#1 слайд
Сабақтың тақырыбы: Темір және оның қосылыстары Түркістан облысы Кентау қаласы, “ Шаштөбе” жалпы орта мектебі ХИМИЯ пәні мұғалімі ХАБИБОВА МАРХАБА

1 слайд

#2 слайд
электрондық формуласы: : 2 14 8 2 26 ) ) ) )  Fe 2 6 6 2 6 2 2 4 3 3 3 2 2 1 s d p s p s sТемір 4 периодтың, VІІІ топтың, қосымша топшасының элементі

2 слайд

#3 слайд
ТЕМІРДІҢ ТАБИҒАТТА КЕЗДЕСЕТІН ҚОСЫЛЫСТАРЫ:  Магнетит, магнитті теміртас (грек. magnetіs —  магнит ) — оксидтер класының минералы. Химиялық формуласы FeO•Fe 2 O 3 немесе Fe 3 O 4 Түсі қара, металша жылтырайды, қаттылығы 4,9 — 5,2, тығыздығы 4 800 — 5300 кг/м 3 . Электр тогын жақсы өткізеді, магниттілігі күшті.

3 слайд

#4 слайд
. Гематит  (грек. — қан қызыл,) - қызыл теміртас – оксидтер класының  минералы . Химиялық формуласы Fe 2 O 3 ; құрамында 70%-ға дейін  темір  болады. Кейде тау жыныстары арасында топырақша тарап, оларға қызыл рең береді (қызыл яшма, қызыл сазды тақтатастар, т.б.).

4 слайд

#5 слайд
Лимонит   (грек.  leimon   — шалғын, батпақ) — табиғи минералдық  агрегаттар  үш  валенттік   темір  сулы тотықтары қосылыстарының жинақтама атауы. Химиялық формуласы: Fe 2 O 3 * n H 2 O Лимонит шоғырлары жоғары сапалы темір кен  орындары н түзеді.

5 слайд

#6 слайд
Пирит  ( гр.   pyrіtes lіthos  — отты тас) — Ашық сары түсті, көбінесе текше кристалдар түрінде ұшырасатын минерал — темір сульфиді. Химиялық формуласы: FeS 2  (Fe — 46,6%, S — 53,4%). Минералдың құрамына қоспа түрінде Cu, Au, As, Te, Se, т.б. кіреді. Түсі қоладай сары, жылтырлығы металл типтес, сызығы қара көк, жымдастығы нашар жетілген; қаттылығы 6 — 6,5, тығыздығы 5 г/см3, морт. Пирит — жер қыртысында ең көп таралған минералдардың бірі, электр тогын нашар өткізеді.

6 слайд

#7 слайд
Сидерит   ( грекше sіderos — темір ),  темір шпаты  —  карбонаттар  класына жататын  минерал . • Химиялык формуласы: ҒеСО 3 • Құрамы FeO — 62,01%, CO 2  — 37,99%, қоспалары Mn, Mg, Ca, Co, Zn. • Түсі ашық сарыдан сұр және қоңырқайға дейін; қаттылығы 4 — 4,5, тығыздығы 3,96 г/см 3 , жылтырлығы шыныдай, жіктілігі жетілген. • Аса сапалы темір кентасы болып есептеледі.  Қазақстанда   Қостанай , Торғай өңірлерінің қоңыр теміртас кендерінде кездеседі.

7 слайд

#8 слайд
Физикалық қасиеттері Темір -жылтыр,күмістей ақ түсті металл,оның балқу температурасы 1535 0 C Қайнау температурасы 2800 0 C Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар.

8 слайд

#9 слайд
       Химиялық қасиеттері 1. Жай заттармен әрекеттесуі Темір қыздырғанда оттекте жанады:4 Fe +3O 2 =2Fe 2 O 3 Қыздырғанда күкіртпен әрекеттеседі: Fe +S = FeS Қыздырғанда галогендермен әрекеттеседі:2 Fe + 3CL 2 =2FeCL 3

9 слайд

#10 слайд
Химиялық қасиеттері 2 . Күрделі заттармен әрекеттесуі Қышқылдармен: А)тұз қышқылымен 2 HCL + Fe = FeCL 2 + H 2 Б)күкірт қышқылымен H 2 SO 4 + Fe = FeSO 4 + H 2 С) тұздармен: Fe + CuSO 4 = Cu + FeSO 4

10 слайд

#11 слайд
Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:  оксидінен тотықсыздандыру арқылы: Fe 2 O 3 + 3H 2 = 2Fe + 3H 2 O  соның ішінде алюминиймен әрекеттестіріп: Fe 2 O 3 + 2Al = Al 2 O 3 + 2Fe  және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандыру арқылы: Fe 3 O 4 + 4CO = 3Fe + 4CO 2 Алынуы

11 слайд

#12 слайд
ҚОЛДАНЫЛУЫ Таза темірді шеге,тез магниттелу және магнитсізделу қабілетіне байланысты электромагниттік құралдардың бөлшектерінжасау үшін қолданылады. Темірдің құймалары- шойын,болат көп қолданылады.

