Ақпараттық қауіпсіздік

7
программаларды қол да ну, Ин тер нет же лі сін де жұ мыс іс теу дің
қа ра пай ым қау іп сіз дік ере же ле рін сақ тау қа жет бо ла ды.
Ақ па рат ты қор ғау – ақ па рат тық қау іп сіз дік ті қам та ма сыз
ету ге ба ғыт тал ған ша ра лар ке ше ні. Ақ па рат ты қор ғауда де рек-
тер ді ен гі зу, сақ тау, өң деу жә не та сы мал дау үшін қол да ны ла тын
ақ па рат пен ақ па рат қор ла ры ның тұ тас ты ғын, қолжетімдік
оң тай лылы ғын жә не құ пия лы лы ғын қамтамасыз ете аламыз.
Ақ па рат ты қор ғау нә ти же сін де мы на сыз ба да ғы лар қам та-
ма сыз еті луі ке рек (1-сыз ба):
Ақпараттың
қолжетімдігі
кез кел-
ген уақытта
ақпаратты
алу мүмкін-
дігі
бұрмалан-
баған, өз-
гермеген
ақпарат
бөгде адам-
дардың
ақпаратты
пайдалану
мүмкіндігін
шектеу
Ақпараттың
тұтастығы
Ақпараттың
құпиялылығы
1-сыз ба. Ақ па рат ты қор ғау нә ти же сі
Ақ па рат тың қол же тім ді гі ком пью тер іс тен шық қан да
не ме се Ин тер нет ар қы лы түр лі қау іп ті прог рам ма лар дың
ша бу ылы нә ти же сін де веб-сайт қол да ну шы сы ның сұ ра ны сы на
жау ап бер ме ген жағ дай да бұ зы ла ды.
Ақ па рат тың тұ тас ты ғы ның бұ зы луы ақ па рат тың ұр ла нуы
не ме се бұрмалануы ке зін де орын ала ды. Мы са лы, элект рон ды
пош та хат та ры ның жә не бас қа да сан дық құ жат тар маз мұ-
ны ның өз ге руі.
Ақ па рат тың құ пия лы лы ғы адамдарға құпия ақпарат
жария болғанда бұзылады, бұл ақпараттың таралуына себеп
болуы мүмкін.
Ақ па рат қол да ну шы сы мә лі мет тер дің қол же тім ді гі нің, құ-
пия лы лы ғы ның жә не тұ тас ты ғы ның қау іп те рін ес ке ру ке рек.
Ақ­па­рат­қол­же­тім­ді­гі­нің­не­гіз­гі­қау­іп­те­рі­
Оған ақ па рат тық жүйе нің іш кі бас тар туы мен сүйемелдеуші
инф ра құ ры лым ның іс тен шы ғу ын жат қы зу ға бо ла ды.А Р М А Н L П В ? б а с п а с ы

8
Ақ па рат тық жүйе нің іш кі бас тар ту ла ры на мы на лар жа-
тады:
• та сы мал дау ере же ле рі нің бұ зы луы (кез дей соқ не ме се ой лас-
ты рыл ған);
• жүйе нің іс тен шы ғуы (сұ ра ныс тар дың шек тен тыс көп
бо луы, өң де ле тін ақ па рат кө ле мі нің көп ті гі жә не т.б.);
• зи янды прог рам ма лық жасақтамалар;
• прог рам ма лық жә не ап па рат тық жасақтама ның іс тен
шы ғуы;
• ақ па рат тар дың бұ зы луы.
Сүйемелдеуші инф ра құ ры лым ның іс тен шы ғу ына қа тыс ты
қау іп тер ге:
• байланыс жүйесі, электр сымдары немесе ауа айналымы
жұмыстарындағы ақаулар;
• жүйенің қыз мет көр се ту жұ мы сы ның тоқ тап қа луы жа та ды.
Ақ­па­рат­тұ­тас­ты­ғы­ның­не­гіз­гі­қау­іп­те­рі
Бұл жер де ақ па рат тұ тас ты ғының қауіптерін ста ти ка лық
тұ тас тық пен ди на ми ка лық тұ тас тық деп екі ге бө лу ге бо ла ды.
Ақ па рат тың ста ти ка лық тұ тас ты ғы ның қаупі не қа те ақ па-
рат тар ен гі зу, мә лі мет тер ді өз гер ту жа та ды.
Ақ па рат тық ди на ми ка лық тұ тас ты ғы ның қаупі не мә лі мет-
тер дің қай тала нуы, қо сым ша ха бар ла ма лар ен гі зу, мә лі мет-
тер ді ұр лау жа та ды.
Ақ­па­рат­құ­пия­лы­лы­ғы­ның­не­гіз­гі­қау­іп­те­рі
Ақ па рат құ пия лы лы ғы
пән дік жә не қыз мет тік бо лып бө лі-
не ді. Қыз мет тік ақ па рат тар (мы са лы, қол да ну шы құ пиясө зі)
бел гі лі бір пән дік ау мақ қа жат пай ды. Өз қызметін асыра
пайдаланудан қорғану қиын, бұл – негізгі қауіптердің бірі.
Мы са лы, жүй елік ад ми нист ра тор кез кел ген фай лды, ақ па-
рат ты оқып, кез кел ген қол да ну шы пош та сы на кі ре ала ды
жә не т.с.с. Ақ па рат тық қау іп сіз дік ті қам та ма сыз ету үшін
не ні, кім нен, қа лай және қандай әдістер мен шараларды
қолданып қорғау керектігін білу қажет.
Ком пью тер лік же лі лер дегі ақ па рат қау іп сіз ді гі дер бес ком-
пью тер дегімен са лыс тыр ған да тө мен бо ла ды, се бе бі:
• же лі де көп те ген қол да ну шы лар жұ мыс іс тей ді, олар дың
құ ра мы үне мі өз ге ріп оты ра ды;
• же лі ге заң сыз қо сы лу мүм кін ді гі бар;А Р М А Н L П < ? б а с п а с ы

