Ашық сабақ. Бүкіләлемдік тартылыс заңы. 9 сынып

«Тексерілді»

Мектеп директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары:

Күні: Сыныбы: 9 Пәні:физика

Сабақ бойынша мұғалімнің жазбалары: (мұғалім және оқушы немен айналысады)

І.Ұйымдастыру (2 минут)

1. Сәлемдесу

2. Сынып оқушыларына жағымды ахуал туғызу

3. Түгелдеу

1.2. Топқа бөлу (Сурет қиындылары арқылы 3 топқа бөлінеді)

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (4 минут)

Жұптық жұмыс (5 минут)

Жеке жұмыс формасы:Сәйкестендіру тесті:  

1. Ньютонның бірінші заңы – В) Денелердің бір-біріне әрекет етуші күштері модулі бойынша тең және бағыттары қарама-қарсы.

2. Ньютонның екінші заңы – А) Денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзусызықты және бірқалыпты қозғалысын сақтайды.

3. Ньютонның үшінші заңы – Б) Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал, ал массасына кері пропорционал.

2)

1. Ауырлық күші – А)тіректің денеге әрекет ететін серпімділік күші.

2. Серпімділік күші – Б) Денелердің Жерге тартылу күші;

3. Үйкеліс күші – В) Дененің көлемі мен пішіні өзгерген кезде пайда болатын күш;

4. Тіректің реакция күші – Г) Денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күш;

3)

1. Масса – А) 1 м/с 2

2. Үдеу – Б) 1 Н.

3. Күш – В) 1 кг.

4. Ұзындық – Г) 1 Н/м

5. Қатаңдық – Д) 1 м.

4)

1. Масса – А) a = F\m

2. Үдеу – Б) m = F\a

3. Күш – В) k = F\l

4. Ұзындық – Г) F = ma

5. Қатаңдық – Д) l = F\k

ІІІ. Талқылау үшін сұрақтар беріледі (3 минут)

1. Бүкіләлемдік тартылыс заңын тұжырымдаңдар.

2. Бүкіләлемдік тартылыс заңын ашу барысында Ньютон қандай болжам ұсынды?

3. Неліктен Айдың Жерді айналу үдеуі жерге жақын аралықтағы дененің еркін түсу үдеуінен аз болады?

ІҮ. Жаңа сабақ

1. Түсіндіру. Бүкіләлемдік тартылыс — әлемде өз билігін жүргізетін негізгі күштердің бірі. Бұл ақиқат бізге Ньютон арқылы мәлім болды.

2. Формуланы қорытып шығару

3. Графопроектор арқылы мәліметтер беру

4. Электронды оқулықтан Ай мен жасанды серіктер туралы мәліметтер көрсету.

Сонымен, сабақ басында айтылып кеткеніндей, бүгінгі өтетін жаңа тақырыбымыз: “Тартылыс құбылысы. Бүкіләлемдік тартылыс заңы”. Енді сабағымызды бастамас бұрын, мынаған назар аудара қойыңыздар: менің қолымдағы текшені, кішкене резеңке допты жібере салдым. Нендей жағдай орын алды? Ол денелер неліктен жер бетіне түседі? (Оқушылар өз ойларын айтады)
Иә, жақсы! Жауаптарың дұрыс. Енді мына суреттерге қарап көріндер және өз ойларынды тағы да айта қойыңдар.

Жақсы, ойларымен келісемін, енді мені тыңдаңдар. Жаңағы сұрақтардың шынайы жауабын қазір түсінесіңдер. Балалық шағымыздан әрқайсымызға денелердің жерге тартылуы жақсы таныс, мысалы тебілген доп та, бұтағынан үзілген алма да Жерге түседі.
Демек, денелерге Жер тарапынан күш әрекет етеді. Жер барлық денелерді өзіне тартады.
Күнді айнала қозғалатын планеталар тартылыс өрісі әрекетінен Күнге тартылады және өздері де бір - біріне тартылады. Ай Жерді айнала қозғалады.

Барлық кеңістікті жайлаған тартылыстан “Жеті қат көкке ұшсақ та”, “Жеті қабат Жер астына енсек те” құтыла алмаймыз. Сондықтан әлемдегі денелердің бір - біріне тартылуы бүкіләлемдік тартылыс деп аталады. Ағылшын ғалымы И. Ньютон бұл құбылысты зерттеп, табиғаттың ұлы заңы - Бүкіләлемдік тартылыс заңын тұжырымдады. Бұл заңмен сендер 9 - сыныпта таңысасыңдар.

Ньютон тартылу күшінің өрнегін 1666 ж., 23 жасында - ақ анықтаған. Бірақ, ол өзінің теориясын тәжірибелік деректермен салыстырып, көп алшақтық байқағандықтан жария етпейді. Нәтижесінде ол ашқан заң көптеген жылдар бойы белгісіз болып қалды. Алайда, ол қолданған деректер нақты дәл емес. Ньютонға дәлірек өлшеулердің нәтижелері белгілі болғанда, О. Лодж айтқандай, ол “өзінің ескі қолжазбаларын алып есептеуге кірісті… Жаңа деректер есептеу нәтижелерін өзгерте бастады. Ол өз жұмысын керемет тебіреніспен қайта қарады. Қаламы ойына ілесе алмады. Соңында есептеулерден керекті нәтиже алды. Ашқан заңның керемет мәні мен тереңдігі оның басын айналдырып, тұманданған көздері қолжазбаны көрмеді. Шаршаған ол қаламын тастай салады. Әлем құрылымының құпиясы жалғыз өзіне ғана ашылды…”.
Ньютонның атымен Халықаралық бiрлiк жүйесiнде күштiң өлшем бiрлiгi – Ньютон аталған.

