстіртте ,  Мұғалжар  жотасында,  Қаратауда ,  Тянь-Шаньда ,  Іле ,  Жетісу  (Жоңғар)  Алатауларында,  Тарбағатайда ,  Оңтүстік   Алтайда ,  Сарыарқада  тараған. • Дене  мөлшері  үй  мысығындай,  тұрқы  52  —  65  см,  салм.  4 —  5 кг.  Үлпілдек   жүні  ашық  сұр,  қоңырқай  түсті,  арқасында  көлденең  жіңішке  6 —  7 қара   жолағы  болады.  Құйрығы  келте,  арқасындағы  8 қара  жолағы  анық   көрінеді.  Құлақ  қалқандары  өте  кішкентай,  самайында  шоқша  сақалы  бар.   Шөл  далада  тіршілік  етеді.  Інін  жартас  арасына  салады,  ірі  кеміргіштердің   індерін  де  мекендейді.  Ақпан  —  наурыз  айларында  мауығып,  сәуір  —   мамырда  мысықтайды  (2  —  8 аралығында).  Қорегі  —  кемірушілер   (тоқалтістер,  шақылдақтар),  торғайтәрізді  құстар.  Жемін  ымыртта,  түнде   аулайды.  Сабаның  кәсіптік  маңызы  шамалы  болғанымен  ғылыми  мәні   құнды.  Саны  өте  аз,  сондықтан  қорғауға  алынып,  Қазақстанның   Қызыл   кітабына  енгізілген. [1]

10 слайд