§23. Бейтарап, қышқыл және сілтілі орта

6 сынып № 21

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары

Заттардың жіктелуі. §23. Бейтарап, қышқыл және сілтілі орта

(Сабақ тақырыбы)

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

«Қызықты деректер»

- Тақырыпқа байланысты қызықты фактілер, оқиғалар немесе нақты өмірден алынған мысалдар оқушылардың назарын аударуға көмектеседі және олардың материалды жақсырақ есте сақтауына ықпал етеді.

• Лимон және сірке суы: Лимон шырыны мен сірке суы қышқыл ортаның классикалық мысалдары болып табылады, себебі олардың құрамында қышқылдар бар (лимон қышқылы және сірке қышқылы). Лимон шырынының рН мәні 2–3 аралығында, ал сірке суының рН мәні шамамен 2.5-3.

• Тұщы су: Көптеген өзендер мен көлдердің суы бейтарап рН мәніне ие (рН ≈ 7). Бұл оның таза, қышқыл немесе сілтілі әсер етпейтінін білдіреді.

• Ас содасы (натрий гидрокарбонаты): Ол сілтілі ортаға жатады және рН мәні шамамен 8–9. Ас содасын асқазанның қышқылдығын азайту үшін қолдануға болады.

• Адам ағзасы: Қанның рН мәні сәл сілтілі, шамамен 7.35–7.45. Бұл ағзаның дұрыс жұмыс істеуі үшін өте маңызды.

Нақты өмірден алынған мысалдар:

• Ауыз судың сапасын тексеру: Суды ішпес бұрын оның рН мәнін тексеру маңызды. Мысалы, рН көрсеткіші 7-ге жақын болса, су таза және қауіпсіз деп саналады.

• Топырақтың рН мәні: Ауыл шаруашылығында топырақтың қышқылдық деңгейін тексеру өсімдіктердің өсуіне ықпал етеді. Кейбір өсімдіктер қышқыл топырақты жақсы көреді (мысалы, көкжидек), ал басқалары сілтілі ортада жақсы өседі (мысалы, лаванда).

• Теңіздер мен мұхиттар: Теңіз суының рН мәні шамамен 8.1, яғни сәл сілтілі. Алайда, климаттың өзгеруі және көмірқышқыл газының (CO2) сіңірілуі су ортасының қышқылдануына әкеліп соғады. Бұл корал рифтерінің және теңіз экожүйесінің тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін.

• Асқазан қышқылы: Асқазанның ішіндегі қышқылдық орта (рН ≈ 1.5–3.5) тамақты қорытуға көмектеседі. Кейде қышқылдық шамадан тыс жоғарылап кетсе, бұл қыжыл мен асқазан ауруларына әкелуі мүмкін.

«Бейнетүсіндіру» әдісі. мұғалім жаңа сабақты бейне сурет, кесте арқылы түсіндіру.

Заттардың pH деңгейіне негізделген жіктелуі

Ескерту:
Бұл кесте әртүрлі заттардың pH деңгейлерін көрсетеді, оларды қышқыл, сілтілі немесе нейтралды ретінде жіктейді. Бұл жіктеулерді түсіну студенттерге осы заттардың тірі және тірі емес орталарда қалай әрекет ететінін үйренуге көмектеседі.

Талдау Сұрақтары:

1. Қай заттың pH деңгейі ең жоғары, және ол қандай түрге жатады?

2. Кестеден екі қышқыл затты анықтаңыз.

3. Таза судың pH деңгейі қандай, және ол неге нейтралды деп жіктеледі?

4. Бұл кестеде тірі және тірі емес орта pH деңгейлері қалай ерекшеленеді?

5. Қай зат аздап қышқыл, және оның pH деңгейі қандай?

ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Оқушының аты-жөні: _____________________________________________сыныбы___________

Зертханалық жұмыс: бейтарап, қышқыл және сілтілі орталарды түсіну

Сынып деңгейі: 6-сынып

Зертхананың шолуы:
Бұл зертханада оқушылар нейтрал, қышқыл және сілтілі орталардың айырмашылықтарын әмбебап индикаторды пайдалана отырып зерттейді. Олар әртүрлі заттарды pH деңгейіне байланысты классификациялауды үйренеді және бұл орталардың тірі және өлі табиғатқа әсерін түсінеді.

Мақсаттар:

• Заттарды қышқыл, сілтілі немесе нейтрал ретінде анықтау және классификациялау.

• Әр түрлі ерітінділердің pH деңгейін анықтау үшін әмбебап индикаторды пайдалану.

• pH-тың табиғат пен күнделікті өмірдегі маңыздылығын түсіну.

Қажетті материалдар:

• Әмбебап индикатор ерітіндісі (немесе pH индикатор қағазы)

• Анық пластик кесе

• Әртүрлі тұрмыстық заттар (мысалы, лимон шырыны, сода ерітіндісі, сірке суы, сабын ерітіндісі, дистилденген су)

• pH шкаласы картасы

• Қауіпсіздік көзілдірігі

• Қолғаптар (қосымша)

• Тазалау үшін қағаз сүлгілер

• Маркерлер мен жапсырмалар

Қауіпсіздік шаралары:

• Эксперимент кезінде көздеріңізді қорғау үшін әрдайым қауіпсіздік көзілдірігін киіңіз.

• Егер теріңіз сезімтал болса немесе күшті қышқылдар мен негіздерді өңдейтін болсаңыз, қолғап киіңіз.

• Кез келген төгілуді дереу тазалаңыз, сырғып кетуді немесе химиялық реакцияларды болдырмау үшін.

