Тұсау кесу

1 слайд
Зерттеу жұмысының тақырыбы: “ ТҰСАУ КЕСУ” Дайындаған: Асанов Дамир Серікұлы

1 слайд

2 слайд
МАЗМҰНЫ І. Кіріспе 1. Ата салтың – халықтық қалпың ІІ. Негізгі бөлім 2. Ұлттық код 2.1. Ұлттық салт-дәстүрлердің көне түрлері 2.2. Салт-дәстүрлердің бала тәрбиесіндегі рөлі 2.3. Тұсау кесер ІІІ. Зерттеу бөлімі 3. Сауалнама жүргізу Қорытынды Қолданылған әдебиеттер

2 слайд

3 слайд
«Ата салтың – халықтық қалпың» дегендей, өз жұртының қадір-қасиетінен мәлімет беретін ғұрып қасиетпен, оған мейлінше құрметпен қарау – ұлтымызға, елдігімізге сын. Тыңдар құлаққа, көрер көзге, сезінер жүрекке танымал, басқа елдерде жоқ дәстүр өрнектері, ортақ мұралары, тұрмыс- тіршілігіндегі керемет салт-ғұрпы мақтаныш сезімін тудырып, жұртшылықты жалпы отаншылық пен елжандылыққа тәрбиелеуде маңызды міндет атқармақ. Қазақ халқының дәстүрлерінің барлығы дерлік қарттарды құрметтеу, үлкендерді сыйлау, балаларға жанашырлық, жастарға қамқорлық ету, ата- ананы ардақтау, әйелдерді аялау т.б., ізгі қасиеттерге баулиды. Халықтық жақсы дәстүрлерді ешбір ұлы адам аттаған емес, әрбір жас дәстүрді қорғаушы, орындаушы әрі дамытушы болғай-ақ.

3 слайд

4 слайд
2. ҰЛТТЫҚ КОД

4 слайд

5 слайд

5 слайд

6 слайд
  Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында жаңғырған қоғамның тереңнен бастау алатын рухани коды болатыны айтылды. Сондай-ақ, мақалада ұлттық рух пен ұлттық сананың кемелденуіне, ұлттық салт-дәстүріміз бен тілімізді, мәдениетімізді сақтауға, бағалауға, дамытуға баса назар аударылады. Құндылықтар дегеніміз – ұлтты ұлт ететін қасиеттер. Президент өз мақаласында ұлттық рухани код туралы жазды. Бұл «қазақты қазақ ететін қандай құндылықтар, қандай мәдениеттің бағыттары» деген сөз. Біз тек тамағымыздың тоқтығына мәз болмай, рухымыздың күштілігіне, қадір-қасиетіміздің молдығына бүгін мән беруіміз керек. Адамға тек жұмыс күші, материалдық өндірісті игіліктерді шығаратын тұлға деп емес, қоғамның маңызды күші, рухы биік тұлға, рухы биік қазақ, рухы биік Қазақстан мемлекетінің азаматы деп қарауымыз керек» деген ойын білдіреді.

6 слайд

7 слайд
Елбасы мақаласында жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғыртудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық – рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайтыны айтылған. Ұлттық код туралы сөз қозғалғанда ұлттық таным – түсінік, әдет-ғұрып, салт-дәстүр де назардан тыс қалмауы керек. Өйткені, біздің әдет-ғұрпымыз күнделікті тұрмыс – тіршілігімізбен біте қайнасып жатыр. Салт-дәстүрімізде көрініс тапқан ғұрыптық жоралғылар түптен келгенде тәрбиемен ұштасады. Осы жерден қазақтың мәдени кеңістігінің қаншалықты кең екенін болады. Мәдениет бар жерде, әдебиет те бар, әдебиет бар жерде өмір де болады. Мемлекет басшысы: «... Ұлттық код, ұлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаңғыру болмайды» дейді өз мақаласында. Менің өз жобамда айтқым келгені де осы.

7 слайд

8 слайд
2.1. ҰЛТТЫҚ САЛТ–ДӘСТҮРЛЕРДІҢ КӨНЕ ТҮРЛЕРІ

8 слайд

9 слайд
Жұртшылық. Біреуден көп қарыз алып, кейін оны өтей алмайтын жағдай да болады. Бірақ – ар ұяты бар адамдардың алған қарызын өтемей кетуі ел ішінде мүлде болмайды және бүкіл ел-жұртқа, руға, ағайын алдында үлкен мін саналады, бетке басылады. Міне, осындай жағдайға ұшыраған адамды жұрт алдында шығарып ұялтпай-ақ ел ағалары мен ақсақалдары бас болып, ағайын-туыстар бірлесіп, жалпы көпшіліктен көмек сұрайды, қаржы, мал жинайды. Бұған барлық жұрт, көпшілік қатысатын болғандықтан осы қайырымдылық дәстүр «жұртшылық» деп аталған. Қайырымды қазақ елі бұдан бас тартпаған, жұрт болып жұмылған.

