Ақын Абай мектебі мен шәкірттері

ҚAЗAҚCТAН PECПYБЛИКACЫ БIЛIМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИCТIPЛIГI

ОҢТҮCТIК ҚAЗAҚCТAН МEМЛEКEТТIК ПEДEГОГИКAЛЫҚ УНИВEPCИТEТI

Ерханова Женисгул Ерболқизи

АҚЫН АБАЙ МЕКТЕБІ МЕН АЛАШҰРАНДЫ ӘДЕБИЕТ ҮНДЕСТІГІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫC

5В020500- Филология мамандығы

Шымкeнт

2022

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі

ф.ғ.к. ______________

“ ___” ___________ 20___ж .

АҚЫН АБАЙ МЕКТЕБІ МЕН АЛАШҰРАНДЫ ӘДЕБИЕТ ҮНДЕСТІГІ

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

5В020500- Филология мамандығы

Орындаған _____________ Ерханова Женисгул

Ғылыми жетекшісі

ф.ғ.к., аға оқытушы _____________ Нұрпейісов Нариман

Шымкент

2022

Диплoм жoбacын (жұмыcын) opындayғa бepiлeтiн

TAПCЫPMA

Cтyдeнт: Ерханова Женисгул 205-18 оқу тобы

Жoбaның (жұмыcтың) тaқыpыбы: Ақын Абай мектебі мен Алашұранды әдебиет үндестігі.

Жoғapы oқy opны бoйыншa «__»_____ № ______бұйpықпeн бeкiтiлгeн.

Aяқтaлғaн жoбaны (жұмыcты) тaпcыpy мepзiмi “___” ______ 2022__ж.

Жoбaның (жұмыcтың) нeгiзгi дepeктepi:

1934 жылы М.Әуезовтың «Абай ақындығының айналасы» деген мақаласында Абайдың қаламгерлік мектебі болғанын және ақын шәкірттеріне тапсырма беріп, шығармаларына сын айтып, жазушылық бағытты нұсқай отырып, Абайдың ақындар атасы екендігін дәлелдей түсті. Сондай-ақ, 1939 жылы «Абайдың идеялық-мәдени ізденулері»-атты мақаласында Мұхтар Әуезов, Абайдың шығармашылық жолға қалай түскендігін айта келіп, сол заманның зор білімді, мәдениетті, үлгілі адам болғандығы жайында толық ақпараттар берген болатын.

Абай-қазақтың әдебиет тілін жасаушы ұлы ақын. Қазақ әдебиетін соқпақ жолдан, даңғыл жолға бағыттап дамытушы ұлы ұстаз. Абайдың әдебиетте ұстаған жолы, ақындық дәстүрі-қазақ әдебиетінің тарихында ерекше орын алатын әдеби мектеп болды.

Алаш зиялылары елінің болашағын Ресей шындығы контексінде іздеген Абай кезеңінде қалыптасқан Бастапқы Ағартушылыққа лайықты баға берді. Осы бағаны зерделеу-ғылым үшін аса қажет нәрсе. Оны білу арқылы біз екі қорытындыға қол жеткіземіз. Бірінші, рухани сабақтастық қалай жүргенін аңғарамыз. Екінші, алдыңғы буынға берілген идеологиялық мәжбүрліктен туған бағаны байыптаймыз. [1.135]

Диплом жобасын әзірлеуге қажетті сұрақтары немесе диплом жұмысының қысқаша мазмұны:

• Абай тәлім алған білім алған ұлы меткеп ошақтары мен әдебиеттегі дәстүр жалғастығын сараптап, зерделеу.

• Абай салған дара жолды жалғастырушылар қатарын зерттеп, көркемдік-әдеби бағытын тану;

• Шәкірт ақындардың Абай үмітін ақтай алғандығы жайында дәлелдер мен тұжырымдар келтіру;

• Алаш зиялылары мен Абай таным әдебиеттерінің аражігін ашып, осы жайлы жазылған еңбектерді негізге ала отырып арнайы зерттеу жұмыстарын жүргізу.

Зерттеу жұмысы барысында мақсатыма арнайы ғылыми жоспар құрып, әр саланың өзектілігін арттырып, қолданылған әдебиеттер тізімін жасау. Кіріспе, негізгі бөлім, қорытындыда қарастырылатын, көзделетін мәселелерді ғылыми тұрғыда түсіндіру.

