ӘДЕБИЕТ ПӘНІНЕН ОҚУШЫЛАРДЫ ҒЫЛЫМИ--ІЗДЕНІС ЖҰМЫСЫНА БАУЛИ ОТЫРЫП, ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ

ӘДЕБИЕТ ПӘНІНЕН ОҚУШЫЛАРДЫ ҒЫЛЫМИ--ІЗДЕНІС ЖҰМЫСЫНА БАУЛИ ОТЫРЫП, ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ

Дарынды, жас талапты жастар – бүгінгі егеменді еліміздің жарқын болашағы. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев: «Бізге керегі – шын дарындар. Нарық қол-аяғымызды қалай қыспасын, мемлекет өзінің талантты ұлдары мен қыздарын,  дарабоз жүйріктерін қолдауға, қорғауға міндетті»,-деп еліміздің болашағы жастарға үлкен мән берген. «Дарындылық тұжырымдамалары» атты психологтар дайындаған құжатта «Дарынды бала дегеніміз – айрықша жетістіктерімен ерекшеленетін және іс-әрекет барысында сондай жетістіктерге ұмтылатын бала» делінген.[1,15-б.]

Сонымен, дарынды деп психология  ғылымында атап көрсетілгендей, адамның бір іске айрықша қабілеттілігі, өмірдің қандай да бір саласында өзін ерекше бір қырынан көрсетуін айтамыз.Бала бойындағы дарындылық, ғылымилық қабілетін ашу, жақсы танымдық қасиеттерін зерттеу, айқындау – заман талабы. Ал оқытудың түпкілікті нәтижесі – өз ойын дәлелдей алатын, жан - жақты білімді, білімін жүзеге асыра алатын, қалыптасқан өзіндік азаматтық көзқарасы бар іскер, ақылды, адамгершілігі мол тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру. Ол үшін белгілі бір жоба болуы шарт. Яғни, оқушының дарындылығын айқындау, шығармашылық дарындылығын зерттеу, анықтау, белгілі бір бағыт -бағдарлама бойынша жұмыс жүргізу қажет.Жеке тұлғаны (дарындыны) жалпы сынып оқушылары арасынан табу, іздеу,іс жүзінде оны сынып оқушыларының білім деңгейінен күрделірек әртүрлі  тапсырмалар беру арқылы білім деңгейін, қабілетін бақылап, сынақтан өткізу керек.

Өзімнің әдістемелік ізденісім ретінде «Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында оқушыларды   ғылыми-зерттеу ізденістеріне баули отырып, дарынды оқушылармен жұмыс» тақырыбында  зерттеу жұмысын жүргізудемін.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен оқушыларды ғылыми ізденіске баулу үшін:

1.Пәнді қазіргі қоғам талабы- білім берудің кіріктірілген бағдарламасына сай өмірмен байланыстыра оқыту;

2.Оқытудың белсенді әдіс-тәсілдері мен  жаңа педагогикалық технологияларды тиімді пайдалану;

3.Шығармашылық жұмыстарды жүйелі әрі тұрақты түрде жүргізу;

4.Сыныптан тыс оқу,үйірме жұмыстарын шығармашылықпен жүргізу;

5.Оқушыларды түрлі пәндік-зияткерлік  сайыстарға жиі қатыстыру;

6.Оқырмандар клубын,дебат клубын ұйымдастыру;

               7.Пәндік олимпиадаларға,эссе байқауларына  дайындау және қатыстыру;

               8.Ғылыми конференцияға,ғылыми жобаға қатыстыру керек.