1. - топ

Бүкіләлемдік тартылыс – әлемде өз билігін жүргізетін әмбебап күштің атасы – Исаак Ньютонның еңбегі туралы.

2 – топ.

И.Ньютонның 1687 ж. тұжырымдаған «Бүкіләлемдік тартылыс заңы» тұжырымдау. Бүкіләлемдік тартылыс заңының аспан денелері үшін орны

3 – топ.

1798 ж. Генри Кавендиштің гравитациялық тұрақтыны ашу тарихы. Ғылымның дамуына маңыздылығы.

Топтық жұмыс (15 минут)

Есептер шығару

І топ

№ 1 есеп Массалары m = 100 г және m = 50 г болатын екі нүктелік дене бір-бірінен r = 20 м аралығықта орналасқан. Олардың арасындағы өзара тартылыс күшін анықтаңдар.

ІІ топ

№ 2 есеп 10 м арақашықтықтан массалары бірдей денелердің өз-ара тартылыс күші 26,68 мН. Денелердің массалары ( )

ІІІ топ

№ 3 есеп Әрқайсысының массаы 100 кг тыныштықта тұрған шарлар бір-бірінен 0,1 Н күшпен т артылса, онда олар қандай қашықтықта орналасқан.

Топ пікірлерін тыңдау.

Жасаған жұмыстарын бағалау.

ҮІ. Кері байланыс (не үйрендім, не қиын болды, сұрақ.) (3 минут)

«Бағалау парағы»

-топ Бағалаушы:_________

І топ

№ 1 есеп Массалары m = 100 г және m = 50 г болатын екі нүктелік дене бір-бірінен r = 20 м аралығықта орналасқан. Олардың арасындағы өзара тартылыс күшін анықтаңдар.

ІІ топ

№ 2 есеп 10 м арақашықтықтан массалары бірдей денелердің өз-ара тартылыс күші 26,68 мН. Денелердің массалары ( )

ІІІ топ

№ 3 есеп Әрқайсысының массаы 100 кг тыныштықта тұрған шарлар бір-бірінен 0,1 Н күшпен тартылса, онда олар қандай қашықтықта орналасқан.

2. - топ

Бүкіләлемдік тартылыс – әлемде өз билігін жүргізетін әмбебап күштің атасы – Исаак Ньютонның еңбегі туралы.

2 – топ.

И.Ньютонның 1687 ж. тұжырымдаған «Бүкіләлемдік тартылыс заңы» тұжырымдау. Бүкіләлемдік тартылыс заңының аспан денелері үшін орны

3 – топ.

1798 ж. Генри Кавендиштің гравитациялық тұрақтыны ашу тарихы. Ғылымның дамуына маңыздылығы.

№1 ТАПСЫРМА

4. Ньютонның бірінші заңы – В) Денелердің бір-біріне әрекет етуші күштері модулі бойынша тең және бағыттары қарама-қарсы.

5. Ньютонның екінші заңы – А) Денеге басқа денелер әрекет етпесе немесе олардың әрекеті теңгерілген болса, онда дене не тыныштықтағы күйін сақтайды, не түзусызықты және бірқалыпты қозғалысын сақтайды.

6. Ньютонның үшінші заңы – Б) Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал, ал массасына кері пропорционал.

№2 ТАПСЫРМА

5. Ауырлық күші – А)тіректің денеге әрекет ететін серпімділік күші.

6. Серпімділік күші – Б) Денелердің Жерге тартылу күші;

7. Үйкеліс күші – В) Дененің көлемі мен пішіні өзгерген кезде пайда болатын күш;

8. Тіректің реакция күші – Г) Денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күш;

 5. Тең әрекетті күш – Д) Денеге бір мезетте әрекет ететін барлық күштердің қосындысы

№3 ТАПСЫРМА

6. Масса – А) 1 м/с 2

7. Үдеу – Б) 1 Н.

8. Күш – В) 1 кг.

9. Ұзындық – Г) 1 Н/м

10. Қатаңдық – Д) 1 м.

№4 ТАПСЫРМА

6. Масса – А) a = F\m

7. Үдеу – Б) m = F\a

8. Күш – В) k = F\l

9. Ұзындық – Г) F = ma

10. Қатаңдық – Д) l = F\k

№5 ТАПСЫРМА

Кері байланыс

Топ_________

Оқушының аты-жөні____________________________________________

1. Топта жұмыс істеген оңай ма? ___________________________________

2. Кім өзін еркін сезінбеді, неге? ___________________________________

3. Бірлескен жұмыстан не алдың? __________________________________