12 слайд

#13 слайд
Темірдің маңызды қосылыстары . Темір ( ІІ ) оксиді немесе (FeO) – негіздік оксид , оңай тотығатын қара ұнтақ . Алынуы: Fe 2 O 3 + CO = 2FeO + CO 2

13 слайд

#14 слайд
Темір ( ІІІ ) оксиді Fe 2 O 3 – амфотерлі оксид , бірақ негіздік қасиеті басымдау , ең тұрақты оксид , қызыл - қоңыр түсті , минералы гематит . Алынуы : 1) 2Fe(OH) 3 = Fe 2 O 3 + 3H O 2) 3Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4 3) 3Fe + 4HOH = Fe 3 O 4 + 4H 2

14 слайд

#15 слайд
Темірдің гидроксидтері . Темірдің ІІ және ІІІ валентті оксидтеріне екі түрлі гидроксидтері сәйкес келеді .Fe (II) гидроксиді – ақ түсті , ал Fe (III) гидроксиді – қызыл - қоңыр түсті . Олар суда ерімейтін заттар . Алынуы : FeCl 2 + 2NaOH = Fe(OH) 2 + 2NaCl FeCl 3 + 2NaOH = Fe(OH) 3 + 3NaCl 4Fe(OH) 2 + O 2 + 2H 2 O = 4Fe(OH) 3

15 слайд

#16 слайд
Темір қосылыстарының қолданылуы. Темір купоросы (FeSO 4 ∙ 7H 2 O) – ағаш сүрлеуде; Fe 3 C – цементит шойында қолданылады. (NH 4 ) 2 SO 4 ∙ FeSO 4 ∙ 6H 2 O – Мор тұзы, тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланылады. Fe(NH 4 ) 2 ∙ (SO 4 ) 2 ∙ 12H 2 O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қолданылады. Fe 2 O 3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялық пісіруде қолданылады.

16 слайд

#17 слайд
ТЕМІРДІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ РӨЛІ  Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.  Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.

17 слайд

#18 слайд
• Жаңа сабақты бекіту: • Мына өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар: 1) Fe → FeCl 2 → Fe(OH) 2 → FeO 2) Fe → FeCl 3 → Fe(OH) 3 → Fe 2 O 3

18 слайд

#19 слайд
• Сәйкестендіру тапсырмасы: Fe 2 O 3 Магнетит FeS 2 Лимонит Fe 2 O 3 *nH 2 O Гематит FeCO 3 Пирит Fe 3 O 4 Сидерит

19 слайд

#20 слайд

20 слайд

#21 слайд
Темірдің валенттіліктері? А) І,ІІ Ә) ІІ,ІІІ Б) І,ІІІ В) ІІ,IV Ә) ІІ,ІІІ 1

21 слайд

#22 слайд
Темірде қанша нейтрон бар? А) 30 Ә) 26 Б) 56 В) 55 А) 30 2

22 слайд

#23 слайд
Пириттің химиялық формуласы? А) Fe 2 O 3 Ә) FeS 2 Б) Fe 3 O 4 В) FeCO 3 Ә) FeS 2 3

23 слайд

#24 слайд
Темірдің электрондық формуласы? А) 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 1 Ә) 1s 2 2s 2 2p 6 Б) 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 В) 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 Б) 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 4

24 слайд

#25 слайд
Қызыл-қоңыр түсті, ең тұрақты оксид? А) Fe 2 O 3 Ә) Fe 3 O 4 Б) FeO В) барлық жауап дұрыс А) Fe 2 O 3 5

25 слайд

#26 слайд
Темір купоросының формуласы? А) FeSO 4 ∙ 7H 2 O Ә) FeSO 4 ∙ H 2 O Б ) FeSO 4 ∙ 5H 2 O В) FeSO 4 А) FeSO 4 ∙ 7H 2 O 6

26 слайд

#27 слайд
Темір қай периодта орналасқан? А) 5 Ә) 4 Б) 3 В) 2 Ә) 4 7

27 слайд

#28 слайд
Темірдің тотығу дәрежелері? А) 0, +2, -3 Ә) -2, +3 Б) 0, +2, +3 В) 0,+3 Б) 0, +2, +3 8

28 слайд

#29 слайд
Сидериттің химиялық формуласы? А) Fe 2 O 3 Ә) FeS 2 Б) Fe 3 O 4 В) FeCO 3 В) FeCO 3 9

29 слайд

#30 слайд
Адамдарда темір жетіспесе қандай ауруға ұшырайды? А) жүрек Ә) қызылша Б) тұмау В) қаназдық В) қаназдық 10

30 слайд

#31 слайд
Үйге тапсырма: §38-40; §38-39 В деңгейінің есептері. Оқушы эксперименті. 3 шеге алып бір шегені тұзды суға, 2-ші шегені жай суға, 3-ші шегені топыраққа салып, 1 жұма бақылап, қандай өзгеріс болғанын айтып беру.

31 слайд