9 слайд

10 слайд
Аяғына жығылу. Кешірім сұраудың ең үлкен, кішіреюдің ең ауыр түрі – осы ғұрып. Оны орындағанда айыпты адам жанына абыройлы, қадірлі кісілерді ертіп алып, тиісті адамның үйіне рұқсат сұрап кіріп, кешірім сұрайды. Айыбы үлкен болса, айыпкер өзі кінәлі болған адамның аяғына жығылып, оны құшақтаған қалпы жылап, кешірім сұрап, жалынған. «Аяғына жығылу» - әрі ғұрып, әрі жазаның бір түрі.

10 слайд

11 слайд
Бәсіре атау. Ежелгі әдет- ғұрыптардың бірі. Ата-анасы баласына арнап жас төлге ен салады да оны «бәсіре» деп атайды. Бәсіре аталған төл өскен соң сол баланың қажетіне, тойына жаратылады. Оны ен салып, малды таңбалаумен шатастырмау қажет.

11 слайд

12 слайд
Босаға майлау. Жастар шаңырақ құрғанында немесе біреу жаңа үй алғанында жақын туған-туыстары келіп жаңа үйдің босағасына май жағу салтын жасайды. Ол осы үй берекелі, майдай жұғымды, көптің үйі болсын деген ниеттен туған. Босағасын майлаған адамға шаңырақ иелері кәде береді.

12 слайд

13 слайд
Жұмалық. Бұрындары дәріс алып жүрген шәкірттері жұма күні молдасына сыбағаға ет, қымыз, май, құрт әкелетін болған. Оны халық жұмалық деп атап кеткен.

13 слайд

14 слайд
Ақсарбас атау. Қауіп-қатерге ұшырағанында «А, Құдайым оңдасын! Мені осы қиындықтан құтқара гөр! Ақсарбас!» деп құдайы атайтын болған. Мұндай жағдайда «Ақсарбас!» деп үш рет айқайлаған. Сосын қауіп-қатерден аман қалғанында әлгі адам ауыл аймағын шақырып құдайы берген. Ақсарбасқа шалынатын малдар: бозқасқа (қой), көкқасқа (жылқы), қызылқасқа (сиыр). Адам ақсарбас атағанда қай малын айтса, соны құдайыға союға тиіс.

14 слайд

15 слайд
Құрсақ той, құрсақ шашу – бұл өзінің келінінің аяғы ауыр екендігін білген ене достарын, туыстарын, көрші-қолаңдарын шақырып, мол дастархан жаю дәстүрі. Бұл шараның мақсаты жүкті болған келіннің көңілін аулау. Үлкендер жағы болашақ анаға баталарын берсе, құрбылары, жеңгелері өздерінің өмірлік тәжірибелерімен бөліседі.

15 слайд

16 слайд
Абысын асы. Бұрыңғы кезде қазақ келіндері ерлерінің рұқсатынсыз көңіл көтермеген. Ерлері тойға, айтқа кеткен кезде ауылда тек әйелдер ғана қалған. Осы кезде олар дәмді еттерін асып, самауырынға шәйлерін қойып, бастарын бір жерге қосып әзіл- әңгімелерін жарастырған. Бұл қазақ әйелдерінің береке-бірлігін, татулығын арттырған. «Абысын асы» әйелдердің татулықта өмір сүруіне тәрбиелейді.

16 слайд

17 слайд
Қап қағар. Қыс аяқталып, көктем басталғанда ет сүрленіп, азая бастайды. Ол ет қапта болады. Сол кезде ет асылып, аздап адам шақырылады. Бұл дәстүр «ет қайтар» деген ұғымды білдіреді, ал қаптың ең соңғысын асып, бөліп жейді.

17 слайд

18 слайд
Наурыз төлі – төл басы ретінде қараған, төл басы сатылмайды, ешкімге сыйға бермейді. Мұндай мал тек қызығына, тойына сойып, ырым еткен.

18 слайд

19 слайд
Аушадияр. Үйлену тойы кезінде айтылатын дәстүрлі өлең, жыр. Және жай өлең емес, өзіндік айтылар әні, ерекше ұлттық тәрбиелік маңызы бар. Көркем шығармашылықпен айтылатын той көркі, салтанат сән, өнегелі өнер. Мұны іздеп тауып өмірге әкелген жазушы Уахап Қыдырханов екен. Аушадияр жырының шетелдегі қазақтар сақтап, бізге жеткізген. Шынын айту керек, бұл Қазақстан елінде айтылмайды, халық жадынан мүлде шығып кетіп ұмыт қалған.

