МКҚК «ЖОҒАРЫ АГРАРЛЫҚ-ТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ»

Оқу сабағының жоспары

(теория)

Сабақ тақырыбы: Ландшафттар дамуының жылдық циклы

Модуль /пән атауы БҰАМ 02 Ландшафттану

Педагог Құлжанова М.Т. дайындады

2023 жылғы «20» қаңтар

Жалпы мәліметтер

Курс, топ 4-курс, СТ-641.1қМ

Сабақтың түрі: теория

1. Мақсаты, міндеттері

Оқыту мақсаттары: Ландшафттың дамуының жылдық циклын фазаларға жіктелуін, олардың геосистемамен байланысын, геосистеманың жылдық циклмен және де күн энергиясымен тікелей байланысын анықтай отырып, көптеген ақпараттар жинайды.

Сабақ мақсаты: Фацияның жылдық даму циклын 12 фазаға бөліп, оларды жеке жеке талдап үйренеді, және гидротермикалық көрсеткіштердің көмегімен жалпы жылдық циклдың классификациясын жасайтын ландшафттардың жылу мен ылға қамтамасыз етілуінің біркелкі шкаласын жасауды оқытады.

2. Оқу-жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін күтілетін нәтижелер және (немесе) кәсіби дағдылар тізбесі

Бағалау өлшемдері : Ландшафттың дамуының жылдық циклдарын қамтиды. Ылғалдану коэфиценті бойынша ылғалды фазаларды жіктеп үйренеді. Ландшафт құбылмалдылығын 2 типке ажыратып, оларды талдайды.

Қажетті ресурстар: Гугл тест (Новая форма),Сөзжұмбақ ,тақта, Learning Аpps платформасы, Padlet, презентация.

Жоспары

1. Ландшафттанудың даму ерекшеліктері

2. Ландшафттардың құбылмалылығы, тұрақтылығы.

3.Сабақтың барысы

I. Сабақтың басы (1минут) Сәлемдесу, аудиторияның сабақ өтілуіне дайындығын қарау,топты түгендеу, оқушылардың алдыңғы тақырыпты меңгергенін анықтау үшін тест орындау.

Өткен материалдар бойынша оқушылардың білім деңгейін тексеру

а) Google test платформасында тест тапсырмасын орындау (7 минут)

1. Жер шарының ландшафттысы адам әрекетінің әсеріне қарай неше топқа бөлінеді?

+төрт

үш

бес

екі

2. Адам аяғы баспаған табиғи ландшафтыға қандай жерлер жатады?

+Арктика, Антарктида, биік таулы белдеулер

тайга, шөл, шөлейт

тундра, Африка, Европа

Азия, субтропикалық зоналар

3. Адам әрекетінен көп өзгермеген ландшафтыға қандай аймақтар жатады ?

+тундра, тайга, шөлді аймақтар

арктика, антарктида

Азия, Европа

Африка, тропикалық орман

4. Адам әрекетінен бұзылған ландшафтыға нелер жатады?

+жері тиімді пайдаланылмаған географиялық белдеулер

арам шөп басып кеткен

сел, індет сияқты дүлей құбылыстар

топырақтың тұздануы

5. Адам әрекетінен түлеп, қайта түзілген ландшафтыға нелер жатады?

+жоғары өнімді мәдени ландшафтылар тобы

шөбі шүйгін жайылымдар

түсімі мол шабындықтар

түсімі мол егін жайлар

6. Ландшафт экологиялық фактор қандай үш топқа бөлінген?

+геогендік, биогендік және антропогендік

бионика, геоника, таксономия

неотектоника

геотектура

7. Қазақстанның жазық аймақтарының ландшафтылары жердің қанша пайызын алып

жатыр?

+90%

60%

70%

80%

8. Қазақстанның жазық аймақтарының ландшафтылары оңтүстіктен солтүстікке,

батыстан шығысқа қанша км-ге созылған?

+1600, 3000 км

1000, 2000 км

1200, 2200 км

1500, 2500 км

9. Орманды дала зонасы ландшафтылары қай облыстарға тараған?

Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Павлодар облыстары

Атырау, Ақтөбе, Орал облыстары

Ақтау, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстары

Жамбыл, Алматы, Шығыс Қазақстан

10. Қазақстан жеріндегі дала ландшафтысы климаттық аймақтың ерекшелігіне

байланысты неше бөлікке бөлінген?

