ҚР ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ “ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТІ” КеАҚ
ФИЛИОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
СӨЖ:
ӘДЕБИ МҰРА ЖӘНЕ
ОНЫ ЗЕРТТЕУ
Орындаған:Омыралды А.С
Тобы:КЯЛ-101.
Тексерген:Қабышев Т.Б.
ЖОСПАР
I.КІРІСПЕ
II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
А)ӘДЕБИ МҰРА ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Б)ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ҒҰЛАМА-АҚЫНДАРЫНЫҢ МҰРАСЫ
III.ҚОРЫТЫНДЫ
IV.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қазақ әдебиеттану ғылымында әдеби-мәдени
мұраны зерттеудің алғашқы кезеңінде қазақ
фольклорын игеру саласындағы жұмыстар тек
жалпылама сипаттан аса алмай қалды десек,
тарихи шындыққа қиянат жасаған болып
шығатыны анық. Жалпыдан жалқыға қарай даму
заңдылығына орай басқа ғылым саласы секілді
әдебиеттану да әр халықта өзіндік ұлттық
ерекшеліктерімен қалыптасады. Сол жинаужариялау, кітапқа басып шығару, мақалалар жазу
секілді жалпы мәндегі жұмыстардан ғылыми
тұрғыда жүйелеу, әдеби талдауға апаратын
жолдар бастау алады.
ӘДЕБИ МҰРА
Әрбір халықтың рухани байлығы –
ғасырлар бойы даму тарихында жасалған,
ұрпақтан-ұрапаққа ауысып отыратын
мирас. Басқа халықтар сияқты, қазақ
халқының да өзіне тән тарихи басынан
кешкен кезеңдері, өрлеу сатылары, әрбір
дәуірге лайық мәдени мұрасы, асыл өнері
бар.
Әдеби мұра – көркем әдебиеттің, сөз
өнерінің өткен дәуірден қазіргі заманға
жеткен туындылары.
ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ҒҰЛАМААҚЫНДАРЫНЫҢ МҰРАЛАРЫ
Халқымыздың
ғұламалары
саналатын
Ш.Уәлиханов,
Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбайұлы,
Ә.Бөкейхан секілді ұлы тұлғалардың шығармашы‐
лық мұрасындағы ғылыми-зерттеу еңбектерінен
көреміз. «ХІХ ғасырдың 60-80-жылдары ұлттық
фольклористика жалпы филологиялық ғылымның
өзінше бір саласы ретінде көріне бастады. Дәл осы
кезден бастап қазақ фольклоры ғылыми мақсатта
жиналып, академиялық немесе арнаулы жинақтар
енді ғылыми тұрғыда зерттеле түсті.
ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ҒҰЛАМААҚЫНДАРЫНЫҢ МҰРАЛАРЫ
Жаңа
қалыптаса
бастаған
қазақ
фольклортану
ғылымының
көш
басында
халқымыздың
ұлы
перзенттері
Ш.Уәлиханов,
Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбайұлы болды» деп, қазақ фольклортану
ғылымының тарихын зерттеушілер бұл тұлғалардың
еңбектерін монографиялық тұрғыда сөз етуі де
сондықтан. Бұлардың еңбектерінен әдеби мұраны
игерудегі
тарихилық
әдістің
ұлттық
ғылымизерттеушілік ой-пікірде анық көрініс тапқан екінші
бағыты айқындалады. Себебі тарихи-этнографиялық
бағытқа қарағанда, бұл бағытта тарихи-мәдени
мектептің талаптарына сай келетін тарихилық
принципі айқын көрініп, әдеби-теориялық, ғылымизерттеушілік ой-пікірді еуропалық деңгейде байқата ал‐
ған тереңдік танылады.
ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ҒҰЛАМААҚЫНДАРЫНЫҢ МҰРАЛАРЫ
Ыбырай, Шоқан, Абайлардың өткен дәуірден жеткен әдеби мұраға тарихилық принципі бойынша
ерекше назар аударған мәселесі – қырғыз, қазақ т.б. халықтардың шыққан тегін, түрлі аңыз-әпсана
мен тарихи өлеңдердегі тарихи оқиғалардың жырлануын анықтау үшін қазақ шежірелерімен,
көршілес елдердің жылнамаларымен, басқа да тарихи деректермен салыстыра отырып зерттеуі
ғылыми-зерттеушілік ой-пікірде үлкен жаңалық болып табылады. Бұл айтып отырған фольклор
және халық тарихы деген мәселеде тарихилық принципін басшылыққа алып, жұмыс жүргізуді
мақсат тұтқанын мына пікірі анық дәлелдейді. «Бұл халықтың, – дейді Шоқан қазақ халқы туралы –
әуелгі шыққан тегін ғылыми тұрғыдан дәлдікпен анықтау мүмкін емес, солай бола тұрса да
олардың аңыз-әңгімелеріндегі оқиғалар нақтылы ақиқаттығымен таңдандырады, бірақ аңыз –
ғылым емес. Сол себептен де мынаны ескерген жөн, дала жыр-дастандары өзінің қарапайым,
ұғымды шынайылығымен құнды.
ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ҒҰЛАМААҚЫНДАРЫНЫҢ МҰРАЛАРЫ
Сондықтан да халық тарихи оқиғалар, тегі қазаққа жақын Әбілғазы
жазған «Түркі шежіресі» атты және (Ждами ат-таварих) шежіредегі
деректерден алшақтамайды». Шоқан секілді Ы.Алтынсарин де
Қадырғали бидің «Джами ат тауарих» шежіресін тарихи аңыздардың
жинағынан тұратын тарихи шығарма ретінде бағалай отыра, аңызжырлардың
тарихи
шындыққа
қарым-қатынасын
ашуда
«Шейбанинаме», «Бабырнаме», «Тарихи-Рашиди», «Тазкирян ходжа‐
ган» секілді шежірелерді кеңінен пайдаланған.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындылай келе, Халқымыз қалдырған көркем сөз өнері баға жетпес мол
қазына.Оның ішінде қамал бұзар қаһарлысы да, шебер қиылысқан қисындысы
да, нөсердей құйылған төкпе туындысы да мол. Сол себептен болашақ ұрпаққа
үлгң өнеге болатындай әдеби мұрамызды насихаттап жаңаша бір деңгейге
көтеру қажет.Мәңгі ұмытылмастай жадымызда сақтауымыз керек.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ
1.Кәкішов. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. А1994ж
2. Т. Кәкішов Сын мұраты. А- 1995ж
3.Ғ.Тоғжанов Әдебиет пен сын мәселелері А-1929
4. Википедия сайтынан
5.Егемен.кз сайтынан
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!