19 слайд

20 слайд
Өңір салу. Отқа шақырумен (кей жерлерде «үй көрсету» немесе «есік ашар» дейді) бірге болып жататын ендігі бір кәде өңір салу. Мұнда ылғи бәйбішелер келеді. Ниеттері келінге шашу шашып, құтты болсын айту. Шашудың сыртында өңір әкеледі. Өңір киім, бұйым деп ең құрығанда терме бау немесе жас төсекті басқалар басынбасын деп бүркіт тұяғы, үкі сықылдылар іледі. Бұлардың бәрі отау үйге қажетті, өңін ашатын нәрселер.

20 слайд

21 слайд
Атбайлар. Атбайлардың екі түрі бар. Жас отаудың шаңырағы көтерілген соң ағайын туыстар оған шашу шашып, «керегесі кең болсын», «босағасы берік болсын» деген тілек айтады. Байғазы береді. Ет жақыны босағаға жылқы байлайды. Мұның аты «атбайлар». «Атбайлардың» екінші түрі - кәде. Құда- құдағилар келгенде немесе күйеу қалыңдығын алуға келгенде олардың жеңгелері алдынан шығып түсіріп алып, атын байлайды. Бұл «атбайлар» деп аталатын той салты. Оған арнайы кәде беріледі. Ол кәдеден тағы бір әйел тәбәрік сұрайды.

21 слайд

22 слайд
Асату. Көпшілік аузы дуалы, елге сыйлы ақсақалдар өз қолымен табақтың түбінде қалған асты өзінің балаларына берген. Бұрыңғы кезде балалар қонақ шақырған үйді айналшықтап жүрген, өйткені оларды кез келген уақытта асқа шақырып қалуы мүмкін. Әйгілі жазушы Сәбит Мұқанов өзінің шығармаларында бұл дәстүрлі насихаттаған болатын.

22 слайд

23 слайд
Құйрық бауыр. «Құйрық бауыр жедің бе, құда болдым дедің бе» (мәтел). Бұл құдалық дәстүр рәсімі болғанмен ұлт салт-дәстүрінде орны бөлек жай. Екі жақ келісіп құда болған жағдайда оларға «құйрық бауыр» арнаулы сый әкеледі. Әкелуші әйел «бауырдай жақын, құйрықтай тәтті болыңдар» деп тілек білдіреді. Одан барлық құдалар ауыз тиеді. Құйрық бауыр қазақ дәстүрінде құда болудың заңды белгісі құжат болып бекітілген.

23 слайд

24 слайд
Енші беру. Ата-анасы баласы балалы болғаннан кейін «енді өз күндерін өздері көре алады» деген сенімге келіп, отау тігіп, бөлек шығарады. Сонда малынан – мал, мүлкінен – мүлік бөліп береді, ыдыс- аяқ сыйлайды. Оған келіннің төркінінен келген дүниесі қосылып, жас жұбайлар жеке шаңырақ болып шыға келеді. Мұны енші беру деп атайды. Ата-анасы қайтыс болса, олардың малы мен дүние- мүлкі қалған атасы інісіне еншібас беруге тиіс.

24 слайд

25 слайд
Сүт ақы. Қыз ұзату тойы мерзімін қалыңдық ауылы құдаларымен келісе отырып белгілейді. Бұл тойға күйеу бас құда бастаған құдалар тобымен және өнерлі күйеу жолдастарымен келеді. Мұнда құдалық кәделері өте көп. Соның ішіндегі жолы бөлек, қымбат кәделердің үлкені «сүт ақы» деп аталады.

25 слайд

26 слайд
Қымызмұрындық – бие байлап, алғашқы қымыз ішу тойы. Құлын байлап, бие сауылып оның сүті қорланып ашытылған соң екі-үш күн бойы жиналған қымызға ақсақалдар мен көрші-көлемдер «қымызмұрындыққа» шақырылған. Яғни, алғашқы қымыз адамдарға салтанатпен ұсынылып, «көпке бұйырсын» деген тілекпен беріледі. Ақсақалдар үй иесіне рахмет айтып, батасын береді. Халықтың бұл дәстүрі де қонақжайлықты, жомарттық пен мәрттікті, бірлікті меңзейді.