төрт бөлік

бес бөлік

үш бөлік

екі бөлік

11. Шөлейт зонасының ландшафтыларының көлемі қанша км-ге созылып, қай аймақты алып

жатыр?

+Каспий маңы ойпатынан Алтайға дейін 2900км

Тұран ойпатынан Алатауға дейін 2500 км

Оңтүстіктен солтүстікке қарай 1500км

Шығыстан батысқа қарай 2300 км

12. Шөл зонасының ландшафтылары Республика территориясының неше пайызын алып,

қанша млн га алып жатыр?

+44% - 117 млн га

30% - 90 млн га

25% - 80 млн га

35% - 100 млн га

13. Қазақстанның таулы аймақтарының ландшафтылары Республиканың қанша пайыз жерін

алып жатыр?

+10%

15%

20%

30%

14. Республика территориясындағы аласа таулы аймақтарға биіктігі қанша метр тау сілемдері

жатады?

+1900 – 2100м

1200 – 2000м

1300 – 1800м

1100 – 1600 м

15. Аласа таулардың дала және орманды дала типтес ландшафтыларында орташа жылдық

жауын- шашын қанша мм-дей болады?

+500 – 600 мм

200 – 300 мм

400 – 500 мм

100 – 200 мм

б) Сөзжұмбақ. Өткен тақырыптар бойынша білімді тексеру? (2 минут)

1. Ландшафттануға генетикалық тұрғыдан қараған ғалым

2. Ауа массасының өтпелі зонасы

3. 30 жылдары ландшафт терминіне берілген түсінік

4. Ландшафттанудағы ішкі байланыстың түрі

5. Геосистемадағы иерархияның төменгі категориясы

6. Процестердің негізгі қасиеттері мен белгілерін анықтайтын активті бастама

7. Ландшафттық-географиялық синтездің тағы да бір жаңалығы

8. Фацияның қатарының факторлы-динамикалық принциптерін дамытқан ғалым

9. Рельефтің мезофермасының біртекті субстарына негізделіп, физгеографиялық процестердің жалпы бағыты мен сипатын фацияның үйлесімді қатары дегеніміз не?

10.Ландшафттанудағы ішкі байланыстың түрі

Кіріспе сөз (5 минут). Ландшафттың даму ерекшелігі туралы ақпарат беру

II.Сабақтың ортасы) Жаңа сабақты түсіндіру

Жылдық циклдың әрбір жекелген кезендері үшін уақытша кесінділерді алуға болады. Ландшафтоведтер мен фенологтар жылдық циклды бірнеше бөліктерге жіктеуге, мезгілдер, фазалар, кезендер болатындығын дәлелдеді. Мысалы, .А. Фриш ландшафттық ктрылымды жазғы және кыскы топтарға, ал онын әркайсысын төрт кезенге жіктеді.

A.А.Крауклис стационарлық бакылауларға сүйене отырып, Орта Сібірдің онтустік тайгасында қалыптасқан самырсынды плакорлы фацияның жылдык даму циклын 12 фазаға бөлді:

1.Көктем алды фазасы /20.III/. Ауа температурасының тәуліктік максимумының көтерілуі, қар еру әлі де елсіз;

2. Ерте көктемдік фаза /20.ГУ/. Ауаның тәуліктік орта температурасы теріс мағынадан оңға өтуі; суық ауаның қайталанып отыруы; ашық жерлерде қар толығымен ерігенімен ормандарда сақталуы; жер беті ағындарының қарқындылығының өсуі;

3. Көктемнің соңғы фазасы - вегетацияның қарқынды басталуы;

4. Жаз алды фазасы /1.У1/. Өсімдік қоректенетін қабаттың жылуы, топырақ жамылғысының ылғалмен толығуы; булану процесінің күшеюі, алғашқы өсімдіктердің гүлдеуі.

5. Ерте жаз фазасы /15.У1/. Тірі өсімдік массасының сандық көбеюі, радиациясының қарқындылығының артуы, топырақ қабатындағы ылғал мөлшерінің булануға байланысты азаюы.

6. Жаздың соңғы фазасы /20.УП/. Тірі әсімдік массасының көбеюінің тоқтауы, өсімдік қоректенетін қабаттағы ылғал мөлшерінің азаюы, бнота активтігінің бәсендеуі.

7. Күз алды фазасы /20.УШ/. Өсімдіктердің жасыл бөлігінің жаппай жойылуы. /өлуі

8. Күздік фаза /5.IX/. Ауа температурасының тәуліктік минимумының оң мағынадан теріске ауысуы.