• Заттарды жою бойынша мектеп саясаттарына сәйкес болыңыз.

Жұмыс барысы:

1. Дайындық:

   • Барлық материалдарды жинаңыз және жұмыс орнын орнатыңыз.

   • Әрбір пластик кесені сынақтан өтетін заттың атымен жапсырма қойыңыз.

2. Заттарды тестілеу:

   • Әр тұрмыстық заттан (шамамен 10 мЛ) кесе ішіне аз мөлшер құйыңыз.

   • Әр кесеге бірнеше тамшы әмбебап индикатор қосыңыз.

   • Түс өзгерісін бақылап, pH шкаласы картасымен салыстырыңыз.

3. Бақылауларды жазу:

   • Зат, байқалған түс және сәйкес pH деңгейін жазу үшін кесте жасаңыз.

   • Топпен өз нәтижелеріңізді талқылаңыз.

4. Сыныптық талқылау:

   • Нәтижелеріңізді сыныппен бөлісіңіз.

   • Әртүрлі pH деңгейлерінің тірі организмдер мен қоршаған ортаға әсері туралы талқылаңыз.

Рефлексия сұрақтары:

1. Қай заттарды қышқыл, сілтілі және нейтрал ретінде классификацияладыңыз?

2. Заттың pH деңгейі оның қасиеттеріне және тірі организмдермен өзара әрекеттесуіне қалай әсер етеді?

3. Қоршаған ортадағы заттардың pH деңгейлерін түсіну неге маңызды?

Бағалау:

• Оқушылар зертханаға қатысуы, бақылауларының дәлдігі және рефлексия сұрақтарына жауаптары бойынша бағаланады.

• Зертханадан кейін үйренген ұғымдарды нығайту үшін қысқа тест жүргізілуі мүмкін.

ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАР

Оқушының аты-жөні: _____________________________________________сыныбы___________

Заттарды жіктеу: Бейтарап, Қышқыл және Сілтілі Орта

Бұл сабақта біз бейтарап, қышқыл және сілтілі орталардың қасиеттерін зерттейміз. Мұндай орталар тірі және өлі табиғатта кездеседі. Әмбебап индикатор әртүрлі pH деңгейлеріне жауап ретінде түсін өзгерту арқылы ортаның түрін анықтауға көмектеседі.

Бос орындарды толтырыңыз: Бос орындарды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. __ ортада pH деңгейі 7 болады.

2. Сірке суы __ ортаға мысал бола алады.

3. Ас содасы суда ерігенде __ орта жасайды.

4. Әмбебап индикатор __ ортада қызыл түске боялады.

5. __ орта әмбебап индикатордың түсін өзгертпейді.

Сөздер банкі: қышқыл, бейтарап, сірке суы, сілтілі, ас содасы

Көп таңдаулы сұрақтар: Әр сұрақ үшін дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Қай pH деңгейі бейтарап ортаны көрсетеді?

   • A) 3

   • B) 7

   • C) 10

   • D) 14

2. Қай зат қышқыл ортаны жасау үшін қолданылады?

   • A) Сабын

   • B) Лимон шырыны

   • C) Аммиак

   • D) Тұз

3. Әмбебап индикатор сілтілі ортада қандай түске боялады?

   • A) Қызыл

   • B) Жасыл

   • C) Көк

   • D) Сары

4. Қышқыл ортаның қасиеттерінің қайсысы қате көрсетілген?

   • A) Қышқыл дәм

   • B) Тайғақ сезім

   • C) Металдармен әрекеттеседі

   • D) Көк лакмус қағазын қызылға айналдырады

5. Әмбебап индикатордың негізгі қызметі қандай?

   • A) Температураны өлшеу

   • B) Сұйықтықтардың түсін өзгерту

   • C) pH деңгейін анықтау

   • D) Заттарды тазалау

Ашық сұрақтар: Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Әмбебап индикатор ортаның түрін қалай анықтауға көмектеседі?

2. Күнделікті өмірде қышқыл ортаны қай жағдайда кездестіруге болады?

3. Қышқыл, сілтілі және бейтарап орталардың айырмашылығын білу неге маңызды?

Жауап кілті:

Бос орындарды толтырыңыз:

1. Бейтарап ортада pH деңгейі 7 болады.

2. Сірке суы қышқыл ортаға мысал бола алады.

3. Ас содасы суда ерігенде сілтілі орта жасайды.

4. Әмбебап индикатор қышқыл ортада қызыл түске боялады.

5. Бейтарап орта әмбебап индикатордың түсін өзгертпейді.

Көп таңдаулы сұрақтар:

1. B) 7

2. B) Лимон шырыны

3. C) Көк

4. B) Тайғақ сезім

5. C) pH деңгейін анықтау

Ашық сұрақтар:

1. Әмбебап индикатор ортаның түрін анықтауға көмектеседі, себебі ол ерітіндіге қосылғанда оның pH деңгейіне қарай түсін өзгертеді. Әрбір түс әртүрлі pH мәніне сәйкес келеді.

2. Күнделікті өмірде қышқыл ортаны сірке суын аспаздықта немесе тазалауда қолданғанда кездестіруге болады.

3. Қышқыл, сілтілі және бейтарап орталардың айырмашылығын білу маңызды, себебі бұл бізге заттармен қауіпсіз жұмыс істеуге және олардың әртүрлі жағдайларда әрекеттесуін түсінуге көмектеседі, мысалы, аспаздықта, тазалауда және химиялық тәжірибелерде.