Ашық сабақ: Махамбет Өтемісұлы өмірі мен шығармашылығы 10-сынып

Қаратай Тұрысов атындағы №53 мектеп-гимназия

Күні: 27.09.2018

Сыныбы: 10 «А»

Пәні: қазақ әдебиеті

Пән мұғалімі: Дүйсенбаева Айнұр Мирғалиқызы

Сабақтың тақырыбы:

Махамбет Өтемісұлы өмірі мен шығармашылығы

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары:

Махамбет Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы бойынша бұрын алған білімдерін жүйелеу, тереңдету,  өлеңдерінің тақырыптық ерекшеліктерін ұғындыру

Сабақтың мақсаттары:

Барлық оқушылар өз ойларын еркін айтады, өткенін саралайды, болашағын болжайды. Махамбет өлеңдеріндегі негізгі идея

арқылы оқушылардың бойында отансүйгіштік,

азаматтық парызды сезіну қасиеттері пайда болады.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Қолдану, талдау.

Бағалау критерийлері:

Тілдік мақсаттар:

Пәнге қатысты сөздік қор мен терминдер:

Құндылықтарға баулу:

Оқушы бойында асыл мұраны оқушылар бойына сіңіріп, ұлттық рухта тәрбиелеу, батырлықты, ерлікті дәріптеу.

Пәнаралық байланыс

Қазақ тілі және тарих

Алдыңғы оқу:

Эссе. Дулат Бабатайұлының «Еспенбет» дастанындағы жас батыр Еспенбеттің ерлік істерінің көрінісін дәлелдер арқылы жеткізу.

Жоспар

Сабақ барысы

Сабақтың жоспарланған кезеңдері:

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу, түгелдеу.

Топқа бөлу: Махамбет өлеңдері арқылы топқа бөлемін.

1-топ:

Мен, мен едім, мен едім,

Мен Нарында жүргенде

Еңіреп жүрген ер едім.

Исатайдың барында

Екі тарлан бөрі едім.

Ерегіскен дұшпанға

Қызыл сырлы жебе едім...

2-топ:

Хан емессің, қасқырсың,

Хас албасты басқырсың,

Достарың келіп табалап,

Дұшпаның сені басқа ұрсын.

Хан емессің, ылаңсың,

Кара шұбар жылансың...

3-топ:

Исатай деген ағам бар,

Ақ  кіреуке жағам бар.

Хан ұлымен қас болып,

Қара ұлымен дос болып,

Хан үстіне барғанда,

Шабайық  ханды деген де,

Шапқандай ханды амал бар...

4-топ:

Ереуіл атқа ер салмай,

Егеулі найза қалға алмай,

Еңку-еңку жер шалмай…

Коңыр салқын төске алмай,

Тебінгі терге шірімей,

Терілігі майдай ерімей...

Қызығушылығын ояту сатысы:

«Махамбет пен Исатайдың – екеуінің де аңсаған арман, мұраты – елдің еркіндігі мен тәуелсіздігі, бірлігі мен ынтымағы болатын. Бүгін соған мына біздер, Исатай мен Махамбеттің ұрпақтары жетіп отырмыз. Олай болса, Махамбет пен Исатайдың аруақтары алдында бас ие отырып, солар көрмей кеткен Тәуелсіздік туын тік ұстау – бабаларымыздың алдындағы парызымыз, бабаларымыздың алдындағы қарызымыз».        Н.Ә. Назарбаев

Елбасының Махамбет жайлы айтқан сөзін тірек ете отырып, жаңа сабақ тақырыбын анықтаймыз.

Сабақтың ортасы:

Үй тапсырмасын пысықтау:

4 топ бір-бірлеріне өткен тақырып бойынша ауызша сұрақтар қояды.