Жoбa (жұмыc) тapayлapы көpceтiлгeн жoбa (жұмыс) бoйыншa кeңecтep

Диплoм жoбacын (жұмыcын) дaйындay кecтeci

Тапсырма берілген күні___________________________________________

Кафедра меңгерушісі _________ _____________________________________

(қолы) (аты-жөні)

Жоба (жұмыс) жетекшісі _________ _________________________________

(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға қабылдады

Студент ____________________ Ерханова Женисгул Ерболқизи

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ……………………………………………………………

І. АБАЙТАНУ МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ АҚЫННЫҢ ӨНЕГЕ АЛҒАН ҰЛЫ МЕКТЕБІ……………………………………………………………

1.1. Абайға ықпал еткен ақындар ортасы мен ақынның әдеби мұрасы………............................................................................................

1.2. Алаш зиялылары және ұлт тілі…………………………………

ІІ. АҚЫН АБАЙ МЕКТЕБІ МЕН АЛАШҰРАНДЫ ӘДЕБИЕТ ҮНДЕСТІГІ................................................................................................

2.1. Абайдың ақындық мектебінің қалыптасуы, бастауы …………

2.2. Абай мектебіндегі әдеби дәстүр және тақырыптық көркемдік ізденістері..................................................................................................

2.3. Абайдың ақын шәкірттері М. Әуезов еңбектерінде……………

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ

Пайдаланылған әдебиеттер…………………………………………

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақ әдебиетінің ұлы ақыны, жазушы, ағартушысы - Абай Құнанбайұлының ақындық дәстүрі мен әдеби мұралары және ақынның шәкірттері мен Алаш зиялыларының әдеби үндестігі жайында сөз етпекпін. Ақын Абай мектебінің өзектілігі турасында қазіргі заманның ең басты мәселелері қатарынан таба аламыз. Себебі, Абай мектебі тек ақындық өнерді ғана емес, қазақ халқының әдеби және мәдени мұрасымен де үлгі – өнеге бере алады. Алаш зиялыларының Абаймен байланысы жайында бірнеше пікірлер және әртүрлі зерттеу жұмыстарын қолға алып, танысу жұмыстарымен айналыстым. Абайдың ақын шәкірттері қазақ халқына Абайдан кейін, әкелген жаңалықтары мен идеялық мазмұндары, көркемдік түрге қосқан үлестері жайында олардың шығармаларына назар аудардым.

Бұл тақырып төңірегінде сөз қылмаған қазақ болмауы мүмкін емес. Абай десе, қазақтығымыз танылатын сәтімізге жеттік. Абайды таныту мақсатында қалам тербеп, зерттеу жұмыстарын жасаған, Абайды мәшһүр әлемге паш еткен Мұхтар Әуезовты бірінші болып айта аламыз. Алғашқы өнімді жұмыс жасаған зерттеуші ғалым, жазушыларымыз А.Байтұрсынов, К.Ысқақұлы, Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, І.Жансүгіров, Қ.Жұбанов, Ы.Мұстамбайұлы, Ғ.Тоғжанов секілді әдебиет пен мәдениет қайраткерлерінің зерттеу еңбектері және мақалалары қолданылды. Мәселен, «Қазақтың бас ақыны» зерттеуінде Ахмет: «Абайдың сөзін мақтамайтын адам болмады», -деп, көрмей сенбегенін, 1903 жылы (яғни, 30 жасында) алғаш қолына алып, сонан кейін ғана жақсы танығанын, солай талантын мойындағанын жазады [2, 298-304]. «Абай ұстаз да, сөз ұғатын ынталы, талантты жастардың бәрі шәкірт»,- дейді М. Әуезов. М. Әуезов өзінің 1933 жылы «Абайдың туысы мен өмірі» деген үлкен мақаласында 1889 жылдан бастап, Абай төңірегі үлкен қауым болып, өнерлі, сөз құдіретін түсінетін жастардың шәкірт есебінде жиналып, топтала бастағанын айтады. Баршамыз оқыған, әлемнің 116 тіліне аударылған «Абай жолы» роман-эпопеяда да, Абайдың өз балаларымен қатар, өзге де дарынды жігіттерге тапсырма беріп, ақындық өнерге үйретіп жүргенін байқаймыз. Соның қатарында Ақылбай, Мағауия, Әсет, Көкбай, Әріп секілді жас ақындарға кеңірек тоқталып, Кәкітай, Мұқа, Әубәкір, Бейсембай, Мұхаметқан, Әлмағамбет т.б. әнші, ақындар жөнінде азырақ, қосымша мәлімет бере өтт