Назарбаев Зияткерлік мектептерінде Кіріктірілген білім беру бағдарламасы бойынша 11-сыныптың әдебиет пәнін оқытуда  мына мақсаттар қамтылған:

-Қазақ әдебиетіндегі шығармаларды әлем әдебиетіндегі шығармалармен салыстырып, әр түрлі әлеуметтік орталарда өз пікірін логикалық тұрғыдан жүйелі айтады

-Хикаят, поэма, драма, романдардағы көтерілген мәселелерді түсініп, әлемдік деңгейдегі шығармалармен салыстырып, креативті ой айтады;

-Шығармадағы басқа ұлттың және жалпыадамзаттық құндылықтардың ерекшелігін зерттейді, өз халқының құндылықтарымен ұштастырып, түрлі ортада еркін қолданып айтады;

-Шығарманың құрылымын басқа автолардың шығармаларымен салыстырады, оқиды; -Ақын-жазушының өзіндік қолтаңбасын, стилін анықтайды, оқиды;

-Мәтіннің түрлі интерпретацияда берілуін ажыратады, талдап, талқылап оқиды;-

-Шығарманың негізгі ойын кең көлемде пайдаланып, ғаламдық шығармаларымен байланыстырып,ойын дәлелдеп жазба жұмыстарын шығармашылықпен жазады;

-Көркем шығармадағы белгілі бір тақырыпта ғаламдық деңгейдегі дәйектерді жинақтап, креативті эссе жазады;

-Белгілі бір шығармадан тақырыпқа байланысты шығарманың маңыздылығын әлеуметтік-мәдени тақырыпқа сәйкес зерттеп, өмірдегі мәселелермен салыстырып кретивті жоба жазады.[2, 14-б]

Әдебиет пәні бойынша білім сапасын арттырып, бала дарынын дамытуда оқушыларға                       үнемі үш бағытта  тапсырма беріп отырамын.Олар Блум жүйесі бойынша:

Білу және түсіну: Көркем шығарманы түсініп оқу.Композициялық құрылысына талдау.

Анализ және интерпретация.Шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беру, шығарма тіліне талдау,(теңеу, эпитет, метафора т.б.) анализ  жасау.

Салыстыру және бағалау.Шығарманың сюжеттік құрылымын басқа автолардың шығармаларымен салыстырады, ұқсастығы және айырмашылықтарын бағалайды, қарапайым зерттеу жұмысын жазады. Оқыған шығарма бойынша оқушының сыни көзқарасы және өз шығармашылығына талдау жасату.

Қай пәнді оқытсақ та, оқыту процесі оқыту әдістері арқылы жүзеге асады. Әр сабақты оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді де таңдап алып пайдаланамыз. Өз тәжірибемде Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген әдіскер- мұғалім Бітібаева Қанипа Омарғалиқызының әдебиетті оқыту технологиясын пайдалана отырып, қазақ әдебиетін оқытуда көптеген қиындықтардың шешімін тапқандай болдым. Қ.О.Бітібаеваның: «Әдебиетті оқытуда мұғалім оқушыларға көркем туынды туралы, оқулық авторы, не ғалымдар пікірін қайталауда, не соны қаз-қалпында мазмұндатуды мақсат етпеу керек, ең бастысы, сол көркем туынды туралы оқушының ойы мен пікіріне ерекше көңіл бөлген жөн. Бұл пәннің басқа пәндерді оқытудан өзгешелігі де, күрделігі де осында»[3,45-б] деген пікірінбасшылыққа алып, шәкірттерімнің бойына өзіндік пікір мен өзіндік сыни  ойлаудың дәнін себудемін.

Әдіскер-мұғалім Қ.О. Бітібаева әдебиетті оқытуда әдіс-тәсілдерді:сөздік әдіс, көрнекілік әдіс, практикалық әдіс, зерттеу әдісі деп бөледі. Өз тәжірибемде зерттеу әдісін тиімді пайдаланудамын. Зерттеу әдісі оқушы білімін қосымша материалдармен байытып, іздендіруге, өз беттерімен мәселелерді шешуге тиімді. Оқушылардың өздігінен ойлануы мен іскерлігін, өз беттерінше қорытынды шығару дағдыларын жетілдіруге өте пайдалы екенін айтуға болады.Мәселен сыныпта көркем шығарманың мазмұнымен танысып болған соң,міндетті түрде зерттеу әдісі бойынша мәтінге шығармашылық,композициялық,тілдік талдау жасатамын.Топтық оқыту әдісін пайдалана отырып,әр топқа жеке талдау жұмысын беремін.Мысалы 11-сыныпта  М.Әуезовтің  «Абай жолы» роман-эпопеясын өткенде  жеке тараулардағы эпизодтар бойынша  топтық жұмыстар орындады.