Инсерт әдісі:

“Мені түсін”
1 - топ 1803. 1836. 1837. 1838. 1846. (жылдар бойынша сөйлейді)
2 - топ Өтеміс. Исатай. Жәңгір хан.
Баймағамбет сұлтан. Ықылас. (Тұлғаларға қатысты деректерді
баяндайды)
3 - топ Нарын. Жайық. Бекетай құмы.
Қараой (Көтеріліс картасынан көрсете отырып, аталған жерлер туралы түсінік айтады)

Тақырыпты ашу, постерге түсіру.

1-топ: Махамбет – ерлік пен елдіктің өшпес рухы (өмірінің өзі өнеге).

2-топ: Исатай – басшы, мен  – қосшы... (көтеріліс жайлы қозғасақ)

3-топ: Өрбіттің өлең өнерін... (өлеңдерінің тақырыбы, көркемдік ерекшелігі)

4-топ: Әдебиетте бейнең қалды ел сомдаған... (Махамбет әдеби және ғылыми еңбектерде)

(Әр топқа қосымша материал беріледі, шығармашылық жұмысқа 10 минут)

Ақын шығармалары:

1-топ: Ел мен жер туралы өлеңдері

«Нарын»,«Нарында»,

«Адыра қалған Нарынның», «Ұлы арман», «Абайламай айрылдым», «Мен Нарыннан кеткенмін», «Қызғыш құс», «Еділ үшін егестік», «Жайықтық бойы енді су», «Баймағамбет сұлтанға айтқаны».

2-топ: Ерлік жырлары

«Ереуіл атқа ер салмай» «Орай да борай қар жауса»

«Тар қамау» , «Ұл туса», «Еділ үшін егестік», «Жайықтың бойы енді су», «Соғыс», «Атадан туған аруақты ер», «Беркініп садақ асынбай», «Біз ер едік», «Күмісті мылтық қолға алып», «Туған ұлдан не пайда», «Бағаналы терек жарылса»

3-топ: Исатай туралы өлеңдері

«Мінгені Исатайдың Ақтабан -ай», «Исатай деген ағам бар», «Тайманның ұлы Исатай», «Тарланым», «Әй, Махамбет жолдасым», «Мұнар күн».

4-топ: Ақынның өз бейнесі жасалған өлеңдері

«Менің атым Махамбет»,

«Мен тауда ойнаған қарт марал», «Мен ақсұңқардан туған құмаймын», «Сөйлесем даңқым аңқыған», «Қарағай шаптым шандоздап», «Еңселігі екі елі», «Жалғыздық»

Күйлері

«Өкініш», «Қайран Нарын», «Жұмыр қылыш», «Жорық», «Ақтабан», «Шілтерлі терезе», «Тарлан» - барлығы 11 күйі 1982 жылы «Шашақты найза , шалқар күй» деген атпен күйтабаққа жазылған.

Сандар сөйлейді:

1803ж Дүниеге келді

1829ж Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өтті деген айыппен ұсталып, Жәңгір ханның үстемдігімен Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды. 
1833-1836 Қиялымола көтерілісі, Тастөбедегі шайқас
1836-1838жж Көтеріліске дайындық
1836 жыл
14 сәуір Исатай-Махамбет бастаған ұлт-азаттық көтерілісі
1838ж
12 шілде Дүниеден өтті
1846ж
20 қазан Көтерілістің жеңіліс табуы, Исатайдың қазасы 
1908ж ЮНЕСКО көлемінде ақынның 200 жылдық мерейтойы аталып өтілді
2003ж Өлеңдері тұңғыш рет жинаққа енеді. 

1. 1803 жылы М. Өтемісұлы Ішкі Бөкей ордасында, қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданы Нарын құмының Жанқұс деген жерінде туған. 

2. 1829 жылы Махамбет Ішкі Ордаға Жайықтан жасырын өтті деген айыппен ұсталып,Жәңгір ханның үстемдігімен Калмыков бекетіндегі абақтыға 2 жылдай қамалды. 1831 жылы түрмеден қашып шығып, Исатай Тайманұлына қосылады. 

3. 1833-1836 жылдары Көтеріліске дайындық жүрді.