26 слайд

27 слайд
Асату. Көпшілік аузы дуалы, елге сыйлы ақсақалдар өз қолымен табақтың түбінде қалған асты өзінің балаларына берген. Бұрыңғы кезде балалар қонақ шақырған үйді айналшықтап жүрген, өйткені оларды кез келген уақытта асқа шақырып қалуы мүмкін. Әйгілі жазушы Сәбит Мұқанов өзінің шығармаларында бұл дәстүрлі насихаттаған болатын.

27 слайд

28 слайд
Құйрық бауыр Енші беру Сүт ақы Мойнына бұршақ салу Жылу жинау Сауын айтуҰЛТТЫҚ САЛТ–ДӘСТҮРЛЕРДІҢ КӨНЕ ТҮРЛЕРІ

28 слайд

29 слайд
ҰЛТТЫҚ САЛТ–ДӘСТҮРЛЕРДІҢ КӨНЕ ТҮРЛЕРІ ҚымызмұрындықА т т ұ л д а у Әмеңгерлік С ү й е к ж а ң ғ ы р т у Аунату Ат тергеу Еру

29 слайд

30 слайд
Ерулік беру Айрылысар көже Белкөтерер ҰЛТТЫҚ САЛТ–ДӘСТҮРЛЕРДІҢ КӨНЕ ТҮРЛЕРІ Қорықтық құюҚазан шегелеу Сүйек жаңғырту

30 слайд

31 слайд
2.2. САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРДІҢ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ

31 слайд

32 слайд
«Ел болам десең, бесігіңді түзе». М.Әуезов

32 слайд

33 слайд
Қазақ халқында жаңа өмірдің, жарық дүниенің есігін ашқан нәрестенің өзіне сый-құрмет көрсетіліп, дәріптейтін, сонымен қатар қыз баласына, жасы үлкен ата-әжелерге лайықты салт- дәстүрлері бар. Қазақтың кез-келген салт-дәстүрі – өсіп келе жатқан баланың ой-санасын қалыптастыруға, өзінің ұлт өкілі ретінде өсіп, үлгі- өнеге алуына әсерін тигізеді.

33 слайд

34 слайд
«Адам еш уақытта өзімен өзі адам болмайды, адам болуды шыр етіп дүниеге келген күнінен бастап үйренеді. Ал адамды адам ететін – жұмыр жерді мекен еткен сан толқын ұрпақтардың ақыл-ойы мен тірнектеп жинаған тәрбиесі. Ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа, әкеден балаға ауысатын тарихи – әлеуметтік, қоғамдық – практикалық дәстүр сабақтастығы болмаса, адамзатта прогресс те болмақ емес. Сол тарихи-мәдени тәрбиені танып білу арқылы адам баласы өзінің парасат- болмысын шыңдайды».

34 слайд

35 слайд
2.3. ТҰСАУ КЕСЕР

35 слайд

36 слайд
Дәстүрдің озығы бар, жазығы бар, Өткеннен бізге жеткізер асылы бар. Сәбидің кейбір кезін қызықтайтын Қазақта «Тұсау кесу» рәсімі бар.

36 слайд

37 слайд
Тұсау кесу - әр бала үшін маңызды және міндетті түрде орындалатын салт болып саналады. Бұның себебін ғылыми жобамның барысында, орындалған зерттеу жұмысымның нәтижесінде көрсетемін. Қазақ дәстүрінде «тұсауы кесілмеген» бала шабан, сүріншек, жығылғыш болып келеді деп есептейді. Тұсауы кесілсе - баланың жолы ашық, бақытты болады, желаяқ, жүйрік, аяқ-қолы жеңіл, жүрдек, қағылез адам болады деп есептейді. Тұсау кесер күнді - күні бұрын белгілейді. Оған көрші, ағайын-туыстар жиналады.

37 слайд

38 слайд
Тұсауды беделді, ақыллгөй, данышпан, ел ағаларына, батыр және көп жасаған қарттарға, қадірлі әжелерге кестіреді. Тұсауын кескен адам сәбидің қолына ерекше бір сыйлық ұстатқан және мынадай өлең жолдарын жырлаған: Бөпеміз қаз тұрыпты, Алға қадам басуға, Тәй-тәй болып жүріпті, Асулардан асуға. Маған тұсау кестіріп, Жатқандарың бұйрық сол; Мені жүйрік депті жұрт Менен асқан жүйрік бол.

38 слайд

39 слайд
Баланың алдына кілемге, яғни жайылған ақ матаның үстіне әртүрлі заттар қояды.

39 слайд

40 слайд
Тұсау кесу – қазақтың өмір сапарының сәтті болуы үшін ақ ниетпен жасаған ырымы. Құдайға дег...

40 слайд