               1-топ. Шығарманы композициялық құрылысына талдау.

                   2-топ.Мәтінді образға талдау.

                   3-топ.Мәтінге тілдік талдау.

тарихи сөз           архаизмтұрақты тіркес       

    болыс                         бастаңғы, кәмшат бөрік                Жан ұшырып жүгіріп келеді            

        шен                          алтыбақан,тоғыз сый                Әңгір таяқ ойнатады.

            поштабай                   қоржын,тайтұяқ,             Мұрттай ұшып жығылам

                қамшы      мақпал,манат               ұйып тыңдау,тілін безеу,

                     нөкер,мырза          желек,тақия         жанын жалдау,емеурін білдіру,

                         отау,керме                                                  тостағанды бас салды

                                                            зор кеуде                   

«Өнерпаз                                                                 зор кеуде,алып күй,

болсаң,өр бол»                                            байды сауып,

                                                      дүние беті                          жуан содыр,күй бұралады,

                                    ел жүзі                                  қызыл көмей .

мақал-мәтел                        көп мағыналы сөз ауыспалы мағына          

      Бұлай талдау әдісі оқушының ғылыми зерттеушілік қабілетін оятып,ғылымның белгілі саласына бейімдейді.Мысалы, тілді немесе әдебиетті  зерттеуші ретінде бағытталады.

Зерттеушілікке бағыттайтын тағы бір әдіс -әдеби-деректі сөздік әдісі.Бұны көбіне тарихи шығармармаларды өткенде жиі қолданамын.Оқушы ғаламтордан не қосымша әдебиеттен деректер іздейді , зерттейді, зерттеу дәптеріне түсіреді. Кейде реферат жазады. Мысалы:

 Ж. Молдағалиевтің  «Мен- қазақпын» поэмасы  бойынша топонимикалық атауларға зерттеу жасайды.

Әдеби-деректі сөздік әдісі

           Б.Майлиннің  «Шұғаның белгісі» романы бойынша  тілдік  атауларға зерттеу жасайды.

Берілген сөздер		мағынасы
ақсүйек	архаизм	Ұлттық ойын аты
кереге	архаизм	киіз үй сүйегінің қабырғалық бөлігі, талдан, жіңішке қайыңнан жасалады
жесір		күйеуі , не атастырған  адамы қайтыс болған, ерсіз әйел
инедей қиянаты жоқ	Тұрақты тір	Еш жазығы жоқ
қызойнақ	архаизм	қыздардың бас қосатын  сауығы
шаңымды аспанға шығарды	Тұрақты тіркестер
Обашық	Тарихи сөз	тастан,топырақ тан үйiп жасал ған көлемi мен биiктiгi әр түрлi төбешiк, төмпешiк, қорым
болыс	Тарихи сөз	қазақ жерінің патшалық Ресейдің қоластында болған кезіндегі аумақтық әкімшілік бөлінісі.
Жүрегім тас төбеме шықты	Тұрақты тіркестер	қорқу
бәйбіше	Туыстық атау	түркі тектес халықтардың тұрмыс-салтында, отбасылық дәстүрінде қалыптасқан жұбай мәртебесі.
жаназа	архаизм	жуылып тазаланған мәйіт үшін мұсыл мандардың дәрет алып, құбыла жаққа қарап, аяқта тұрып оқыған намазы мен мәйіт үшін жасайтын дұғасы
көпке топырақ шашу	Тұрақты тіркес	Көпшілікті жаман атты қылу
алтыбақан	архаизм	Ұлттық ойын
770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Қазақ әдебиеті пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