4. 1836-1838 жылдары Исатай-Махамбет бастаған ұлт-азаттық көтерілісі болды

5. 1836 жыл 14 сәуір күні «Қиялымола көтерілісі», Тастөбедегі шайқас» 

6. 1838 жылы 12 шілде күні Исатай-Махамбет бастаған көтеріліс жеңіліске ұшырады. Исатай ерлікпен қаза таты.

7. 1846 жылы 20 қазанда күрескер ақын 42 жасында дүние салады. Ақынның зираты Атырау облысының Махамбет ауданындағы «Махамбет ойы» деген жерде. 

8. 1908 жылы ең алғаш рет Махамбеттің өлеңдері Қазан қаласында «Мұрат ақынның Ғымырқазы уғылына айтқаны» дейтін жинақта жарық көрген. Ақынның 80-ге жуық өлеңі бар. Мұрасының көбі бізге жетпеген. Оның өлеңдерін шәкірті Қуан жырау жатқа білген екен. Одан Мұрат Мөңкеұлы үйренген. Одан Ығылман Шөреков жаттаған. Бірқатар өлеңдерін жинаған ақын Шәңгерей Бөкеев. 

9. 2003 жылы ЮНЕСКО көлемінде ақынның 200 жылдық мерейтойы аталып өтіледі. 

ІІІ.Поэзия минуты («Мұнар күн» өлеңі экраннан тыңдалады.)

Махамбеттің өлеңдерін оқушылар жатқа айтады.

- Махамбетке қалам тартқан ақын-жазушылардың шығармаларымен де танысқан боларсыңдар. Сол жайында не айтар едіңдер?

1. Фариза Оңғарсынова «Алмас қылыш»

2.М.Шаханов «Нарынқұм трагедиясы»

3.Ығылман Шөреков «Исатай-Махамбет»

Салыстыру:

VI. Қорытынды

Махамбет - өмірдегі қасіреттің синонимі, өнердегі қасиеттің символы.Өзін есес, өзге жайын, ел қамын ғана ойлаған.Отбасынан баз кешіп, өз рахатынан өзі безіп ылғи ғана «Ереуіл атқа ер салып, егеулі найза қолға алып» жүргендегі мақсат-мүддесі – елінің ертеңі дәлірек айтқанда, біздің бүгінгі күніміз, азат қазақ мемлекетінің егемендігі. Олай болса, сабақты Махамбеттің мына өлең жолдарымен қорытындылағым келеді.

Махамбеттің соңғы сөзі

Керуен тірлік бөктерді де бойға азап,

Бұлың-бұлың белдер асып шаршаған

Бұл жалғаннан кетіп жатты қанша адам.

Қазанына қожа болған жай қазақ,

Екеуміз де “Егіз бе?” деп тамсанған.

Үй тапсырмасын беру:

«Жалынды ақын - Махамбет» тақырыбында эссе жазу.

Дескриптор: - өз ойларын еркін жеткізеді;

• дәлелдер келтіреді;

• төрт түлікті зерттейді.

Бағалау критерийі.

• мәтіндегі тірек сөздерді анықтай алады;

• алғашқы бөлігін тыңдау арқылы, тақырыпты анықтай алады;

• көтерілген мәселеге болжау жасай алады.

Сабақтың соңы

5 минут

Сабақтың соңында оқушылар:

• 3-2-1 әдісімен бүгінгі сабаққа кері байланыс жасайды:

3 негізгі ақпарат

2 маңызды факті

1 қорытынды

• Өздерінің және өзгелердің жұмыстарын бағалайды.

Қосымша ақпарат

Дифференциация – Сіз оқушыларға көбірек қолдау көрсету үшін не істейсіз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырма беруді көздеп отырсыз?

Бағалау – Оқушылардың ақпаратты қаншалықты меңгергенін қалай тексересіз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік ережелері

АКТ-мен байланыс
Құндылықтармен байланыс (тәрбиелік элемент)

Сабақ бойынша рефлексия

• Сабақ мақсаттары мен оқу мақсаттары қол жетімді болды ма?

• Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме?

• Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдалана алдыңызба?