9
• же лі лік прог рам ма лық жасақтамада осал дық бай қа ла ды;
• же лі ар қы лы зиянды прог рам ма лар дың ша бу ыл жа сау мүм-
кін дік те рі жо ға ры.
Қа зақ стан да ақ па рат ты қор ғау ға бай ла ныс ты мәселелерді
ақ па рат ты қор ғау са ла сын да ғы Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның
заң на ма сы рет тей ді.
Кез кел ген қор ғау жүй есі нің ең әл сіз тұ сы – адам. Кей-
бір қол да ну шы лар өз құ пиясөз де рін көз ге тү се тін, кө рі не тін
жер лер ге жа зып қоя ды, тіп ті бас қа лар ға да та ра туы мүм кін.
Мұн дай жағ дай да кез кел ген ақ па рат қа заң сыз қол жет кі зу
мүм кін ді гі ар та ды. Сон дық тан қол да ну шы лар ды ақ па рат тық
қау іп сіз дік ке үй ре ту өте ма ңыз ды бо лып та бы ла ды.
­Ж а у ­а п­бе­рейік
1. Ақпараттық қауіпсіздікті сақтау деген не?
2. Ақпаратты қорғау қажеттілігі туындаған жағдайда не
істеу керек?
3. Ақпараттың қауіпсіздік шаралары қандай жағдайда
қолданылады?
4. Ақпараттың тұтастығын қамтамасыз ету үшін қандай
әрекеттер орындау қажет?
5. Ақпараттың қолжетімдігінің тиімділігін қалай қамта-
масыз етуге болады?
6. Ақпараттың құпиялылығын сақтау үшін қандай
әрекеттер орындалады?
Ойланайық,­талқылайық
1. Ақ па рат тың құ пия лы лы ғын, қолжетімдігін, тұ тас ты-
ғын сақ таудың маңызы неде?
2. Не лік тен ком пью тер лік же лі лер дегі ақ па рат қау іп сіз ді гі
дер бес ком пью тердегі мен са лыс тыр ған да тө мен бо ла ды?
Тал­дап,­са­лыс­ты­рай­ық
Ақ па рат тың тұ тас ты ғы, ақ па рат тың құ пия лы лы ғы, ақ-
па рат тың
қол же тім ді гі тү сі нік те рі нің өзі не тән ерек ше лік-
те рін тал даң дар.
Ақ­па­рат­тың
тұ­тас­ты­ғы­
Ақ­па­рат­тың­
құ­пия­лы­лы­ғы­
Ақ­па­рат­тың­
қол­же­тім­ді­гі­
Сұрақтарға­жау­ап­бе­рейік
Ойланайық,­талқылайық
Талдап,­салыстырайықА Р М А Н L П < ? б а с п а с ы

10
Дәп­тер­де­орын­дай­ық
Кес те ге ақ па рат тың қол же тім ді гі нің, құ пия лы лы ғы ның
жә не тұ тас ты ғы ның қау іп те рін жазып, тол ты рың дар.
Қау­іп­тер­ ­Түр­лері Мы­сал­
Ақ па рат құ пия лы лы ғы ның қау іп те рі
Ақ па рат тұ тас ты ғы ның қау іп те рі
Ақ па рат қол же тім ді гі нің қау іп те рі
­Ком­пью­тер­де­орын­дай­ық
Мә тін дік ре дак тор ды пай да ла нып (SmartArt), ақ па рат-
тық қау іп сіз дік тің не гіз гі тү сі нік те рі мен олар ға тө не тін
қау іп түр ле рі нің клас си фи ка ция сын жа саң дар.
Ой­бө­лі­сейік
Ақ па рат тық қау іп сіз дік тің не гіз гі ұғымдарын тү сін ді-
рің дер жә не сұ рақ тар ға жау ап бе рің дер.
1. Қа лай ой лай сың дар, ақ па рат тық қау іп сіз дікті қалай
қамтамасыз етуге болады?
2. Өз компьютеріңде ақпараттық қауіпсіздік қалай
қамтамасыз етілген?
Дәптерге­орындайық
­Компьютерде­орындайық
Ой­бөлісейікА Р М А Н L П < ? б а с п а с ы