9. Қыстын 1-ші фазасы /5.Х/. Ауаның орташа тәуліктік температурасының оң мағыналан теріске ауысуы; жапырақтардың түсуінің жалғасуы, қар пайда бола бастайды, дегенмен 3 м терендікте әлі температуралық максимум сакталады.

10. Қыстың 2-ші фазасы /10.XI/. Тәуліктік температураның максимумы теріс бола бастайды. Түрақты қар жамылғысы пайда болалы.

11. Қыстың 3-ші фазасы /5.XII/ Ауа температурасының тұрақты төмендеуі, кар қалындығы мен ауа температурасының ауытқымалығы.

12. Қыстың 4-ші фазасы 20. Күндізгі ау температусынын көтерілуі. Осындай станшнонарлык бақылаулар, әрине әлі де болса жеткіліксіз, өте қысқа уақытты қамтиды. Сондыктан да орташа көп жылдык көрсеткіштерді аныктауға әлі де болса жеткіліксіз. Сонымен бірге бл бақылаулар тек фацияларды гана камтиды, ал осындай фациялардың үзінді ретіндегі берілген материалдарын нағыз ландшафттардың тәуліктік динамикасын сипаттауға мүмкіншілігі жок. Сондыктан да қазіргі кезде әртүрлі ландшафттардын салыстырмалы сипаттамасын беру үшін ертеден қолданылып келе жатқан фенологиялық бақылаулар өлі де болса күшін жойган жок.

Ылғалдану коэффициенті бойынша фазаларды кезендерге бөлу ландшафттардағы ылғалдың жинақталуы мен жұмсалуын есепке ала отырып өзгерістер енгізуді талап етеді. Әсіресе атмосфералық және топырақ кабатының ылғалдануының сәйкес келмеуі қар қабаты қалың ландшафттарда байқалады.

Жоғарыда ұсынылып отырған шкалала мезгілдік гидротермикалық режимнің құрамына мынадай термикалық көрсеткіштер енеді. /жақшада-орташа тәуліктік температура интервалы/: О азаяды /-50С төмен/, 1-коңыржай суық /-50С-тан 00С-дейін/, 2-салқын/ 00-тан 50С/, 3-қоңыржай жылы/ 50С-тан 100С/, 4-жылы /100-тан 15°C/; 5-өте жылы /150-200С-қа/, 6- ыстық /200-300С/, 7-өте ыстық /30°С жоғары/.

Ал ылғалдану коэффициенті бойынша мынадай ылғалды фазаларға жіктеледі:

/К/: А-ылғалды /К-1,0/. Б-жартылай ылғалды /К-О,6-1,0/ В-жартылай құрғақ/К-0,3-0,6/, Г-қуан /К- 0,2-0,3/, Д-құрғак /К-0,1-0,2/, Е-өте кұрғак /К-О,02-0,10/, Ж-тым

құрғақ /К-0,02/

Мезгілдік фазаның жалпы гидротермикалық сипаты осы екі бөліктен құралады. /Мысалы, 5Б-өте жылы, жартылай ылғалды, фаза: 6Д-ыстық құрғақ фаза т.б./.

III.Сабақтың соңы (10 минут) Жаңа сабақты бекіту, оқушыларды бағалау

а) Бекіту сұрақтары:

1. А.А.Крауклис фацияның жылдық даму циклын неше фазаға бөлді?Сызу ерекшеліктеріне не жатады?

2. Ең дұрыс ылғалдану көрсеткіші?

3. Геосистемалардың тұрақтылығы?

4. Ландшафт құбылмалылығының типтері?

5. Ландшафттың тұрақтылығы?

6. Ландшафтоведтер мен фенологтар жылдық циклді қандай бөліктерге бөлді?

7. Әртүрлі факторлардың әсеріне қарамастан өз құрылымын сақтап қалуын немесе бұзылған жағдайда да қайтып алғышқы қылпына келу ерекшеліктері дегеніміз не?

8. Геосистемалардың өздігінен орнына келу процесінде маңызды рольды не атқараты?

9. Ландшафт құбылмалылығының типтері?

10. К-0,1-0,2 коэффициенті қандай фазаға тән?

б) Learningаpps платформасы арқылы сәйкестендіру

Жаңа сабақ бойынша рефлексия (1 минут)

Padlet бағдарламасында білім алушылармен кері байланыс орнату.

Үй тапсырмасы:

1. Жаңа тақырып бойынша берілген материалдарды толықтыру.

578тг - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру