№ 6 Ғарыш айлағының экологиялық айлағы.docx.8-сынып. қазақ тілі

Бөлім: Ғарышты игеру жетістіктері

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Ғарыш айлағының экологиялық айлағы

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

8.2.2.1 публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану;

8.4.4.1 сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдану

Сабақ мақсаты

Барлық оқушылар: стиль түрлерін еске түсіру, мәтіннің стилін анықтау, сөз тіркесінің ерекшеліктерін түсініп қолдану;

Көпшілігі: мәтіннің стилін тілдік құралдары арқылы анықтау, сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлерін дұрыс қолдану;

Кейбір оқушылар публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану, сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлерін дұрыс қолдану.

Бағалау критерийі

• Тілдік құралдар арқылы стиль ерекшеліктерін таниды;

• Сөз тіркесінің ерекшеліктерін ажыратады, дұрыс қолданады.

Алдыңғы білім

Жаһанды жанарына сыйдырған ғарышкер

Жоспар

Сабақтың кезеңі/ уақыт

Педагогтің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі. Топқа бөлу.

Оқушыларды 1-4-ке дейін санату арқылы 4 топқа бөлу.

І.ОҚЫЛЫМ АЛДЫ

Оқушылар «Байқоңыр» атты бейнематериялды көріп, ой тұжырымдайды.

www.youtube.com

Оқушылар оқу мақсатын талқылайды. Талқылау үшін сұрақтар:

1. Оқу мақсаты түсінікті ме?

2. Оқу мақсатына жету үшін қандай қадамдар жасаймыз.

Оқушыларда оқу мақсаты туралы түсінік қалыптасқаннан кейін топқа бөлу әрекеті жүзеге асады.

Оқушыларды 1-4-ке дейін санату арқылы 4 топқа бөлу.

Оқушылар «Байқоңыр» атты бейнематериялды көріп, ой тұжырымдайды.

Сабақтың тақырыбы мен мақсаты анықталады.

Тамаша жауап!

Жақсы жауап!

www.youtube.com

Сабақтың ортасы

ІІ. ОҚЫЛЫМ ТАПСЫРМАСЫ.

Оқушылар оқылым мәтінін оқып, тілдік құралдары арқылы мәтіннің стилін анықтайды.

Дескриптор:

• Мәтінді мұқият оқып, оның мазмұнын түсінеді;

• Тілдік құралдарын анықтайды;

• Мәтіннің стилін анықтайды.

ӘТН. Қабысу

ТАПСЫРМА. 3-тапсырма. Оқылым мәтінінен 5 сөйлем алып, сөздердің байланысу түрлеріне қарай талдау жасаңдар. Бағыныңқы сөз бен басыңқы сөздің жасалу жолдарын көрсетіңдер.

Дескриптор:

• Сөйлемдерден сөз тіркестерін анықтайды;

• Сөз тіркестерінің байланысу тәсілін анықтайды;

• Сөз тіркестерінің байланысу түрін анықтайды.

ОҚЫЛЫМНАН КЕЙІН

2-тапсырма. «Кейс стади» әдісі. Топқа бөлініп, «Зардапсыз Байқоңыр» тақырыбында практикалық кейсті шешіңдер.

Ғарыш айлағының жұмысы қоршаған ортаға мынадай кері әсерлерін тигізуде:

— ұшу процесінен кейін, атомосфераның табиғи режимі бұзылады;

— атмосфераны және жер беті қабаттарын токсинді зымыран жанармайының қалдықтарымен ластайды;

— атмосфераның озон қабатын бұзады;

— территорияларды ұшу аппараттарының қалдықтары мен сынықтарымен зақымдайды;

— қышқылды жаңбырдың жаууына себепші болады;

— ауқымды масштабта температураның жоғарылауына әсерін тигізеді.

Лабораториялық жағдайда жүргізілген зерттеулердің нәтижесі өсімдіктердің бойының қысқа болып, кейбір морфологиялық өзгерістер байқалып, ауылшаруашылық өнімдерінің сапасы нашарлап және өнімділігінің төмендейтінін көрсетеді.

Сондай – ақ, жыл сайын Байқоңыр кешенінен Қазақстан Республикасы аумағына 30 – 35 мың тонна улы заттар таралады. Ракеталардан түскен қалдықтар Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарына зиян келтіреді. Көптеген ғылыми зерттеулер ауа ылғалдылығының төмендеуі, жылдың әр мезгілінде температураның күрт өзгертуі, ғарыш ұшу аппараттарының жұмысымен байланыстырады.

Алғашқы эксперименттік бақылаулар қуатты ғарыштық ұшу аппаратының «Спейс – Шаттл» немесе зымыран жеткізгіш «Сатурн-5» аппаратының ғарышқа ұшыру кезінде Канаверал-Европа жағалауымен Солтүстік Атлантаға дейнгі аралықтың ауа ағынының өзгертуі, ал жылдың жылы уақытында «Плесецк» ғарыш айлағынан ұшырылатын қуатты ұшу аппаратының әсері бұрынғы Одақ территориясының Орталық Еуропалық бөлігіне және солтүстік-батыс облыстардың атомосфералық ауа ағынының активтілігінің жоғарылауына әсерін тигізетінін дәлелдейді.

