Әлеуметтік бейімделу – Қазақстандағы инклюзивті білім берудің басым бағыттарының бірі

Ж алпы білім беретін

№6 М.Мөңкеұлы атындағы

орта мектеп директоры

Унербаева Нургуль Амандуллаевна

Әлеуметтік бейімделу –

Қазақстандағы инклюзивті білім берудің

басым бағыттарының бірі

Инклюзивтік білім беру - қолда бар физикалық, интеллектуалдық, әлеуметтік, эмоционалдық, тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, әрбір адамға жалпы білім беретін мекемелерде оқуға мүмкіндік берілетін оқыту нысаны. Бұл ретте мүгедектер мен мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін арнайы жағдайлар жасалады: оқу үй-жайларын қайта жоспарлау, оқытудың жаңа әдістемелері, бейімделген оқу жоспары, бағалаудың өзгертілген әдістері және басқалар. Инклюзияны мүгедектер, ДМШ немесе ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар әдеттегі оқу орындарында оқитын және өзгеріссіз қалатын білім беру жүйесіне бейімделетін интеграциядан ажырату керек.

"Инклюзия" термині тұтастай алғанда бір нәрсені қосу, тарту немесе енгізу процесін білдіреді.

Инклюзивті білім беру-дені сау балалар мен мүгедек балаларды бірлесіп оқытуға негізделген мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытудың ең озық жүйесі. Бірге оқып, балалар бірге өмір сүруді үйренеді, мүгедектер мен дені сау адамдар арасындағы шекараны бұлдыратады. Өйткені, мүгедектіктің себебі адам денсаулығының жай-күйіне байланысты медициналық проблемалар ғана емес, сонымен қатар денсаулығы бұзылған адамдардың құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға кедергі келтіретін қоғам дамуының жай-күйі болып табылады. Білім алу кезіндегі кедергілерді жою мүгедектер мен дені сау адамдардың қоғамдық кеңістігін біріктіруге әкеледі, мүгедектікке деген көзқарас өзгереді: ол кемшілік емес, белгілі бір адамның ерекшелігі болып саналады.

Инклюзивті немесе инклюзивті білім беру барлық балалардың физикалық, зияткерлік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, жалпы білім беру жүйесіне қосылатындығына және құрдастарымен бірге олардың ерекше білім беру қажеттіліктерін ескере отырып, жаппай жалпы білім беретін мектепте оқитынына негізделген.

Қазіргі әлемде мүмкіндігі шектеулі балалардың саны өсуде. Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамыту Тұжырымдамасына сәйкес мүмкіндіктері шектеулі барлық балалар психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияда (ПМПК) белгіленген ерекше қажеттіліктеріне сәйкес арнайы түзету-педагогикалық, әлеуметтік, медициналық және психологиялық қолдау алуы тиіс. Инклюзивті білім беру шеңберінде ішкі психологиялық-медициналық-педагогикалық сүйемелдеуді мектептегі психологиялық-медициналық-педагогикалық консилиумның мамандары (арнайы педагог, педагог-психолог, медицина қызметкері) жүзеге асырады.

Қазақстанда инклюзивті білім беру алғашқы қадамдарды ғана жасайды, дегенмен әлемнің көптеген елдерінде барлық мектептер инклюзивті болып табылады. ББДМБ сәйкес елімізде 2011 жылдан бастап инклюзивті білім беру кезең-кезеңмен енгізілуде. "Білім берудің қолжетімділігі мен инклюзивтілігін қамтамасыз ету" 1.1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары мақсаттарды көздейді:

1.Инклюзивті білім беруді психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің қамтамасыз етілуі, арнайы кабинеттер, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің оқу бағдарламалары құрылсын.

2. Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар адамдар үшін жан басына шаққандағы қаржыландыру шеңберінде білім берудің барлық деңгейлеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету.

Мектептерде ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балаларға арналған жұмыс жоспарлары олардың ерекшеліктерін ескере отырып әзірленді және бекітілді. Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар білім алушыларды есепке алу журналы жүргізіледі, онда барлық қажетті ақпарат қамтылады (ПМПК/СППС ұсынымдары, қиындықтар мен ұсынымдардың сипаты туралы СППС қорытындысы, оқыту бағдарламалары, бала туралы ақпараттық-статистикалық мәліметтер). Түзету-педагогикалық қолдауды мұғалімдер сабақта және сабақтан тыс іс-әрекетте ПМПК диагнозы мен ұсыныстарына сәйкес жүзеге асырады. Мектептегі ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балаларымен педагог-психологтар, логопедтер және дефектологтар жұмыс істейді.

ҚР-да инклюзивті білім беруді енгізу тәжірибесі жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің (кәсіби, психологиялық және әдістемелік) мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеуге дайын еместігі проблемасын көрсетті, мұғалімдердің инклюзивті ортада жұмыс істеуге кәсіби құзыреттілігінің жетіспеушілігі, психологиялық кедергілердің және педагогтердің кәсіби стереотиптерінің болуы анықталды.

Мысалы, арнайы психология және түзету педагогикасы туралы білім алмаған, мүгедек баланы немесе Даун синдромы бар баланы ешқашан көрмеген орта мектептің мұғалімі ретінде - мұндай баланы тағы 25-28 оқушы отыратын сыныпта қалай оқыту керек? Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамытудың қазіргі кезеңінің маңызды сипаты балабақша, мектеп, колледж, ЖОО деңгейінде инклюзивті тәсілді іске асыруға қабілетті педагогтер мен психологиялық - педагогикалық сүйемелдеу мамандарының әлі де жеткіліксіз кәсіби дайындығы болып табылады.

Бұл мәселені шешу педагогикалық қызметкерлерді кәсіби даярлау жүйесінің көмегімен мүмкін болады. Тәжірибе жүргізетін педагогтарды даярлау жүйесінде негізгі рөл мұғалімдердің біліктілігін арттыруға беріледі.

«Инклюзивті білім беру» ұғымының Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына енгізілуі, инклюзивті білім беруді дамыту тұрғысынан білім беруді дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын қабылдау Қазақстандағы инклюзивті білімнің эксперимент еместігін дәлелдейтін тосқауылсыз ортаны құру жолында, бұл нормативтік құқықтық актілерді қабылдаудың бастамасы болды, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды тең құқылы мүшелер деп тануға тағы бір қадам жасалды қоғамның және олардың білім алуы үшін жаңа сапалық жағдайлардың жасалуы.

Қоғам мүгедек балаларды білім алу, олардың қабілеттерін, талантын дамыту және ең бастысы қалыпты балалармен қарым-қатынас жасау ортасы болу құқығынан айыруға құқылы емес. Қазір мүмкіндігі шектеулі балаларды жабық мектеп-интернаттарға жібере алмай, қарапайым балабақшалар мен мектептерге орналастыруға болады. Бұл инклюзивті білім беру.

Қазіргі кезде инклюзивті білім беруді Қазақстанның мемлекеттік білім беру саясатының басым бағыттарының бірі деп санауға болады. Әрбір оқұшы үшін сіз күнделікті жетістік жағдайын құрып, оның жеке даму деңгейіне сүйене отырып, әр жетістігіңізді атап өтуіңіз керек.

Алған білімі баланың өзін сенімді және күшті сезінуіне көмектеседі. Бұл бақытты болу дегенді білдіреді.