Қуатты ғарыш ұшу аппараттары ұшырылатын «Байқоңыр» ғарыш айлағына жақын орналасқан аймақтарда ауа райы құрт бұзылып, 3-5 туәлікке дейін боранды құм суырып, жел болып, температураның төмеңдеу процесі жиі байқалатыны белгілі.

Ғарыш айлағы жұмыс жүргізгеннен бастап  «Протон» зымыран жеткізгішінің 260-тан астамы ұшырылған. Ғарыш ұшу аппараттарының қоршаған ортаға басты зиянды әсері ауа ағынын күшейтумен шектеліп қоймайды, түріне қарай салмағы 3,2 тоннадан-16,2 тоннаға дейін болатын зымырандардың жағар және жаңармай қалдықтары құрамында химиялық токсинді қосылыстардың болуында. Соңғы 30 жылдың көлемінде осы салаға қатысты мамандар химиялық жанармаймен жұмыс істейтін зымыран двигательдері қалдықтарының қоршаған ортаға ттигізетін зиянды әсерлерін зерттеуде. Осы ғылыми зерттеулердің нәтижесі, зымыран двигателінен бөлінетін қалдықтардың атмосфераның төменгі қабатына ауқымды масштабта зиянды әсерінің жоқтылығын дәлелдесе 40 – жылдан бері жинақталған мәліметтерге қарағанда олардың зиянды әсерлерін анық көруге болады. Ғарыш айлағынан ұшырылатын зымыран жеткізгіштерінің двигателіне пайдаланылатын жанармайына нақтырақ тоқталсақ:

1) азоттетраоксиді және азот қышқылы тотықтырғыштарымен симметриясыз диметилгидрозин.

2)  сутегі асқын тотығы мен сұйық оттегі тотықтырғыштарымен көміртеті жанармай, бұл қосылыс жұмысын аяқтаған бөлшектің жерге құлауы кезінде буланып оттегі және сутегіне айналып кетеді. РТ-1 және осы тектес басқа әсер етеді, ал симметриясыз диметилгидрозин қауіптілігі жағынан бірінші класқа жататын химиялық токсинді қосылыс.

Толығырақ тоқталар болсақ, зымыранның сұйық жанармай композитіне кіретін «гептил» азотты органикалық қоысылыс, гидрозин туындыларына жатады. Химиялық құрамына сәйкес симметриясыз диметилгидрозин активті тотықсызданғыш, әр түрлі тотықтырғыштарда оңай тотығып, тетраметилтеразен, нитрозодиметилаламин, диметилметиленгидрозин, диметиеналин, формальдегид, су, азот, аммиак және басқа өнімдерге айнала алады. «Байқоңыр» ғарыш айлағы орналасқан аймақтың басты экологиялық мәселесі – Арал теңізі деңгейінің төмеңдеуі және жердің тұзданып құрғақшылыққа ортаға қосымша кері әсерін тигізуде.

Зымыранды ұшыру қаншалықты қажетті?

1. Адамзатқа зиянсыз ғарыш алаңын пайдалануға жете аламыз ба?

Дескриптор:

1. «Байқоңыр» туралы мәлімет алады;

2. Жағдаятты зерттеп, мәселенің мәнін түсінеді;

3. Зерттелген мәліметке сүйене отырып, шешімдер ұсынады.

Бірін-бірі бағалау. ҚБ

Оқушылар оқылым мәтінін оқып, тілдік құралдары арқылы мәтіннің стилін анықтайды.

Грамматикалық тақырыпты меңгереді.

Грамматикалық тапсырма орындайды.

Оқылым мәтінінен 5 сөйлем алып, сөздердің байланысу түрлеріне қарай талдау жасаңдар. Бағыныңқы сөз бен басыңқы сөздің жасалу жолдарын көрсетіңдер.

Топқа бөлініп, «Зардапсыз Байқоңыр» тақырыбында практикалық кейсті шешіңдер.

«Байқоңыр» туралы мәлімет алады;

Жағдаятты зерттеп, мәселенің мәнін түсінеді;

Зерттелген мәліметке сүйене отырып, шешімдер ұсынады.

Тамаша жауап!

Жақсы жауап!

Тамаша жауап!

Жақсы жауап!

ҚБ

8-сынып «Қазақ тілі» оқулығы

Қасқырбай Қойшыманов

Динара Мыңжасар-қызы

Сабақтың соңы

Рефлексия

Кері байланыс:

«Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі бойынша сабақтың қызықты болған екі тұсы, алдағы уақытта «орындасақ» деген бір әрекет түріне ұсыныс білдіреді.

Үйге тапсырма: 7-тапсырма